OkO’zbekiston respublikasi navoiy kon-metallurgiya kombinati navoiy davlat konchilik instituti rudalarni boyitish fanidan ma'ruzalar matni navoiy 2013 y. «Rudalarni boyitish»

2-mavzu: BOYITISH JARAYONLARINING KLASSIFIKATSIYASI
Reja:
1.Boyitish jarayonlari haqida ma'lumot
2.Boyitish usullari haqida ma'lumot
3.Yordamchi jarayonlar haqida tushuncha va ularni ahamiyati
1. Foydali qazilmalar albatta qazilib olinib boyitish fabrikalari yoki gidrometallurgiya zavodlariga boyitish, ya'ni, tarkibidagi bizga kerak bo’ladigan mahsulotni, qimmatbaho komponentni ajratib olish uchun tashib boriladi. Demak, foydali qazilmalar boyitish jarayonlari ketma-ketlikda quyidagi 3 ta asosiy katta qismga bo’ linadi:

1. 
   tayyorlash jarayonlari
   
2. 
   asosiy (boyitish) jarayonlar
   
3. 
   yordamchi jarayonlar
   

Bu uchta jarayonlarni birgalikda boyitish texnologiyasi deb ayta olishimiz mumkin.
Tayyorlash jarayonlarini o’rganishdan maksad minerall zarrachalarining yuza qismini qoplab turuvchi puch tog jinslaridan ochib berish va dastlabki xom ashyoni boyitishga tayyorlashdan iborat. Bu jarayonlar har-xil prnitsipda ishlaydigan q’alvirlarda, maydalagichlar va tegirmonlarda amalga oshiriladi.
Boyitishning asosiy jarayonlarda deganda esa boyitishga tayyor bo'lgan xomashyo zarrachalarini har xil usullar yordamida ularning tarkibi, fizik-kimyoviy xossalariga qarab boyitib ajratib olish tushuniladi.
Yordamchi jarayonlar deganda asosiy boyitish jarayonlarining samaradorligini oshiradigan va qayta ishlash natijasida mahsulotning samaradorligini oshiruvchi jarayonlar tushuniladi. Bunda changsizlantirish, sexlarni shamollatish, loyqasizlantirish, suvsizlantirish, quyiltirish, filtrlash, quritish bosqichlari tushuniladi.
Tayyorlov jarayonlar ham o'z navbatida quyidagilarga bo'linadi:

1. 
   maydalash.
   
2. 
   g’alvirlash.
   
3. 
   yanchish
   
4. 
   klassifikatsiya, sinflarga ajratish - tasniflash.
   

2. 
   Asosiy (boyitish) jarayonlari ham o'z navbatida quyidagilarga bo' linadi va boyitish usullarini tashkil etadi.
   

1. 
   gravitatsiya usulida boyitish.
   
2. 
   flotatsiya usulida boyitish.
   
3. 
   magnit usulida boyitish.
   
4. 
   elektr usulida boyitish.
   
5. 
   maxsus kimyoviy usulda boyitish va h.k.
   

Foydali qazilmalarning turlari, ularning fizik-kimyoviy tarkibi va xarakteristikasiga qarab yuqorida keltirib o'tilgan ma'lum bir texnologiyadagi boyitish usuli tanlanadi.
Gravitatsiya usulida boyitish asosan suvli muhitda zarrachalarning solishtirma og’irligi va zichligiga asoslangan holda boradi va yanchilgan mahsulot tarkibidan odiiy til bilan aytganimizda yuvib, kerakli foydali elementlarni ajratib olish tushuniladi. Bunday usul juda ham qadimiy boyitish usullaridan hisoblanadi.
Flotatsiya usulida boyitish zarrachalarning gidrofob va gidrofil, ya'ni, zarrachalarning namlanish va namlanmaslik xususiyatiga asoslanib olib boriladi. Flotatsiyaning ko’pikli, moyli, gazli yoki ionli turlari mavjud.
Magnit usulida boyitishda esa zarrachalarning magnitlanish xossalariga asoslanib olib boriladi. Bunday usulda asosan temir tarkibli rudalar boyitiladi.
Elektr usulida boyitish - bu usul zarrachalarni kuchli elektr tokini utkazuvchanligiga asoslanadi. Buning uchun boyitmani yanada tozaroq ajratib olish uchun elektroliz qilish usullaridan foydalaniladi.
Maxsus kimyoviy usulda boyitish quyidagi usullarga bo’linadi:

1. 
   uyumlarda tanlab eritish
   
2. 
   yer osti usulida tanlab eritish
   
3. 
   maxsus chanlarda (katta hajmdagi idishlarda) tanlab eritish.
   

Har xil sharoitdan kelib chiqqan holda quyidagicha bo'lib, balansdan tashqari rudalarni uyumlarda tanlab eritish; foydali qazilmalar yupqa qatlamdan tashkil topgan bo’lsa yer osti usulida tanlab eritiladi, aks holda yer osti usulida qazib olib yoki ochiq usulda qazib olib boyitish iqtisodiy tomondan samarasiz va aksincha zararga ishlanadi; foydali qazilmalarni ma'lum bir usulda boyitib boyitma ajratib olingandan so'ng chiqindi tarkibida qolgan kerakli foydali komponentlarni to'lig'icha ajratib olish uchun maxsus chanlarda eritish usulidan foydalaniladi.
Boyitish jaryonlarining klassifikatsiyasini quyidagi sistemada ko'rib chiqishimiz mumkin (1-rasm).

Sentrifugalash - bu qattiq va suyuq fazani aylanayotgan rotorda markazdan

qochma kuch ta'sirida ajratish jarayonidir.
Sentrifugalash — o’lchami 15 mm dan kichik o’lchamdagi mahsulotlarni suvsiz l-rasm. Boyitishjarayonlariiiing ketma-ketligi va etaphri. ,i mahsulotlar uchun esa zarrachalarni markazdan qochma kuch ta'sirida cho’ktirish qullaniladi.

uchun

mauvazuan qocuma inayuonua umiasn,

i ,v mm uan mcmk mahsulotlar

Quritish - bu qattiq va suyuq fazani issiqlik (harorati) ta'sirida parlantirish natijasida ajratish jarayonidir.

Issiqlik ta'sirida quritish jarayoniga o’lchami 0,1 mm dan kichik bo’ lgan mayin yanchilgan flotatsiya boyitmalari va har xil o’lchamdagi foydali qazilmalar boyitishdan avval yuborilishi mamkin.
Quritish suvsizlantirishning eng ko’p energiya sarf qilinadigan usuli hisoblanadi. Shuning uchun uning qo’llanilishi texnika-iqtisodiy asoslangan bo'lishi kerak.