Oilaviy munosabatlarda jinsiy farqlar muammosi Reja

M.Salaeva
(2005) tadqiqotlarining 
ham
predmetiga aylangan. Jumladan, u qo‘lga 
kiritgan xulosalardan biri, “o‘zbek oilalarida onalarning otalarga nisbatan farzandlarga 
o‘ta g‘amxo‘rligi, ya’ni ularni qiyinchiliklardan saqlash, ziyon yetkazib qo‘yishdan 
qo‘rqish, farzandning o‘ziga bog‘langanligi va tobeligini rag‘batlantirish, ularda 
3
Каримова В.
Оилада ёшларни гендер муносабатларга тайёрлаш муаммолари // “Ёшлар муаммолари ва 
уларнинг ечими: ҳолат ва истиқбол” мавзусидаги Респ. илмий-амалий анжумани материаллари – Т.: 2002. – Б. 
30-33. 
4
Каримова В.
Оилавий ҳаёт психологияси:Ўқув қўлланма. – Т.: 2006. – 142 б. 

---

shahvoniylik va tajovujkorlikni bosish kabi xususiyatlarning kuchligigi, onalarda 
otalarga nisbatan demokratiklilikning kuchliligi isbotlangan”
5
.
Gender tafovutlarga bag‘ishlangan ayrim tadqiqotlar reklamadagi ayollar va 
erkaklar obrazi (
A.Dudareva
, 2003), o‘g‘il va qiz bolalarning obrazidan foydalanish 
samarasi (
V.Karimova,
2006, 
S.Abidov
, 2006), er va xotinlarning reklama qilingan 
mahsulotlarga jinsga oid o‘ziga xos munosabatlari (
L.Karimova,
2003, 2004) kabi 
masalalarga 
bag‘ishlangan. O‘tkazilgan tadqiqotlar va olingan empirik 
ma’lumotlardan shunday xulosa qilish mumkinki, reklama sohasida kattalar va bolalar 
obrazidan keng foydalaniladi, lekin ularni idrok qilish va xaridorlik ustanovkalarida 
aniq ravshan jinsiy tafovutlar mavjduddir (
V.Karimova, S.Abidov,
2005, 2006). 
Ayniqsa, bola obrazi aks ettirilgan reklamaning qizlar va o‘g‘il bolalardagi jinsiy 
identifikatsiyaga 
bevosita 
ta’siri alohida o‘rganilsa, bizning fikrimizcha. 
ma’lumotlarning tadbiqiy ahamiyati yanada kuchli bo‘lar edi. 
L.Karimova
ning O‘zbekistonda o‘tkazgan tadqiqotida oilaning daromadiga ko‘ra 
kimning reklama mahsulotlarining iste’molchisi ekanligidagi jisniy o‘ziga xosliklar 
aniqlangan. Masalan, u o‘z tadqiqoti mobaynida 50 ta er-xotinlar juftligi o‘rtasida so‘rov 
o‘tkazib, zamonaviy oilada ko‘pchigina masalalarda xotin-qizlarning fikri yetakchi 
ekanligini aniqlagan (
L.Karimova
, 2004). Masalan, “Oilangizda kim pul mablag‘larini 
taqsimlaydi?” deb berilgan savolga erkaklarning 73%i va ayollarning 51% “men zim” 
degan javobni berishgan. Lekin “Kuniga uy uchun biror narsa xarid qilishga taxminan 
qancha vaqt sarflaysiz?” degan savolga esa, erkaklarning 69%i “bilmayman” javobini 
bergan bo‘lsa, ayollarning 71% “bir soatgacha”, 7%i 2 soatdan ortiq vaqt ajratishlarini 
qayd etishgan. “Reklama qilingan xo‘jalik mollarining sotib olasizmi?” deb berilgan 
savolga 14 foiz erkaklar va 32 foiz ayollar ijobiy javob bergani holda, 58% erkaklar 
“yo‘q” javobini berganlar. Shundan tadqiqotchi ularning reklama qilinayotgan 
mahsulotlarga ishonchini aniqlaganda, erkaklarning 45 foizi va ayollarning 48 foizi 
ishonishini qayd etganlar. Demak, reklama qilinayotgan mahsulotlar dunyosida xotin-
qizlarning faolligi bugungi kunda erkaklarnikidan ancha yuqori. Demak, zamonaviy oila 
5
Салаева М.
Ўзбек оилаларида ота-она ва фарзандлар узаро муносабатларининг ижтимоий психологик 
хусусиятлари: Психол.фан. ном. даражасини олиш учун ёзилган дис. автореф. – Т.: 2005. – Б. 18. 

---

bekalari oilaviy daromadning taqsimoti va uni nimaga ishlatish masalalarida ham 
yetakchilikka da’vo qiladilar. Chunki uy bekalari uy yumushlarini bajarishda ko‘proq 
xo‘jalik mollaridan foydalanadi, farzandlarini yuvib-tarash va ularni bog‘cha yoki 
maktabiga zarur bo‘lgan narsalarni ham yaxshiroq bilgani sababli, reklama qilinayotgan 
tovarlarning eng yaxshisini va arzonini xarid qilish tarafdori ham bo‘lib boradi. Bu 
holatni milliy reklama kompaniyalari inobatga olishlari kerak. 
Shu kabi ishlarlarda O‘zbekistonda muayyan ijtimoiy-psixologik muammo tadqiq 
etilganda, gender tafovutlarga e’tibor berish tobora an’anaga aylanib bormoqda. Lekin 
alohida ta’kidlash joizki, mamlakatimizda psihxloglardan tashqari, faylasuflar, 
sotsiologlar, tarixchilar, siyosatshunoslar, huquqshunoslar ham bu muammoni chetlab 
o‘tmaganlar. Jamiyat va oila ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotida xotin-qizlarning o‘rni va 
roliga bag‘ishlangan qator anjumanlar, monografik tadqiqotlar, dissertatsiyalar aynan shu 
muammoga bag‘ishlangandir. Masalan, yosh tadqiqotchi