+одиров р. Б. АҲоли ва меҳнат ресурслари андижон-2008 +одиров р. Б. АҲоли ва меҳнат ресурслари



Download 0,81 Mb.
bet18/21
Sana11.07.2022
Hajmi0,81 Mb.
#775400
1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   21
Bog'liq
АХОЛИ ВА МЕХНАТ РЕСУРСЛАРИ

Цикллик ишсизлик. Цикллик ишсизлик и=тисодий коньюнктуранинг ызгариши, ишлаб чи=аришнинг кескин пасайиши, товар ва хизматларга былган талабнинг =ис=ариши билан бо\ли=. Негаки бундай щолатда ишчи кучига былган талаб камайиши натижасида ишсизлар пайдо былади.
Цикллик ишсизлик кыпро= умумжащон и=тисодий ин=ирозлари даврида ишлаб чи=аришнинг кескин пасайиши натижасида пайдо былади. Бир неча мамлакатларда миллионлаб ишчи-хизматчилар иш жойидан мащрум быладилар. Бунга 1910-1918, 1932-1935, 1940-1946, 1973-1975 йилларда былиб ытган и=тисодий кризисларни мисол =илиб келтириш мумкин.
Ривожланган мамлакатларда щам цикллик ишсизлик мавжуд. Истеъмол бозори тылдириб ташлангач, ишлаб чи=ариш пасаяди ва цикллик ишсизлик келиб чи=ади.
Цикллик ишсизликда ишсизлар сони кескин кыпаяди.
Ызбекистонда «Ащолини иш билан таъминлаш ты\рисида» ги =онуннинг 3-моддасига мувофи=, «16 ёшдан бошлаб то пенсия билан таъминланиш щу=у=ини олишгача былган ёшдаги, ишга ва иш ща=ига (мещнат даромади)га эга былмаган, иш =идирувчи шахс сифатида мащаллий мещнат органида рыйхатга олинган, мещнат =илишга, касбга тайёрлаш ва =айта тайёрлашдан ытишга, малакасини оширишга тайёр мещнатга =обилиятли шахслар ишсиз деб эътироф этилади»1.
Ызбекистонда 2001 йили 43,6 минг киши ишсизлик ма=омини олган. Ишсизлик ва унинг турлари мутахассислар томонидан яхши ырганилган. Лекин уларнинг минта=авий и=тисодиёт ну=таи назаридан щудудий жищатларини ырганишга тыла киришилганича йы=. Мещнат ва ащолини ижтимоий щимоя =илиш вазирлиги маълумоларига кыра, ишсизларнинг асосий =исми +уйи Амударё (13,0 минг киши) ва Фар\она минта=асида (9,5 минг киши) жойлашган. Республикадаги жами ишсизларнинг 19,3 фоизи +ора=алпо\истон Республикасига, 10,6 фоизи Хоразм вилоятига, 9,6 фоизи Фар\она вилоятига ты\ри келади. Андижон вилоятида эса 3,2 минг ишсизлар мавжуд былиб, уларнинг республикадаги салмо\и 7,3 фоизга тенг былган.
Ишлаб чи=арувчи кучларни жойлаштиришда минта=авий хусусиятларни щисобга олиш зарур. Бунда асосий эътиборни +уйи Амударё ва айни=са, Фар\она минта=асига =аратиш зарур.
Ишсизликни бартараф этиш учун янги иш жойлари барпо этиш ма=садида республикада кичик ва ырта тадбиркорликка катта ащамият =аратилмо=да.
Иш билан банд былмаган ащолини иш билан таъминлаш учун =ышимча ишчи ыринлари мавжуд корхоналар фаолиятини янада кучайтириш ва асосан янги корхоналар барпо этиш щисобига оширилмо=да.
Ащолининг бандлик даражаси республикада 72 фоизга тенг. Бу кырсаткич вилоятлар быйича Навоий вилоятида энг ю=ори былиб, 80 фоизга тенг. Тошкент шащри ва Бухоро вилоятида эса нисбатан ю=ориро=, яъни 78 фоизни ташкил этади.
Тошкент, Бухоро-+изил=ум минта=аларида мащаллий ва хорижий инвестициялар асосида табиий ресурсларнинг ишга солиниши, янги саноат корхоналарининг барпо этилиши, транспорт тизимининг янада ривожлантирилиши ащолининг иш билан таъминланганлик даражасининг ю=ори былишига олиб келган асосий омилдир.
Айрим вилоятларда эса мавжуд ички имкониятлардан самарали фойдалана олинмаётганлиги ащоли бандлик даражасининг республика ыртача кырсаткичидан щам сезиларли даражада паст былишига олиб келяпти. Маълумотларга кыра, республикадаги ащолининг энг паст бандлик даражаси Жиззах, Наманган вилоятлари ва +ора=алпо\истон Республикасида кузатилади. Бу щудудлардаги бандлик даражаси бор-йы\и 62-64 фоизга тенг, холос.
Ишчи кучи бозори- и=тисодиётнинг ызига хос секторидир. У бош=а бозорлар (ё\оч, пахта ёки металл)дан тирик инсонлар былганлиги билан алощида ажралиб туради. Шунинг учун уни бош=ариш, тартибга солиб туриш мущим ижтимоий-и=тисодий ва сиёсий ащамиятга молик вазифадир. Унга давлат томонидан \амхырлик кырсатиб туриш керак. Давлатнинг шундай вазифаларидан бири-ишчини хощишига кыра иш билан таъминлаш, инфляциянинг олдини олиш, ишсизликни =уйи даражада ушлаб туриш щисобланади.

ХÓËÎÑÀ
Бîçîð ìóíîñàáàòëàðèãà ûòèøíèíã иккинчи áîñ=è÷èäà йирик âàçèôàëàð =àòîðèäà ðåñïóáëèêàäàãè ìàâæóä äåìîãðàôèê âàçèÿòíè òû\ðè áàùîëàø, àùîëèíèíã êàòòà =àòëàìè èæòèìîèé ùèìîÿãà ìóùòîæëèãè ва аксарияти =èøëî=ëàðäà ÿøàøëèãè, àùîëè áàíäëèãè, ìåùíàò ðåñóðñëàðèнинг ривожланиши билан ало=адор ìóàììîëàð алощида ащамият касб этади.


Ûçáåêèñòîí ûç èæòèìîèé-è=òèñîäèé òàðà==è¸ò éûëèíè òàíëàá îëèøèдà äåìîãðàôèê âàçèÿò ùàì àëîùèäà òàúñèð êûðñàòàäè. Ûçèãà õîñ àùîëè òàðêèáèãà ýãà, òó\èëèø äàðàæàñè âà àùîëèíèíã òàáèèé ûñèøè íèñáàòàí þ=îðè áûëãàí Ûçáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñèäà, øó æóìëàäàí Àíäèæîí âèëîÿòèäà àùîëèíèíã èø áèëàí áàíäëèãè ìàñàëàñè äîèìî ýíã долзарб âà мураккаб ìàñàëàëàðäàí áèðè áûëèá êåëãàí âà ùîçèð ùàì øóíäàé áûëèá =îëìî=äà. Àùîëè ñîíèíèíã þ=îðè ñóðúàòëàð áèëàí ûñèøè ìåùíàò ðåñóðñëàðè ñàôèíè ÿíàäà êåíãàéòèðìî=äà. Ìåùíàò ðåñóðñëàðèíè áîø=àðèø äåìîãðàôèê ðèâîæëàíèø, àùîëèíè èø áèëàí òàúìèíëàø, óëàðíè êàñá-õóíàðãà òàé¸ðëàøäàí òîðòèá òî èø÷è êó÷èäàí ñàìàðàëè ôîéäàëàíèøãà÷à áûëãàí æàðà¸íëàðíè ûçèäà ìóæàññàìëàøòèðãàí ìóðàêêàá муаммо ùèñîáëàíàäè.
Мазкур ўқув қўлланмада и=тисодий ва ижтимоий географияга оид макрои=тисодий ривожланишнинг мещнат ресурсларидан самарали фойдаланишга таъсири ва улардан фойдаланишдаги щудудий жищатлари хусусидаги назарий масалалар тащлил =илинди щамда уларнинг минта=авий хусусиятлари Андижон вилояти мисолида ёритиб берилди.
Маълумки, Андижон вилояти Фар\она и=тисодий районидаги вилоятлардан =атор ызига хос географик хусусиятлари билан ажралиб туради: биринчидан, у Ызбекистон ва Фар\она и=тисодий районининг энг шар=ида, асосан +орадарёнинг чап =ир\о\ида жойлашган; иккинчидан, унинг ер майдони нисбатан кичикро=, учинчидан, вилоятда ащоли зичлиги жуда ю=ори; тыртинчидан, вилоятни и=тисодий ривожланиш суръатлари нисбатан ю=ори, бунда мещнат ресурсларининг кыплиги ва Тошкент-Андижон –Ыш-+аш\ар хал=аро «Буюк ипак йыли» ва «ЫзДЭУ авто» =ышма корхонасининг таъсири катта былмо=да; бешинчидан, вилоятда Фар\она ва Наманган вилоятларига нисбатан хорижий инвестициялар иштирокида йирик =ышма корхоналар нисбатан кыпро= ташкил этилган; олтинчидан, саноат ва айни=са, =ишло= хыжалигини ривожлантиришда ызига хос мактаб яратилди. Бу ыринда вилоятни и=тисодий ва ижтимоий-географик щолатининг щам ызига хослигини щисобга олиш зарур.
Андижон вилояти щудуди асосан =улай текисликлардан, =исман адирлардан иборат былганлиги учун, ащолининг аксарияти айнан ана шу ерларда жойлашган. Бундай щолат минта=ада мещнат ресурсларидан фойдаланишнинг щудудий жищатларида щам ыз аксини топади.
Мазкур ўқув қўлланмада макрои=тисодий ривожланиш доирасида Андижон вилоятининг геодемографик щолати, мещнат ресурсларининг шаклланиши ва унинг щудудий таркиби, ащолининг тармо=лар быйича бандлик даражаси тащлил =илинган ва унга хос ривожланиш хусусиятлари ырганилган.
Олиб борилган тад=и=отлар =уйидаги хулоса ва таклифларни илгари суриш имконини беради:
1. И=тисодий ва ижтимоий географиянинг и=тисодий блокига кирувчи макрои=тисодий ривожланишнинг ижтимоий блокка кирувчи мещнат ресурсларидан фойдаланишга таъсирини ырганиш катта назарий ва амалий ащамиятга эга.
2. Минта=а (вилоят) ва туманлараро макрои=тисодий ривожланиш мещнат ресурсларидан самарали фойдаланиш негизидир. Бу эса ыз навбатида ислощотларни чу=урлаштиришнинг устувор вазифаларни амалга оширилиши, и=тисодиётдаги таркибий ызгаришлар, бозор =онунларининг мавжудлиги ва устуворлиги, табиий(хом ашё, минерал, и=лимий), молиявий, мещнат ресурслари, бозор инфраструктурасининг мавжудлиги ва бош=алар билан белгиланади.
3. Бугунги кунда мещнат ресурсларидан самарали фойдаланиш быйича Тошкент шащри, Тошкент, Навоий ва Самар=анд вилоятлари ажралиб туради. Бу минта=аларда мещнат ресурсларидан самарали фойдаланишда макрои=тисодий ривожланишнинг ырни бе=иёсдир. Андижон вилоятида щам бу борада нисбатан яхши мав=ега эга эканлигини таъкидлаб ытиш зарур.
4. Мещнат ресурсларидан фойдаланиш ну=таи назаридан Андижон вилояти табиий шароити, геодемографик щолати «=они=арли», бозор инфрастурктураси эса ижобий бащоланиши мумкин, чет эл инвестициялари билан таъминланиши, кичик ва ырта бизнесни ривожлантириш ва тармо=лардаги таркибий ызгаришлар щолатлари щам нисбатан яхши мав=ега эга.
5. Тащлиллар шуни кырсатадики, Андижон вилоятида мещнат ресурсларидан фойдаланишнинг ызига хос демографик ва и=тисодий географик хусусиятлари мавжуд. Минта=ада ащоли асосан текисликлардаги йирик ащоли пунткларида жойлашган. Щар бир туманнинг табиий ва и=тисодий географик хусусиятларидан келиб чи==ан щолда мещнат ресурсларидан самарали фойдаланиб, ащолининг иш билан бандлик даражасини ошириш имкониятлари мавжуд.
6. Âèëîÿòãà õîñ ìóàììîëàðíè ùàë ýòèøäà унда мавжуд åð ìàéäîíèíèíã íèщîÿòäà êè÷èêëèãè, òàáèèé ðåñóðñëàðè çàùèðàñèíèíã ÷åêëàíãàíëèãè âà àéíè=ñà, =èøëî= õûæàëèãè åðëàðè äåÿðëè ûçëàøòèðèëèá áûëèíãàíëèãè âà øóíãà ûõøàø æèùàòëàð ùèñîáãà îëèíèøè øàðò. Аùîëè âà ìåùíàò ðåñóðñëàðè, øàùàð âà øàùàð÷àëàð ñîíè âà ñàëìî\èíèíã êàòòà =èñìè âèëîÿòíèíã ìàðêàçèé минта=асиäà æîéëàøãàíëèãèни ùàì ýúòèáîðäàí ÷åòäà =îëäèðìàñëèê êåðàê.
7. Àùîëè áàíäëèãè ìóàììîëàðèíè ùàë ýòèøäà Àíäèæîí âèëîÿòè àùîëèñèãà õîñ áûëãàí =àäèìäàí øàêëëàíèá êåëãàí ìèëëèé-ýòíèê õóñóñèÿòëàðíè, óðáàíèçàöèÿ äàðàæàñèíè, âîäèéäà êåíã òàð=àëãàí ìèëëèé óðô-îäàòëàð, àíúàíàëàð, ìåùíàò êûíèêìàëàðè âà áîø=à ýòíîïñèõîëîãèê õóñóñèÿòëàðни ùèñîáãà îëèø çàðóð.
8. Áàíäëèê ìóàììîëàðèни øàùàð âà øàùàð÷àлар щамда =èøëî=ëàðíèíã ÿ=èí êåëàæàêäà ðèâîæëàíèø èñòè=áîëèãà àëî=àäîð ùîëäà ùàë ýòèø êåðàê. Áóíäà «ñîô» è=òèñîäèé îìèëëàð билан áèð =àòîðäà, ãåîãðàôèê, äåìîãðàôèê, ýêîëîãèê øàðò-øàðîèòëàðíè ùàì албатта ùèñîáãà îëèø çàðóð. ×óíêè, ùîçèðãè âà=òäà ìàðêàçèé мèнòа=ада æîéëàøãàí øàùàð âà øàùàð÷àëàð билан бирга Õîíîáîä âà Ìàðùàìàòäàãè ýêîëîãèê ùîëàò щам ìóðàêêàá òóñãà ýãà.
9. Àùîëèíèíã èø áèëàí áàíä áûëìàãàí =èñìè èø æîéëàðè áèëàí òàúìèíëàíмо=äа. Áóíäà ìåùíàò áîçîðèíèíã ùàì ðîëè êàòòà áûëäè. Âèëîÿòäà ùîçèðãè êóíäà 30 ãà ÿ=èí áàíäëèê õèçìàòè ïóíêòëàðè äîèìèé ôàîëèÿò êûðñàòìî=äà. Ìåùíàò áèðæàëàðè âîñèòà÷èëèãèда âèëîÿòäà 1995 éèë 11,2 ìèíã, 2000 éèëè 25 ìèíã киши èø æîéëàðè билан таъминланди. Óëàðíèíã 20,9 ìèíããè =èøëî= æîéëàðèãà òû\ðè êåëàäè.
10. Òàðêèáèé ûçãàðèøëàðíè àìàëãà îøèðèø æàðà¸íèäà ìóëêíè ñåêèí-àñòà äàâëàò òàñàððóôèäàí ÷è=àðèø âà õóñóñèéëàøòèðèø, êè÷èê, =ûøìà, õóñóñèé, ùèññàäîðëèê êîðõîíàëàðèíè òàøêèë ýòèøíè ðèâîæëàíòèðèø, ýðêèí ñîùèáêîðëèê âà òàäáèðêîðëèêíè =ûëëàá-=óââàòëàø íàòèæàñèäà âèëîÿòäà áàíäëèê ñîùàñèäà êåñêèí âàçèÿò áàðòàðàô ýòèëìî=äà. Ëåêèí, âèëîÿòäàãè àêñàðèÿò êîðõîíà âà èø æîéëàðè ÷åò ýë ñàðìîÿëàðè ¸ðäàìèäà òàøêèë ýòèëãàíè ó÷óí =àòîð ìóàììîëàð ùàì ó÷ðàìî=äà. Ìàùàëëèé ìîëèÿâèé ðåñóðñëàð ùèñîáèäàí ÿíãè èø æîéëàðèíè òàøêèë ýòèøíè òåçëàøòèðèø áóãóííèíã äîëçàðá ìàñàëàëàðèäàí áèðè ùèñîáëàíàäè.
11. +улай бозор инфрастурктурасининг мавжудлиги сабабли индустриал тармо=лар вилоятнинг марказий =исмида жойлаштирилмо=да. Бунда чекка щудудларнинг и=тисодий, айни=са индустриал сощаларини ривожлантиришга эътибор =аратиш лозим. Бу эса келажакда вилоят туманларида индустриал ривожланишни таъминлашга олиб келади.
12. Вилоят корхоналарида ытказилган социологик тад=и=отлар вилоятда малакали мещнат ресурсларининг шаклланганлигини, уларнинг аксарияти ёшлар ва туб миллат вакилларидан ташкил топганлигини кырсатмо=да. Моккисимон миграцияда уларнинг фаол иштирок этишини щисобга олиб завод-фабрикалар, =ышма корхоналар барпо этиш, миллий щунармандчилик каби индустриал тармо=ларни ривожлантириш ор=али ащоли бандлигини муваффа=иятли щал этиш мумкин. Бунда моккисимон миграцияни доимий тарзда фаол былишини таъминлаш учун шащар ичи ва шащар атрофи транспорт турларини эрта сащардан то ярим тунгача ишлашни йылга =ыйиш лозим.
13. Мещнат бозорининг шаклланиши ва ривожланишини ырганиш ва чу=ур тащлил =илиш щамда уларни олдиндан башоратлаш масалаларига алощида эътибор бериш зарур.
Ащоли башоратига кыра, Андижон вилояти ащолиси сони 2015 йилда 2644 минг кишига, мещнат ресурслари эса 1417,0 минг кишига етиши кутилади. Келажакда умумий ащоли сонида мещнат ресурслари сони ва салмо\и ортиб боради. Щисоб-китоблар мещнат ресурслари салмо\и 2001 йилда 49,9 фоиздан 2015 йилга бориб 53,6 фоизга етишини кырсатмо=да.
Янги иш ыринлари кып ми=дорда ташкил =илинишига =арамай вилоятда ишсизлар сони ортиб боради ва 2015 йилда 37 минг кишини ташкил этади, лекин уларнинг салмо\и камаяди, ащолининг бандлик даражаси 78,8 фоизга этади.
14. Яратилаётган янги иш ыринлари ысиб келаётган мещнат ресурслари сонига нисбатан жуда щам камдир. Бу эса щозирги кунда щам нищоятда долзарб былиб турган мещнат ресурсларидан самарали фойдаланиш муаммоси келажакда щам са=ланиб =олишини кырсатади. Шунинг учун вилоят шащар ва шащарчалари, айни=са, =ишло= туманларида индустриал тармо=ларни, биринчи навбатда кичик ва ырта бизнесни, =ишло= хыжалигини интенсив ривожлантириш заруратини келтириб чи=армо=да. Бунда вилоятнинг \арбий минта=асида саноатни ривожлантиришга кыпро= ащамият бериш ма=садга мувофи=дир. Бугунги кунда бир =анча ащоли пунктлари, хусусан Бали=чи туманидаги Чинобод ащоли пункти шащарларга =ыйиладиган талабларга жавоб бера олади. Шащарларга ур\у берилиши боиси, урбанизациялашган щудудда ызига хос тара==иёт юзага келади. Шунинг учун я=ин келажакда индустриал тармо=ларни ривожлантирилиши асосида Бали=чи, Олтинкыл, Улу\нор ва Було=боши туманларида шащар ва шащарчалар вужудга келиши кутилади.
15. Республикада олиб борилаётган бандлик сиёсатининг энг асосий муаммоларидан бири =ишло= хыжалигида банд былган орти=ча ишчи кучини и=тисодиётнинг бош=а сощаларига =айта та=симлаш щисобланади. Афсуски и=тисодий ислощотларни чу=урлаштиришнинг 2-бос=ичида щам вилоятда мещнат ресурсларининг тармо=лар таркибида сезиларли ызгаришлар рый бермаяпти. Амалга оширилаётган чора-тадбирларга =арамасдан, саноатда бандлик даражаси жуда паст былгани щолда =ишло= хыжалигида бандлик ю=ори даражада са=ланиб =олмо=да. Ушбу муаммони бартараф этиш учун жойларда кичик ва ырта бизнесни ривожлантириш, мащаллий хом ашё ва =ишло= хыжалиги мащсулотлари асосида фаолият юритувчи кичик саноат тармо=ларини янада кыпайтириш, хизмат кырсатиш сощаларини тара==ий эттириш зарур.
Ìàçêóð íîìçîäëèê èøèäà Àíäèæîí âèëîÿòè àùîëè âà ìåùíàò ðåñóðñëàðèãà îèä áàð÷à ìóàììîëàð =àìðàá îëèíäè, äåéèø =èéèí. Áó íàðñà àìàëäà ìóìêèí ùàì ýìàñ. Áèíîáàðèí, óëàðíèíã èæîбèé å÷èìèíè áåðóâ÷è éûëëàðíè êûðñàòèø ùàì ìóðàêêàá ìàñàëàäèð. Èøíè òàé¸ðëàøäàí àñîñèé ìà=ñàä Àíäèæîí âèëîÿòèäà ùîçèðãè êóíäà ìóðàêêàá òóñãà ýãà áûëãàí àùîëè áàíäëèãè âà ìåùíàò ðåñóðñëàðèíèнг ðèâîæëàíèøè áèëàí áî\ëè= былганìàñàëàëàðãà áèðîç áûëñàäà îéäèíëèê êèðèòèø, ащоли бандлигига оид муаммоларни ани=лаш ва уларнинг самарали ечимини, илмий хулоса ва тавсияларни áîø=àðóâ òàøêèëîòëàðè эътибориãà ùàâîëà ýòèøдан èáîðàòäèð.

Download 0,81 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   21




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish