|
3-Мавзу: ОТМда тарих ўқитишни ташкил этиш шакллари. Маъруза,
семинар дарсларига қўйиладиган талаблар
Режа
1.
Дарс - ўқув ва тарбиявий ишнинг асосий ташкилий шакли. ОТМда
тарихдан ўқув машғулотларини ташкил этиш шакллари
2.
Маъруза ва унинг асосий вазифалари, самарадорлик шартлари.
3.
Семинар машғулотларининг ўзига хос хусусиятлари.
4.
Амалий машғулот, лаборатория ишлари, малакавий амалиѐт.
63
Таянч тушунчалар:
дарс, анъанавий дарс, ноанъанавий дарс, маъруза,
семинар, амалий машғулот, лаборатория, малакавий амалиѐт, тарих фанининг
таълим-тарбия
вазифалари,
илмийлик,
тарихийлик,
методологик,
кўрсатмалилик.
3.1.
Дарс - ўқув ва тарбиявий ишнинг асосий ташкилий шакли.
ОТМда тарихдан ўқув машғулотларини ташкил этиш шакллари
Дарс – ўқув ишининг асосий ташкилий шакли бўлиб, унда ўқитувчи
аниқ белгиланган дарс доирасида ўқувчиларнинг доимий таркиби билан
қатъий жадвал бўйича шуғулланади, жамоавий билиш фаолиятига раҳбарлик
қилиб, ўқув дастурига ўзи белгилайдиган дидактик ва тарбиявий вазифаларга
эришиш учун хилма-хил методлардан фойдаланади. Дарс таълим ва тарбия
жараѐнининг махсус шакллари эса дарс самарадорлигини оширишнинг
муҳим омили ҳисобланади
8
.
Тарих курси олдига қўйилган таълим – тарбия вазифаларини амалга
оширишнинг энг муҳим шартларидан бири ҳар бир синфда ўқитиладиган
тарих курсининг тутган ўрни, унинг таълим-тарбиявий вазифалари, ҳар бир
боб ва улардаги мавзулар, ҳатто ҳар бир дарсда ўтиладиган мавзунинг ҳам
таълимий, тарбиявий ва ривожлантирувчи вазифалари олдиндан аниқ
белгилаб олингандан кейин тарих ўқитишга киришиш мақсадга мувофиқ
бўлади
9
.
Тарих
таълимида
ўқитишнинг
мақсад
ва
вазифаларини
муваффақиятли амалга ошириш биринчи навбатда ўқитувчининг ҳар бир
дарснинг таълим-тарбия вазифаларини олдиндан аниқ ва тўғри белгилаб ола
билишига боғлиқ. Бу ҳам, ўз навбатида, ўқитувчининг дарснинг таълим-
тарбия вазифаларини тўғри белгилаш методи ва усуллари ҳақидаги пухта
назарий билим ва малакаларининг даражасига боғлиқдир.
Дарс ўқув жараѐнининг асосий бўғини сифатида ѐшларга фан
асосларини ўргатишда муҳим ўрин тутади. Тарих дарсига қўйиладиган
дидактик талаблар бу - илмийлик, тарихийлик, методологик, кўрсатмалилик,
ўқувчиларни билиш имконияти ва ѐш психологик хусусиятлари, узвийлик ва
узлуксизлик, тарихни замон ва макон контекстида боғлаш, таълим ва тарбия
мақсадига эга эканлигидир.
Қаранг:
8
Тошпўлатов Т., Ғаффоров Я. Тарих ўқитиш методикаси. (бакалавриат
йўналишидаги талабалар учун ўқув қўлланма). – Тошкент: ЎзМУ -
Университет, 2002. – 190 б.
9
Сагдиев А., Фузаилова Г., Ҳасанова М. Тарих ўқитиш методикаси. – Тошкент:
ТДПУ, 2008. - Б. 37-47.
64
Ҳар бир дарсга тайѐрланишда ДТС ва ўқув дастурининг уқтириш
хатидаги кўрсатмалар назарда тутилади. Дарсни тайѐрлаш ва ўтказишда
ўқитувчининг ўз предмети бўйича ўқув дастурининг ҳар бир мавзусига
тайѐрланиши, ҳар бир дарсга тайѐрланишини талаб қилади.
Ҳар бир алоҳида дарсга тайѐрланишда ўқитувчи қуйидаги ишларни
амалга оширади:
-
Мавзудан
келиб
чиқиб
мақсад
ва
вазифаларни
конкретлаштиради;
-
ўқув материали мазмунини ажратади ва уни дидактик жиҳатдан
ишлаб чиқади (етакчи тушунча, қонуният, факт ва амалий маълумотларни
ажратади);
-
илгари ўрганилган билан боғланишни, мазмунни жойлаштириш
мантиқини назарда тутади;
-
ўқувчиларнинг ўқув - билиш фаолиятлари характерини
аниқлайди, яъни қандай кўникма ва малакалар шаклланишини, репродуктив
ва изланиш фаолияти, мустақил иш ва ўқитувчининг роли ўртасидаги нисбат
қандай бўлишини ўйлаб қуяди.
-
дарс шакли, воситаси, метод ва усулларини аниқлайди;
-
ўқитиш методлари: масала, машқ, муаммоли саволлар,
топшириқларни танлайди ва аниқлайди.
-
дарс жараѐнини лойиҳалаштиради ва режалаштиради.
Яхши тайѐрланган дарсни яна уюшган ҳолда аниқ ва самарали ўтказа
билиш ҳам керак. Бунда қуйилаги қоидаларга амал қилиш лозим:
1) дарсни аниқ ва уюшган ҳолда бошлаш, бунинг учун эса дарсга
ҳамма нарса олдиндан тайѐрланган бўлиши керак;
2) ўқувчилар эътиборини дарс мазмунига қарата билиш ва уни бутун
дарс давомида ўқучиларнинг билиш фаолиятини активлаштириб сақлай
билиш.
3) дарсда вақтдан оқилона фойдаланиш;
4) ўз ҳатти – ҳаракатини кузатиш. Юксак маънавият, аҳлоқийлик ва
маданият, гапириш ва талаб қилиш, рағбатлантириш, ўкувчиларга мурожаат
қилиш услуби буларнинг барчаси ўқитувчи фаолиятининг услубини
белгилайди, ҳамда ўқувчиларнинг зўр бериб ишлаши ѐки ўта эмоционал
қўғолувчанлигини истисно қилади.
5) дарсда тадбиркорликни намойиш қилиш юзага келган шароитни
дарсни ўтказиш шароитларидаги ўзгаришларни ҳисобга олиш зарур.
Таълим тизимида тарих курси олдига қўйилган таълим-тарбия
вазифаларини амалга оширишнинг энг муҳим шартларидан бири ҳар бир
дарснинг таълим-тарбия вазифаларини, шунингдек, унинг бошқа дарслар
65
тизимида тутган ўрнини аниқ белгилаш ва шу вазифаларни амалга
оширишдан иборатдир. Лекин ҳар қандай тарбиявий вазифани ҳам, бир ѐки
бир неча дарсда ѐки синфдан ташқари машғулотларда ўтказиладиган айрим
тадбирлар воситасида батамом мукаммал ҳал қилиб бўлмайди.
Ҳар бир тарих дарси ва дарсдан ташқари машғулотларда тарих
ўқитишнинг мақсади бу таълим ва тарбия уйғунлигини таъминлашдир.
Илмий дунѐқарашнииг асосини ташкил этувчи муҳим тушунчаларни
ўқувчилар аста-секинлик билан, бир қанча дарслар давомида ўзлаштириб
боради, янги тушунчалар кейинги дарс материаллари асосида конкретлашиб,
янги мазмун билан тўлдирилади. Кейинги дарс ўқувчиларнинг аввалги
дарсларда олган билими, орттирган малакаларини кенгайтиради, уларда янги
тушунчалар ҳосил қилади. Ўқувчилар тарихий жараѐнларни кенг ва чуқурроқ
тушунадиган бўлиб боради.
Дарс ўқувчиларнинг доимий таркиби, машғулотларнинг аниқ
белгиланган олдиндан тузиладиган жадвал ва ўқув ишлари бирор аниқ
мавзуда ташкил этилиши каби ўзига хосликларга эга бўлган таълимнинг
жамоа шакли ҳисобланади.
Ўқув машғулотларида талабалар ўрганилаѐтган билим асосларини
эгаллашлари, зарур билим, кўникма ва малакаларни ҳосил қилишлари учун
замин яратилади.
Do'stlaringiz bilan baham: |
