O‘lchashlar noaniqligini baxolash Ishdan maqsad

noaniqlikgini baxolash

Elektron-xisobli chastotometr CHZ-63 yordamida yukori chastotali sinussimon tahlil signalning chastotasi kupkarrali bevosita ulchashlar asosida aniklandi. Chastotometrning kursatishi ^find kuyidagi (kGts) kiymatlarni tashkil etadi:

151348; 151342; 151344; 151346; 151348; 151349; 151345; 151351; 151343; 151344; 151359; 151350; 151347; 151348; 151346; 151352; 151345; 151349; 151347; 151346.
Ulchangan chastotaning kiymatini va uni ulchashning noanikligining baxolanishi talab etiladi.
1.Ulchashlar spetsifikasini tuzamiz:
a) Ulchash sharoitlarining taxlili: -ulchashlar laboratoriya sharoitida 25°S bulgan xavo xaroratida utkazilgan.
b) Ulchash sxemasining taxlili: -asbobning ulchash vakti – 10 ms;
v) Asbobning texnik xarakteristikasining taxlili:
Asbobdan foydalanishning ishchi sharoitlari:
-xavoning xarorati -30 dan +50°S;
-sinussimon signalning chastotasini ulchashning nisbiy xatoligi δ_f kuyidagi ifoda buyicha xisoblangan kiymatlar chegarasida

bu yerda – ichki tayanch generatorining chastota buyicha 5 *10^-7 dan kam bulmagan nisbiy xatoligi;
1/ f _улч t _хис – kvantlanish xatoligi bulib, ifodada f _улч – ulchanadigan chastota, Gts;
t_хис – xisob vakti, s

0. 
   kalibrovka xarorati 20°S;
   

2.Ulchash natijalaridan kupol xatoliklarni va xatolarni bartaraf kilamiz, buning uchun kuyidagilarni xisoblaymiz:
- olingan natijalarning urta arifmetigini

• 
  natijalarning urta arifmetikdan standart chetlanishini
  

ulchash natijalarini 0,9973 ishonch darajasiga mos bulgan normal taksimot konuniga ega deb xisoblab noaniklik intervalini
U= ³s =11,33 kGts;
- ulchash natijalari uchun ushbu interval chegaralari
f _мин= 151336,1 kGts; f _макс = 151358,8 kGts.
Ulchash natijalarining 151359 kGts bulgan eng yukori kiymati xisob-langan interval chegarasidan tashkariga chikib ketganligi uchun ulchash natijalari sonidan chetlangan xatolik yoki xato sifatida bartaraf kilinadi.
3.Sistematik xatoliklar noma’lum bulganligi uchun ularni bartaraf kila olmaymiz.
4.Ulchash natijalarining urta arifmetik kiymatini xisoblaymiz:

5.Ulchash natijalarining eksperimental standart chetlanishlarini xisoblaymiz.

7.Jamlangan standart noaniklikni V-tur  buyicha tashkil etuvchilarini baxolaymiz.

1) Ichki tayanch generator chastotasining noanikligi asosiy nisbiy xatolik

df_o’lch ifodasi bilan xisoblanadi va bunda xatoliklar chegara ichida tekis taksimlangan deb olinadi. δ₀-nisbiy xatolikning chegaralar dan ortmaydi. Ushbu xolda absolyut xatolikning chegaralari kuyidagiga teng buladi:

∆₀=f*δ₀=±5*10^-7*151346800=±76Gts

u₁- tayanch generatori chastotasining standart noanikligi:
u₁=|∆₀|/ Gts
2) u₂ - kvantlanish noanikligi, kvantlanish xatoliklarining chegaralaridan aniklanadi:
Ushbu ifoda buyicha

u₂=|∆_кв| / 3 = 57,7 Gts

3) u₃ - tayanch generatorining chastotasining atrof-muxit temperaturasini 20°S dan (t_k chastotometrni kalibrlash xarorati) uzgarishiga boglik bulgan noanikligi bulib, 1109 chastotaning xarorat koeffitsienti orkali xisoblangan va bunda chegara ichida teng extimolli taksimot mavjud deb faraz kilinadi,

8.Noaniklik byudjetini tuzamiz (6-jadval).

Kirish kattaligi	Kirish kattaligini baxolash	Standart noaniklik	Noaniqlik Turi	Extimolliklarning taksimlanishi	Sezgirlik koeffitsienti	Noaniqlikning xissasi
Fo’lch chastota	151346 ,8 kGts	617 Gts	A	Norm.	1	617 Gts
Taya nch generatori chastotasining nobarkarorligi	-	U= 44 Gts	V	Tekis	1	44 Gts
Kvantlanish xatoligi	-	U=44,03 Gts	V	Tekis	1	0,44 Gts
	151346 ,8 kGts					621 Gts

Nazorat savollari

0. 
   1. O‘lchashlar noaniqligini baxolash bosqichlarini keltiring.
   
1. 
   2. O‘lchashlarning noaniqligi to’g’risidgi xisobot tuzish tartibini sanab bering.
   
2. 
   3. Yuqori chastotali signallarni noaniqliklarini baxolash usullari nimalardan iborat?
   
3. 
   4. O‘lchashlarning noaniqligini manbalari va turlarini keltiring.
   

5. O‘lchashlar noaniqligi to’g’risidagi qo’llanma qachon qabul qilingan?


Adabiyotlar

0. 
   1. ISO/IEC 17025 International standard “ General requirements for the competence of testing and calibration laboratories ” ISO 2005.
   
1. 
   2. Xakimov O.SH., A’zamov A.A. “Sbornik zadach i uprajneniy po teoreticheskoy metrologii” Tashkent - 2001. 94b.
   
2. 
   3. Parpiev M.P., To’laganova SH.A., Raxmonova G.S., Karimova G. X «Metrologiya, standartlashtirish va sertifikatlashtirish» fanidan barcha taьlim yo’nalishlari talabalari uchun masalalar to’plami. Uslubiy qo’llanma. TATU “ALOQACHI” nashriyoti. 2008 y. 56 B.