Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон миллий университети ижтимоий фанлар факультети

3-мавзу. Оила ва никоҳ муносабатларининг анъанавий шакллари

1. 
   Оила институтининг генезиси.
   
2. 
   Оила ва никоҳ институтининг тарихий шакллари.
   
3. 
   Анъанавий оилавий хулқ-атвор.
   
4. 
   Анъанавий никоҳ шартлари, никоҳнинг бузилиш ва мулкий муносабатлар.
   

Никоҳ хулқ-атвори никоҳга бўлган эҳтиёжни қондиришга йўналтирилган хулқатвор бўлиб,никоҳ жуфтини танлаш билан боғлиқ бўлган хулқатвордир(яъни никоҳий саралаш).Никоҳий саралаш деб номланувчи жараён натижасида никоҳ жуфтини танлаш мавжуд бўлган никоҳ жуфтлигига номзодлар орасидан у ёки бу усул орқали ягона шерик танланади ва бу шерик кейинчалик «эр» ёки «хотин» бўлади.Никоҳ жуфтини танлаш тарихан конкрет жараён бўлиб,у жамиятда мавжуд бўлган иқтисодий,ижтимоий,социомаданий ва бошқа шарт-шароитларга боғлиқ.Никоҳ жуфтини танлашнинг асосий хусусиятлари турли маданият ва тарихий ривожланишнинг турли босқичларида танлашнинг имконий макони ва индивидуал танлаш эркинлиги даражаси билан боғлиқ.
1)1-муносабатда,яъни никоҳ жуфтини танлашдаги имкониятлар маконини танлашда барча маданиятлар уларда такрорий никоҳга рухсат берилиш ёки берилмаслиги билан фарқланади.Агар такрорий никоҳларга рухсат берилса,имконият макони жуда кенг бўлади ва ўз ичига никоҳга кирган ва кирмаган инсонларни олади.Бу ерда аёл ёки эркакнинг доимо никоҳ қуриш учун йўл очиқ(улар никоҳдами ёки бўйдоқми буни аҳамияти йўқ)деган қоида мавжуд.Америка социологи Б.Фарбер фикрича,»ҳар бир инсон,назарий жиҳатдан қарши жинсдаги барча шахсларнинг потенциал никоҳ жуфтидир.Бунда инсоннинг оилавий ҳолатининг аҳамияти йўқ,чунки у кейинчалик тузилиши эҳтимоли бўлган кейинги никоҳларининг жуфти бўлиши мумкин».Аксинча такрорий никоҳларга йўл қуйилмайдиган маданиятларда никоҳ жуфтини танлашдаги имконият макони тор бўлади ва никоҳдагилар буларнинг қаторига кирмайди.
2)2-муносабатда,яъни индивидуал танлаш эркинлиги даражасига кўра турли жамиятлар фарқланади.Баъзи маданиятларда фақат ота-она ёки бошқа қариндошлар кўрсатмасиги кўра никоҳ жуфтини танлаш йўлга қўйилган бўлса,баъзиларида «эркин» танлаш олдинда бўлади ва унинг асосий «агентлари» никоҳга кирувчиларнинг ўзи ҳисобланади.Лекин ҳар қайси шароитда никоҳга кириш ва никоҳ жуфтини танлаш ўзбошимчалик ва бебошлик эмас.Улар маданий, ижтимоий,психологик ва баъзида социал-биологик омилларнинг таъсирига бўйсунади.