Oksidlanish qaytarilish reaksiyalarini ion-eliktron usulda tenglashtirish

OKSIDLANISH QAYTARILISH REAKSIYALARINI ION-ELIKTRON USULDA TENGLASHTIRISH

Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari — elektronlarning atomlardan atomlarga butunlay yoki qisman oʻtishi bilan bogʻliq kimyoviy reaksiyalar. Elektronlar chiqarilishi oksidlanish, elektronlar biriktirib olinishi qaytarilish deyiladi.
Atom yoki ionlari reaksiya jarayonida elektron biriktirib oladigan moddalar oksidlovchilar,elektron beradigan moddalar esa qaytaruvchilar deb ataladi.Oksidlovchi reaksiya vaqtida oksidlanadigan moddadan elektronni tortib olib,oʻzi qaytariladi,qaytaruvchi esa elektronlar yoʻqotib, oʻzi oksidlanadi. Har qanday oksidlanish qaytarilishsiz boʻla olmaydi, chunki kimyoviy reaksiyada atomlar oksidlanish dara-jasi (p)ning yigʻindisi doimiydir. N2+S12=2NS1 reaksiyasida p (N) 0 dan + 1 gacha oʻzgaradi, binobarin, vodorod (N) oksidlanadi; p(S1) 0 dan — 1 gacha oʻzgaradi, binobarin, xlor S1 qaytariladi.


Oksidlovchi tarkibidagi Kislorod kislotali muhitda Vodorod ionlari bn birikib, suv hosil qiladi va qaytariladi .
[O]+2H+2e = H₂O
MnO₄^- + 8H + 5e = Mn²⁺ + 4H₂O



Bu usul ion yoki molekulalarning reaksiyada kanday uzgarishlarga uchrashini kursatuvchi ionli tenglamalar ( yarim reaksiyalar tenglamalari )ni tuzish va bu tenglamalarni bitta molekulyar oksidlanish- qaytarilish tenglamasiga birlashtirishdan iborat. Quyidagi reaksiyaga elektron - ionli usul yordamida koeffitsiyentlar tanlashni ko’rib chiqaylik :
NaBr + KMnO₄ + H₂O MnO₂ + Br₂ + KOH + NaOH
Brom ionining oksidlanish va permanganat ionining qaytarilish yarim reaksiyalari tenglamalari tuziladi 1 mol Br₂ ning 2 mol Br^- iondan xosil bo’lishini xisobga olib , birinchi yarim reaksiyaning tenglamasi( brom ionining oksidlanishi ) yoziladi:2Br^- - 2e^- = Br₂
Oksidlanish – qaytarilish reaksiyalarining turlari.

1. Quyidagi reaksiya turini aniqlang.
KOH + NO₂ → KNO₃ + KNO₂ + H₂O
A) almashinish B) o’rin olish
C) oksidlanish – qaytarilish, disproporsiyalanish;
D) oksidlanish – qaytarilish, molekulalararo – disproporsiyalanish;
E) oksidlanish – qaytarilish, ichki molekuyar – disproporsiyalanish;
2. Quyidagi tenglama koeffitsiyentlarini va reaksiya turini toping.
S + KOH → K₂S + K₂SO₃ + H₂O
A) 14, disproporsiyalanish; B) 11, almashinish;
C) 14, ichki molekulyar;
D) 15, disproporsiyalanish; E) 15, neytrallanish.
3. Vodorod peroksiddan kislorod hosil bo’lishi reaksiyaning qaysi turiga taalluqli?
A) gidroliz;
B) molekulalararo oksidlanish – qaytarilish;
C) ichki molekulyar oksidlanish – qaytarilish;
D) neytrallanish; E) disproporsiya.
4. Quyidagi oksidlanish – qaytarilish reaksiyalaridan qaysi biri disproporsiyalanish reaksiyasi hisoblanadi?
A) NH₄NO₃ → N₂O + H₂O
B) MnO₂ + HCl → MnCl₂ + Cl₂ + H₂O
C) AgNO₃ → Ag + NO₂ + O₂
D) KOH + S → K₂S + K₂SO₃ + H₂O
E) CuO + H₂ → Cu + H₂O
5. Quyidagi reaksiyalarning qaysi biri disproporsiyalanish turiga mansub?
A) NH₄NO₃ B) H₂S + Ca →
C) Cl₂ + NaOH → D) C₂H₅OH + Na →
E) 2KClO₃
6 Tenglamasi keltirilgan H₂S + SO₂ → S + H₂O reaksiya oksidlanish – qaytarilish jarayonining qaysi turiga tegishli?
A) ichki molekulyar; B) molekulalararo;
C) disproporsiyalanish;
D) sinproporsiyalanish;
E) dismutatsiya.
7 Xlorni marganes (IV) oksid, sulfat kislota va osh tuzi orasidagi reaksiya
MnO₂ + NaCl + H₂SO₄ → Na₂SO₄ + MnSO₄ + Cl₂ + H₂O asosida olish mumkin. 134,4 l xlor olish uchun qancha (g) oksidlovchi talab etiladi?
A) 261 B) 522 C) 426 D) 852 E) 213
8 Quyidagi oksidlanish – qaytarilish reaksiyasida 0,5 mol oksidlovchi bilan necha mol qaytaruvchi reaksiyaga kirishadi?
K₂Cr₂O₇ + FeSO₄ + H₂SO₄ →
A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6
9 7,6 g temir (II) sulfat erigan kislotali sharoitdagi eritmani oksidlash uchun 1 M li KMnO₄ eritmasidan qancha hajm (ml) kerak?

A) 10 B) 60 C) 30 D) 40 E) 20
10 Kislotali sharoit uchun olingan 2 l 0,1 M K₂Cr₂O₇ eritmasini tayyorlash uchun necha gramm K₂Cr₂O₇ kerak?
A) 58,8 B) 65,6 C) 77,2 D) 68,3 E) 89,8
Ochilova D 110 A