Oila pedagogikasi

Faollik darajasi.
Farzand tug‘ilishi bilanoq o‘nda 
o‘ziga xos fazilatlar vujudga keladi.
276

---

2. 
Tadrijiylik (izehillik).
Och qolish, ovqatlanish, orga- 
nizmni bo‘shatish va uyquga ketish-uyg‘onishning ketma- 
ketligi, izchilligi.
3. 
Yaqinlashish va uzoqlashish.
Bolaning notanish odam- 
larga, oziq-ovqatlaiga, o‘yinchoqlaiga nisbatan bo‘lgan tabiiy 
reaksiyasi.
4. 
Moslashish.
Tashqi sharoitlaming o'zgarishiga nisba­
tan bolaning tez yoki uzoq vaqt mobaynida moslashishi.
5. 
Reaksiyaning izchilligi.
Kayfiyatni ifodalashga ketgan 
eneigiya miqdori.
6. 
Reaksiyalar qamrovi.
Tashqi ta’sirlarga nisbatan qay- 
tarilgan xatti-harakatlaming samarasi.
7. 
Kayfiyatni sifatlari (ifobiy sifatlaming salbiy sifatlarga
nisbatan bo ‘Igan munosabati).
Sho‘xchanlik, lazzatlanish, 
quvnoqlik, boshqalarga tez o'rganish va bularga teskari 
bo‘lgan yig‘loqilik, kabi sifatlarga ega bo‘lish.
8. 
Bo‘shashganlik.
Diqqatni tashqi ta’sirlarga nisbatan 
jamlay olmaslik.
9. 
Diqqat-c'
tibor va g'ayratlik. Qiyinchiliklami yengib 
o'tishdagi bolaning faolligi.
Agar e’tibor bergan bo‘lsangiz, 3-, 4-, 5- va 7- tarkibiy 
qismlar bola tarbiyasining oson yoki qiyin kechishini 
ta’minlovchi asosiy omillar ekanligini sezishingiz mumkin. 
Ta’sirchan bolalar yangi sharoitga tez ko‘nika olmaydilar. 
Shuningdek, ko‘pgina yomon qayfiyatda bo'ladigan, ayniqsa, 
ota-onasining diydoridan uzoq vaqt mahrum bo‘lib, tushkun 
holatda yuradigan bolalarda ham yangi sharoitga ko‘nish 
qiyin kechadi. Aynan 
mana shunday bolalar kattalardan 
olayotgan mehr va erkalashlarga qoniqmaydilar. Shu bois, 
bola tarbiyasiga yuqoridagi mezonlardan kelib chiqqan holda 
yondashmoq lozim. Chess va Tomaslar mazkur to‘qqizta
277

---

o‘lchov asosida yangi tug‘ilgan bola baho berishning qar- 
moqli formulasini ishlab chiqqanlar. Unga ko‘ra chaqaloq 
taibiyasining «oson» yoki «og‘ir» kechisliini oldindan aytib 
berish imkoniyati yaratiladi. «Tarbiyasi oson» bolalar ota- 
onasidan ko'proq e’tibomi talab qilmaydi. «Tarbiyasi og‘ir» 
bolalar esa uni dunyoga keltirgani uchun insonlaming, 
ayniqsa, onasining o'ziga juda ko‘p e’tibor berishini istaydi.
' So‘ngra Chess va Tomaslar chaqaloqning ona va bola 
munosabatlari negizida qanday rivojlanishini kuzatganlar.
Ular o‘z farzandlari uchun qulay shart-sharoitni yaratib 
bera olgan «mehribon onalar»ning hamma bolalarini o‘zidan 
doimo nari itargan «bemehr onalar»ning farzandlari hayotini 
o‘rganganlar. 
Kuzatuv 
natijalarini 
tubandagi 
jadvalda 
ko‘rsatib o‘tishgan.
«Mehribon onalar»
«Bemehr
onalar»
«Tarbiyasi 
oson
+
+
bolalar»
-
«Tarbiyasi 
og‘ir
-
bolalar»
-
Ko‘rib turganingizdek, «tarbiyasi oson bolalar» bilan 
«mehribon onalar» munosabati juda katta samara bermoqda. 
Bunday bolalaming tarbiyasi bir tekis kechadi va amalga 
hech qanday salbiy vaziyatlar keltirib chiqarmaydi. «Meh­
ribon onalar» bilan «tarbiyasi og‘ir bolalar» o‘rtasidagi 
munosabatlarda bir qator muammolar paydo boiishi mum­
kin, ammo ko‘p holatlarda ular ijobiy yakun topishi kuza- 
tiladi. «Mehribon onalar» tomonidan yaratilgan shart- 
sharoitlarda bolalar ajoyib tarzda kamol topadilar.
278

---

«Tarbiyasi oson bolalar» bilan «bemehr onalar» o‘rta- 
sidagi munosabatlar doimo yaxshi kechmaydi. Hatto ularda 
«tarbiyasi og‘ir bolalar» bilan «mehribon onalar» o‘rtasidagi 
munosabatlardagidan ham ko‘ra chigalroq muammolar paydo 
bo'lishi mumkin.
«Tarbiyasi og‘ir bolalar» biln «bemehr onalan> o‘rtasidagi 
munosabatlaming hamisha qiyin ahvolda kechishini tushunib 
yetgan bo‘lsangiz kerak. Bunday bechora bolalar og‘ir 
sharoitlarda o'sadilar, ulami «tavakkaliga boqilayotgan bola­
lar guruhi» deyish mumkin. Bunday bolalaming tarbiyasi 
yurakni bezovta qiladi. Ulami haqoratlaydilar, o‘z holiga 
tashlab qo‘yadilar.
Yuqoridagilardan kelib chiqqan holda quyidagilarga alo- 
hida diqqat qilish mumkin. Awalo, bolani takomili uni o‘rab 
turgan doiralar ham ota-onasining munosabatigagina bog‘liq 
emas. Undagi tug‘ma xususiyatlar bolaning o‘sish va takomil 
topib borish jarayoniga kuchli ta’sir ko‘rsatadi. Qolaversa, 
ular