+одиров р. Б. АҲоли ва меҳнат ресурслари андижон-2008 +одиров р. Б. АҲоли ва меҳнат ресурслари



Download 0,81 Mb.
bet4/21
Sana11.07.2022
Hajmi0,81 Mb.
#775400
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   21
Bog'liq
АХОЛИ ВА МЕХНАТ РЕСУРСЛАРИ

2. АЩОЛИНИНГ ЖОЙЛАШУВИ


Ащолининг щудудий жойлашуви ащолининг тарихан келиб ырнашиши ва щудудни хыжалик фаолияти натижасида ызлаштириш жараёнини акс эттиради. Ащолининг щудудий жойлашуви тарихий жараён былиб, бир-бири билан узвий бо\ланган табиий, ижтимоий-и=тисодий омиллар таъсирида шаклланади.
Ызбекистон ащолиси щудудий жойлашувидаги ызига хос хусусиятлар Фар\она водийси, жумладан Андижон вилоятида щам кузатилади. Ащоли =адимдан асосан табиий, и=тисодий, географик =улайликларга эга былган водий ва вощаларда зич яшаб келган. Фар\она, Зарафшон водийлари, Хоразм ва Тошкент вощалари ащоли яшаши учун =улай былганлигидан =адимдан ызлаштирилиб келинган. Ызбекистонда ащолининг энг зич жойлашган ареаллари щам айнан шу жойларга ты\ри келиши бежиз эмас.
Яшаш учун но=улай былган чылларда ва сув манбалари былмаган щудудларда ащоли умуман былмаган ёки сийрак тар=алган.
Ащолининг жойлашувига ишлаб чи=аришни щудудий ташкил этиш жараёни щам катта таъсир кырсатади. Дастлабки даврларда хыжалик юргизиш учун но=улай деб щисобланган щудудлар кейинро= инсон фаолияти таъсирида ызлаштирилади. Республикадаги Мирзачыл, +арши чыллари, Марказий Фар\она ва бош=а щудудлар шулар жумласидандир.
1959-2001 йилларда Ызбекистонда ащоли зичлиги узлуксиз ортиб борди. Бинобарин, Ызбекистон ащолисининг ыртача зичлиги 1959 йилда 1 км2 га 19 киши ты\ри келган былса, 2001 йили 56 кишини ташкил этди. Тад=и= этилаётган давр орали\ида ащолининг зичлиги уч баробарга ортди.
Шуни таъкидлаш лозимки, ащолининг ыртача зичлик кырсаткичи ащолининг щудудий жойлашув манзарасини тыла акс эттира олмайди.
Республикада ащолиси зич жойлашган вилоятларга Фар\она (375 киши), Наманган (244), Хоразм (210 киши) ва Тошкент (151 киши) вилоятлари киради. Табиий шароити бироз но=улай былган +ора=алпо\истон Республикаси (9 киши) ва Навоий вилоятида (7 киши) ащоли зичлиги нищоятда паст, ащоли жуда сийрак жойлашган.
Андижон вилояти ащолисининг щудудий жойлашувига табиий, тарихий, ижтимоий-и=тисодий омиллар кучли таъсир этган.
Андижон вилояти ащолисининг щудудий жойлашувига таъсир этувчи табиий омилларга назар ташланса, ащоли кыпро= гидрографик объектлар я=инида нищоятда зич жойлашганлигини кыриш мумкин. Жумладан, +орадарё, +олди=дарё, Аравансой, Шащрихонсой, Катта Фар\она ва Катта Андижон каналлари щавзаларида ащоли кып ва зич яшайди. Вилоятдаги энг ю=ори зичлик кырсаткичлари щам айнан мана шу жойларга ты\ри келиши бежиз эмас, албатта. Агар ащолининг зичлиги бутун вилоят щудуди быйича эмас, балки хыжалиги интенсив ривожланган йирик вощалар быйича щисобланадиган былса, мазкур кырсаткич 1 кв. км. га 750, щаттоки 1000 кишидан щам ортиб кетади.
Я=ингача яшаш учун но=улай саналган Быз ва Улу\нор чыллари бугунги кунда ызлаштирилиб, ащолиси кыпайиши натижасида зичлик ми=дори ортиб бормо=да.
Ащолининг щудудий жойлашуви жищатидан Андижон вилояти республикада ызига хослиги билан **яр=** этиб ажралиб туради. Андижон-республикада ащолиси энг зич жойлашган вилоятдир. Унда 1 кв.км.га 520 киши ты\ри келади. Бу кырсаткич Ызбекистон вилоятлари быйича энг ю=ориси щисобланади. Андижон вилоятида ащоли +ора=алпо\истон Республикасига нисбатан 56 марта, Навоий вилоятига нисбатан 73 марта, Жиззах вилоятига нисбатан 11 марта, +аш=адарё вилоятига нисбатан 7 марта, Сурхондарё вилоятига нисбатан 6 марта зич жойлашган. Республиканинг ыртача зичлик кырсаткичидан эса 9,3 марта ю=оридир.
Вилоят ащолисининг зичлик динамикаси кузатилаётган 1959-2001 йиллар ичида республика ащолиси зичлиги динамикасига мос щолда тадрижий равишда ысган. Шу давр орали\ида ащолининг зичлик ми=дори 2,8 мартага ортди. 1959 йилда ащолининг зичлик кырсаткичи Андижон вилоятида республикага нисбатан 9 марта орти= эди, бу нисбат щозир щам шундайлигича са=ланиб =олмо=да.
Вилоятда ащоли нисбатан текис жойлашган былса-да, унда ызига хос тафовутлар мавжуд. Ащолининг щудудий жойлашуви ва зичлигига кыра вилоят щудудини 5 та и=тисодий районга ажратиш мумкин.
Вилоятни маъмурий-щудудий бирликларга ажратиш билан биргаликда уни и=тисодий районларга ажратиш щам мущим илмий ва амалий ащамиятга эга.
И=тисодий районлаштириш жараёнида географик ырни, тарихий ривожланиш хусусиятлари, и=тисодий ало=алари, ягона табиий ресурслар ва инфраструктурадан биргаликда фойдаланиш, ишлаб чи=ариш ало=алари, хыжалик ихтисоси, келажакда ривожланиш исти=боллари ва бош=а жищатлар щисобга олиниб, маълум щудуд ызига хос минта=аларга ёки и=тисодий районларга ажратилади. Андижон вилоятида бундай минта=алар асосан =ишло= туманлари доирасида ташкил этилади. Умуман ащоли, мещнат ресурслари ва ишлаб чи=ариш кучларини жойлаштириш щамда и=тисодиётни ривожлантириш учун маъмурий бирликлар билан и=тисодий районлар чегараси мос келтирилиши энг о=илона йыл щисобланади. Шунинг учун кыплаб олимлар (З.М.Акрамов, А.С.Солиев, А.А.+аюмов ва бош=алар) и=тисодий районлар чегарасини маъмурий-щудудий туманлар чегарасига мослаштириш зарур, деб щисоблайдилар. И=тисодий районлар комплекс ривожланиши, ихтисослашиш, бош=ариш мумкинлиги билан бош=а щудудий былаклардан фар= =илади.
Бугунги кунгача Андижон вилоятини и=тисодий районлаштириш масалаларига ба\ишланган илмий ишлар =илинмаган.
Андижон вилоятини и=тисодий районларга ажратишда География фанлари доктори, А.А.+аюмов ва диссертация муаллифи тавсия этган и=тисодий районлаштириш сеткаси быйича =уйидаги 5 та и=тисодий район ажратилди (2-жадвалга =аранг):
I. Марказий (Андижон шащри ва тумани, Асака, Шащрихон, Олтинкыл туманлари).
II. Шар=ий (+ыр\онтепа, Жала=уду= туманлари).
III. Жанубий (Марщамат, Хыжаобод, Було=боши туманлари).
IV. /арбий (Улу\нор, Быз, Бали=чи туманлари).
V. Шимолий (Пахтаобод, Избоскан туманлари).
2-жадвал

Download 0,81 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   21




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish