Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон миллий университети ҳ. П. Абулқосимов, М.Ҳ. Абулқосимов иқтисодиёт қисқача изоҳли луғат «noshirlik yog‘dusi»

Бозор механизмининг камчиликлари. Бозор иқтисо-
диётининг ҳам ўзига хос камчилик ва зиддиятлари мавжуд 
бўлиб, улар аввалом бор унинг асосий зиддиятида ифода
-
ланади. Бозор иқтисодиётининг асосий зиддияти шундан 
иборатки, у ўзининг бош назорат механизми – рақобатнинг 
кучсизланишига йўл қўяди ва хатто буни рағбатлантиради. 
Бундай иқтисодиётда рақобат кучсизланишининг иккита 
асосий манбаи мавжуд: 1) бозор иқтисодиёти шароитида
-
ги эркин муҳитда тадбиркорлар фойда кетидан қувиб ва ўз 
иқтисодий мавқеларини яхшилашга интилиб, рақобатнинг 
чекланган йўлидан озод бўлишга ҳаракат қиладилар. Фир
-

---

56
маларнинг қўшилиб кетиши, компанияларнинг хуфёна ке
-
лишуви, рақобатлашувнинг ноқонуний усуллари (масалан, 
жисмоний куч ишлатиш, зўравонлик, тазйиқ ўтказиш ва ҳ.к.)
ни қўллаш – буларнинг барчаси рақобатнинг кучсизлани
-
ши ва унинг тартибга солувчилик таъсирининг пасайиши
-
га олиб келади; 2) бозор тизими рағбатлантирадиган техни
-
ка тараққиёти ҳам рақобатнинг заифлашишига олиб келади. 
Энг янги технология, одатда: а) жуда катта миқдордаги реал 
капиталдан фойдаланишни; б) йирик бозорлар бўлишини; в) 
комплексли, марказлашган ва қатъиян бир бутун бўлиб бир
-
лашган бозорнинг таркиб топишини; г) бой ва ишончли хом 
ашё манбаларини талаб қилади. Бундай технология бозор
-
нинг ҳажмига нисбатан кенг миқёсдаги ҳисобланувчи иш
-
лаб чиқарувчилар мавжуд бўлиши зарурлигини билдиради. 
Бошқача айтганда, энг янги технологияни қўллаш асосида 
ишлаб чиқаришнинг энг юқори самарадорлигига эришиш, ак
-
сарият ҳолларда кўп миқдордаги майда фирмалар эмас, унча 
кўп бўлмаган йирик ишлаб чиқарувчилар мавжуд бўлишини 
тақозо қилади. Бозор иқтисодиётининг асосий зиддиятлари 
билан бир қаторда қуйидаги 
камчилик ёки салбий жиҳатлари
ҳам мавжуд: а) жамиятнинг юқори эҳтиёжли товарлар билан 
таъминланишига кафолат бермаслиги; б) жамият аъзолари да
-
ромадларидаги тенгсизликнинг кучайиб бориши ва аҳолининг 
табақаланиши; в) ижтимоий неъматлар ва хизматларни ишлаб 
чиқариб, бозорга таклиф қилишга қодир эмаслиги; г) товар
-
лар ҳажми билан пул массаси ўртасидаги рўй бериб турадиган 
номувофиқликни бартараф эта олмаслик; д) атроф- муҳитни 
ишлаб чиқариш ва бошқа фаолият турлари таъсиридан му
-
хофаза қилиш механизмининг мавжуд эмаслиги; е) ресурс
-
ларнинг қайта тикланмайдиган турларини сақлаш имкони
-
ятининг йўқлиги; ж) меҳнат қилиш билан боғлиқ кафолат-
ларнинг мавжуд эмаслиги; з) фанда фундаментал ва амалий 
тадқиқотларнинг ривожланишига кўмаклашувнинг йўқлиги; 
и) ривожланишнинг беқарорлиги ҳамда ижтимоий ишлаб 
чиқаришнинг пасайиш ҳолатларининг мавжудлиги.

---

57