Oilaviy munosabatlarda jinsiy farqlar muammosi Reja

Gender psixologiyasi
– psixologiya fanining bir sohasidir. Boshqa sohalar singari 
u ham o‘z tarixiga ega. Ammo bu tarixni XX asrning 70-yillaridan boshlab o‘rganish 
noo‘rin deb hisoblaymiz. Bundan tashqari, uni fenemizm mevasi deyish ham noto‘g‘ri. 
Biroq fanning asosiy xizmati zamonaviy psixologik muammolarga jamoatchilik 
fikrining jalb qilinishi hisoblanadi. 
“Gender” atamasi (ijtimoiy jins, madaniyat mahsuli) paydo bo‘lganiga ko‘p 
bo‘lmagan bo‘lsa-da (1975 yil), fanda ilgari ham bir qator g‘oya va izlanishlar mavjud 
bo‘lib, biz ularni hech ikkilanmay psixologiyaning ushbu sohasiga aloqador deb 
bilishimiz mumkin. Fan tarixida 5 bosqichni ajratib ko‘rsatishimiz mumkin: 
1) tegishli g‘oyalarning falsafiy nuqtai nazardan ishlab chiqilishi (qadimgi 
davrlardan XIX asr oxirigacha); 
2) gender psixologiyasining predmeti va bo‘limlarining shakllanishi (XIX asr 
oxiri XX asr boshi); 
3) psixoanaliz 
Z.Freyd
nomi bilan bog‘liq “Freyd davri” (XX asr boshi – 1930 
yil); 
4) yirik eksperemental tadqiqotlarning boshlanishi va ilk nazariyalarning paydo 
bo‘lishi (1950–1980 yillar); 

---

5) gender psixologiyasining jadal sur’atda rivojlanishi: eksperemental tadqiqotlar, 
empirik faktlarning nazariy tahlil qilinishi, ma’lum metod va yetodikalarning 
adaptatsiyasi va maxsus gender metodikalarning yaratilishi (1990 yildan shu 
davrgacha). 
Ko‘plab o‘tkazilgan tadqiqotlar va turli yo‘nalish vakillarining feminizm va 
jinslararo tafovutlar to‘g‘risidagi fikrlarini umumlashtirib, shuni e’tirof etish 
mumkinki, ikkita asosiy shart aniqlanganda, jinsiy tafovutlar borligi tasdiqlanadi: 

jinsiy tafovutlarning realligini erkak va ayoldagi u yoki bu psixik xususiyatlar 
mavjudligini tasdiqlovchi farq kamida 10 % va undan yuqorini tashkil 
etgandagina tan olish;

hech bo‘lmaganda, bir jins 20 % dan kam bo‘lmagan ko‘rsatkichni namoyish 
etgan natijalarnigina o‘rganib chiqish, ya’ni, bu – erkak yoki ayolda qayd etilgan 
shaxsiy xususiyatlar yoki xulqqa to‘g‘ri tavsifnoma berilganini kamida 5-6 nafar 
tekshirilayotgan insonlar yoki ekspertlar bir ovozdan ma’qullashganda. Ya’ni, 
metodologik nuqtai nazardan, jinsiy tafovut bor ekanligi ushbu statistik qoidalar 
rioya etilgandagina tan olinadi. 
Mishel Paludi
ning yozishicha, bunugi kunda gender psixologiyasi sohasida 
asosan androtsentrik qarashlar ustivorligi kuzatilmoqda. Ya’ni, ikkala jins vakilida 
ham bir-biridan tomoman farq qilmaydigan, ikkalasida ham kuzatish mumkin bo‘lgan 
psixologik xususiyatlar kuzatilmoqdaki, bu ularning eng avvalo oila va nikoh 
masalalaridagi qarashlar uyg‘unligidan kelib chiqadi. Lekin metodologik jihatdan 
olimning ta’kidlashicha, baribir, aynan ayolga xos sifatlar normasi haqida gap 
ketganda, baribir ular erkak sifatlarining standarti asosida tahlil etiladi.
1
Aslida dunyo 
miqyosida ahloq, muvaffaqiyatlarga intilish motivatsiyasi kabilar o‘rganilganda, 
asosan bu masalalar erkaklar va o‘g‘il bollaar misolidagina o‘rganiladi. Agressiya 
bo‘yicha o‘tkazilgan tadqiqotlarning 50 foizida faqat erkaklar, 10 foizida ayollar, 
qolgan 40 foizida ham ayol, ham erkaklar birgalikda ishtirok etgan. Umuman, xorijda 
o‘tkaziladigan psixologik tadqiqotlarda ko‘proq erkaklar sinaluvchilar sifatida ishtirok 
etishi ham o‘ziga xos holatdir. Bizda esa psixologik hamda sotsiologik tadqiqotlarda 
1
Мишель Палуди
. Психология женщин. – СПб.: прайм-ЕВРОЗНАК, 2003. – С. 14. 

---

ikkala jins vakillari teng, yoki aksaryait oila tadqiqotlarida qizlar va katta yoshli ayollar 
qatnashadilar. 
Amerikalik tadqiqotchi