Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон миллий университети “ИҚтисодиёт назарияси” кафедраси

Таянч сўз ва иборалар

Макроиқтисодий таҳлил ва прогнозлашда ахборотнинг зарурлиги ва унинг моҳияти. Ахборот турлари, иқтисодий ахборотларнинг шаклланиши. Макроиқтисодий таҳлилнинг ахборот базаси – макроиқтисодий кўрсаткичлар. Ахборотнинг сифати ва ишончлилиги. Таҳлил объектларининг фаолиятини ифодаловчи ахборот статистикмаълумотлар. Макроиқтисодий таҳлил учун ахборотлар йиғиш, қайта ишлаш, узатишда информацион технологиялардан кенг фойдаланиш. Прогнозлашда ахборотларнинг моҳияти, прогноз натижаларининг ишончлилигига ахборот сифатининг аҳамияти, иқтисодий моҳияти. Прогнозлашдаги ахборот етишмовчилиги муаммоси ва уни ҳал қилиш йўллари. Ижтимоий-иқтисодий ахборотларни шаклланиши ва турлари. Ахборотларнинг ўлчов бирликлари, уларнинг прогнозлаш моделларида ифодаланиш талаблари ва тамойиллари.

Мавзу-4. РЕАЛ СЕКТОРНИНГ МАКРОИҚТИСОДИЙ ТАҲЛИЛИ


Режа:

1. Миллий даромадлар ва маҳсулотлар ҳисоби

2. Миллий ҳисобот тизимини асосий агрегатлари.
3. Кўрсаткичларни ҳисоблаш муаммолари.


4.1. Миллий даромадлар ва маҳсулотлар ҳисоби

Асосий макроиқтисодий ҳисоблар миллий даромад, миллий маҳсулот ҳисоблари, тўлов баланси, давлат молия статистикаси ва пул-кредит обзори ҳисобланади. Бу ҳисоблар умумий мақсад учун хизмат қилади. Улар иқтисодий таҳлил ва иқтисодий сиёсатга доир қарорлар қабул қилиш учун пойдевор ҳисобланади. Иқтисодиётнинг турли нуқтаи-назарларини характерлашига қарамай, уларнинг ҳаммаси ягона концепцияга асосланади ва ягона тизимни ташкил этади. Бу бобни ўрганишдан мақсад  шу тизимни ва шу ҳисоблар ўртасидаги алоқаларни ўрганишга қаратилган.

М акроиқтисодиётнинг предмети иқтисодий агрегатларни ўрганиш ҳисобланади, чунончи, харажатлар, даромадлар ва ишлаб чиқариш ҳажми умумий даражаларини; бандлик кўрсаткичлари; баҳо ва иш ҳақи; ташқи савдо оқимлари; солиқ тушумлари ва давлат харажатлари; пул ва кредит оқимлари. Амалиётда макроиқтисодиёт уч масалани ечишни ўз олдига мақсад қилиб қўяди: ўзгаришларни иқтисодий агрегатлар орқали тушинтириш; иқтисодий ўзгарувчилар ўзгариши оқибатларини башоратлаш; иқтисодий сиёсатни аниқловчи шахсларга у ёки бу иқтисодий мақсадларга эришишига ёрдам бериш. Миллий ҳисоблар асослари макроиқтисодий ўзгарувчилар ҳақидаги зарурий ахборотларни системалаштирилган тарзда қайд қилиш мақсадида ишлаб чиқилган.
Бозор нархларида ҳисобланган ЯИМ ишлаб чиқарувчи бирлик – резидентлар хўжалик фаолиятининг охирги натижасини ифодалайди. У барча ишлаб чиқарувчи бирликрезидентлар томонидан қўшилган қийматларнинг ялпи суммасини акс эттиради. У яна охирги товар ва хизматлар истеъмолининг суммасидан импорт товар ва хизматлар суммасини чиқариб ташлаганига ёки бўлмаса ишлаб чиқарувчи бирлик-резидентлар томонидан тақсимланган даромадлар суммасига тенг.
Ишлаб чиқариш резидентлари хўжалик фаолияти натижасида олинган даромад, асосан резидент ўртасида тақсимланади. Шу билан бирга даромадларнинг маълум бир қисми норезидентларга тўланиши, ташқи дунё (норезидентлар) даромадларининг бир қисми резидентларга ўтиши мумкин. Резидентлар тарафидан олинган даромадларни ҳисоблаш учун ЯМД, ЯИМдан норезидентларга тегишли даромадни (ёлланма ишчиларга тўловлар ёки мулкдан даромад) айириб, унга ишлаб чиқарувчи бирлик норезидентлардан келган даромад кўшилади. ЯИМ ва ЯМД орасидаги фарқ “соф хориж даромади” дея номланади ва у мусбат ёки манфий қийматга эга бўлиши мумкин.