Олий таълим муассасаларининг ўзбек тили ва адабиёти бакалавриат йўналиши таълим дастурида талабаларга миллий қадриятларимиздан бўлган ўзбек шевалари тўғрисида илмий-амалий билимларни бериш кўзда тутилган

бɔвлə, сɔв, тɔв, сɔвзы, ачувы, сувɔрды, тувра, 
ɔвур
каби.
Ўзбек шеваларидаги ва ўзбек адабий тилидаги унлилар 
муносабати
.Ўзбек шевалари ва адабий тили муносабати деганда улар 
ўртасидаги ўхшаш ва фарқли томонлари назарда тутилади. Ўзбек 
шеваларидаги унлилар ўзбек адабий тилидагидек бўлсада, миқдор ва сифат 
жиҳатдан фарқланади. Маълумки, ўзбек шевалари фонетик хусусиятларига 
кўра икки катта группага : ж-ловчи ва й-ловчи шеваларга бўлинади. Ўзбек 
шеваларининг бу хусусияти адабий тил ва шевалар ўртасидаги фарқларни 
кўрсатувчи белгидир. ж-ловчи шеваларга хос бўлган хусусиятлардан бири 
орфографик[ 
о]
ўрнида тил орқа[ 
а]
унлисининг ишлатилишидир: бола-
бала, она-ана, бодом-бадам, боҳор-баҳар
каби. Ҳозирги кунда эса ўзбек 
адабий тилининг таъсирида ж-ловчи шеваларда баъзи бир ўзгаришлар ҳам 
юз бермоқда. Бу ўринда ўзбек қипчоқ шеваларида о-ланиш ҳодисасининг 
кенг тарқалиб бораётганини қайд этиш мумкин. Бу ҳодиса қурама 
шеваларида, шунингдек, қозоқ-найман шевасида ҳам қайд қилинган: 
ɔт<от, 
бɔр < бор, хɔмыр<хамир, ɔлып<олиб, қɔчып < қочиб
каби. 
Қипчоқ шевасида: 
қара // қɔра < қора, бала // бɔла<бола; алған// 
ɔған<олган; ата// ɔта<ота; ɔрықда сув бар//арықда сув бар< ариқда сув 
бор
; 
ɔғанакан//ағанакан< олган экан
каби. Ёки 
о-у, у-и
унлиларининг 
алмашиниб талаффуз этиш ҳодисасининг камайиб бориши кузатилади: 
сувиқ< совуқ, тувъқ<товуқ, хънɔп<хуноб, мънɔсъп< муносиб
каби.
 

---

38 
Фонетик қонуниятлар 
Сингармонизм қонуни ва унинг турлари. 
Сингармонизм - 
унлиларнинг уйғунлашувидир. Сингармонизм қонуни икки кўринишга эга:
1.