|
Tarbiya Fanidan Mustaqil Ta’lim
Nurmuhammedov Nodirbek
RejA: Mehnat tarbiyasi – tarbiyaning muhim turi
Mehnat tarbiyasi - tarbiyaning muhim turi, shaxsni shakllantirishning zarur shartlaridan biri boʻlgan pedagogik jarayon. Mehnat tarbiyasi kishidan ijtimoiy foydali mehnatga ichki ehtiyoj, institutizom, batartiblik, tashkilotchilik, tashabbuskorlik, ishchanlik, ishning koʻzini bilish singari sifatlarni qaror toptirishga xizmat qiladi. Mehnat inson ehtiyojlarini qondirishning birinchi va asosiy vositasi boʻlganligi uchun ham Mehnat tarbiyasi tarbiyaning boshqa hamma turlaridan oldin paydo boʻlgan.
Mehnat tarbiyasi – tarbiyaning muhim turi
Mehnat tarbiyasi gʻoyat keng falsafiy-pedagogik kategoriya boʻlib, "mehnat taʼlimi", "kasbga yoʻnaltirish", "politexnik taʼlim", "kasb taʼlimi" singari tu-shunchalarni oʻz ichiga oladi. Mehnat tarbiyasi berish hamma zamonlarda ham jamiyat taraqqiyotining asosi, yoshlarni hayotga tayyorlashning eng muhim vositasi boʻlib kelgan. Shuning uchun ham barcha ilo-hiy kitoblar va hamma mutafakkirlar tomonidan yaratilgan bitiklarda Mehnat tarbiyasi ga katta eʼtibor berilgan. Lekin ularga materialist (moddiyunchi)lardan farqli tarzda Mehnat tarbiyasi deyilganda faqat jismoniy mehnatga doir koʻnikma va malakalarni shakllantirish koʻzda tutilmagan
Mehnat tarbiyasi – tarbiyaning muhim turi
Mehnat tarbiyasi, avvalo, oilada bola oʻzini anglay boshlashi bilanoq amalga oshirila boradi. Jumladan, chaqaloklar goʻdaklik bosqichiga oʻtishlari bilanoq, ularga dastlabki Mehnat tarbiyasi berila boshlanadi. Shunday qilinmasa, bola faqat isteʼmolchiga aylanib qoladi va natijada u noshud va yalqovgina emas, maʼnaviyati kemtik shaxs ham boʻlib shakllanishi mumkin.
Oilada mehnat tarbiyasi
Bolalarni mehnat tarbiyasi oilaviy tarbiyadan ajralgan holda amalga oshirilmasligi kerak. Oilada bolalarda mehnatsevarlikni shakllantirish uchun qulay sharoitlar mavjud. Ota-onalar bilan birgalikda ishlash bolaga quvonch keltiradi. Xo'jalik ishlarida ishtirok etish bolaga haqiqatan ham oila g'amxo'rligiga o'z daxldorligini his qilish, oila jamoasining a'zosi sifatida his qilish imkonini beradi. Ota-onalar tomonidan bolalar mehnatini shunday tashkil etish muhimki, bolalar nafaqat uni kuzatish, balki unda ishtirok etishlari mumkin. Oilada mehnat tarbiyasini muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun ota-onalar quyidagi tavsiyalarga amal qilishlari mumkin:
Bolani imkon qadar erta oilaning mehnat ishlariga jalb qilish;
Maktabgacha tarbiyachiga u bajarilishi uchun mas'ul bo'lgan doimiy vazifalarni belgilash;
Kattalar tomonidan qabul qilingan talablardan chetga chiqishga yo'l qo'ymang, aks holda bola o'z vazifalarini bajarishdan tortinadi;
Oilada mehnat tarbiyasi
Bolani mehnat bilan jazolamang: mehnat rozi bo'lishi kerak, qoniqish keltirishi kerak;
Bolani mehnatga o'rgatish, unga mehnat faoliyati madaniyatining elementar ko'nikmalarini singdirish:
mehnatning oqilona usullari, asboblardan to'g'ri foydalanish, mehnat jarayonini rejalashtirish, mehnatni yakunlash;
Bolaga chidab bo'lmas topshiriqlarni bermang, balki etarli yuk bilan ishni ishonib topshiring;
Shoshmang, bolani turtmang, u ishni o'zi tugatguncha kutib turing;
Bolaga undan alohida harakatlar talab qilgani uchun minnatdorchilik bildirishni unutmang;
Bola o'z qo'li bilan qilgan ishini qadrlaydi va himoya qiladi, shuning uchun uni ijtimoiy foydali mehnatga jalb qilish kerak. Bu jamoat mulkiga hurmatni rivojlantirishning boshlang'ich nuqtasidir.
Sharq mutafakkirlarining mehnat tarbiyasi haqidagi qarashlari
Axloqshunos olim Majid Havofiy hunarmandchilik to’g’risida bunday degan edi: Kasb va hunarmandlarni ezozla, hunarmandchilikka ruju qo’ygan xalqning hurmat va e’tibori oshadi”. Payg’ambar Dovut alayhissalom temirchilik, al-Farobiy bog’bonlik shoir Sakkokiy pichoqchilik shoir Zavqiy esa mahzido’zli bilan tirikchilik o’tkazgan. Bobomiz Xo’ja Baxoviddin Naqishband ham hunarmandchilik bilan shug’ullanib, Turkistonda birinchilikdan bo’lib odamlarni hunar o’rganishga va hunarmandchilik bilan shug’ullanishga chorlaganlar.
Sharq mutafakkirlarining mehnat tarbiyasi haqidagi qarashlari
Boshqa buyuk sharq mutafakkirlari mehnat va kasb to’g’risidagi fikrlarini quyidagicha ifodalaydi:
A. Navoiy: “Umrni zoya etma mehnat qil mehnatning saodatini kalitini bil.”
X. Dehlaviy: “Ba’zi kun yoshlar safida bo’za ammo, ish tadbirini keksadan izla. ”
Al-Beruniy: “ Har shirin jon qilsa harakat, harakatga qarab topar barakat.”
X. Dehlaviy: “O’ylasang hayotning salohiyatining, harakatga o’ydagi mehnatning ham mohiyatini.”
X.Dehlaviy: “Ishni ko’rib ko’plar shimranadi, ko’proq bajarganini eng yaxshi deng. ”
Shunga o’xshash misralarni sharq mutafakkirlari asalarida juda ko’plab topishimiz mumkin.
Katta avlodlarga o’zlarida kasb-hunar yuzasidan to’plagan bilimlarini o’rgatib borgan taqdirdagina shu jamiyatda rivojlanish bo’lishi mumkin
Sharq mutafakkirlarining mehnat tarbiyasi haqidagi qarashlari
X аsrdаgi Shаrq ijgimоiy tаrbiyashunоslik bo’yichа fikrlаrning eng yirik vаkili Аbunаsr Аl-Fоrоbiy (870-950) ning fikrlаridа kаsb-hunаr vа ахlоqiy fazilatlar muayyan harakatlarni takrorlash,mashq qilish yo’li bilan paydo bo’lishini uqtiradi.Mutаfаkkir "Ахlоqiy fаzilаtlаr vа rаzilliklаr, ахlоqiy hаrаkаtlаrni, ishlаrning bir nechа mаrtа tаkrоrlanishidа vа uzоq dаvоm etishi jаrаyonidа vujudga kelаdi vа mustаhkаmlаnadi. Аgаr qilinаyotgаn ish хаyrli bo’lsа, undа fаzilаt kelib chiqаdi, аgаr yomоn bulsа, undа rаzillik kegib chiqаdi" -deydi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
