Odilqoriyev X. T

Huquqning regulyativ-dinamik, ya’ni tartibga soluvchi – dinamik funksiyasi deganda, huquqning ijtimoiy munosabatlarga ta’sir etib, ularning kelgusida rivojlanishi, o‘zgarishi hamda takomillashuvini belgilab berishi tushuniladi. Bu yerda huquq ijtimoiy munosabatlarning taraqqiyotini, harakat-

lanishi (dinamikasi)ni rasmiylashtiradi. Mazkur funksiya majburiyat yuklovchi normalar vositasida amalga oshiriladi. Masalan, qonunchilikda fuqarolar zim- masiga qator majburiyatlar yuklatiladi: soliqlarni to‘lash, harbiy burchni ado etish, mehnat intizomiga rioya qilish, shartnoma bo‘yicha majburiyatlarni baja- rish va hokazolar. Tartibga soluvchi – dinamik funksiya faol huquqiy munosa- batlar shaklida ro‘yobga chiqadi. Bular fuqarolik, mehnat, ma’muriy, moliya va boshqa huquq sohalari institutlarida o‘z aksini topadi.

Huquqning regulyativ funksiyasini amalga oshirishda keng tarqalgan usullar quyidagilar:

• 
  huquq normalari vositasida fuqarolarning huquqiy-muomala layoqatini belgilash;
  
• 
  fuqarolarning huquqiy maqomini belgilash (mustahkamlash) va o‘zgartirish;
  
• 
  davlat organlarining huquq va majburiyatlari hamda mansabdor shaxs- larning vakolatlarini belgilash;
  

• 
  yuridik shaxslarning huquqiy holatini mustahkamlash;
  
• 
  huquqiy munosabatlarni vujudga keltiruvchi, o‘zgartiruvchi va bekor qiluvchi yuridik faktlarni belgilash;
  
• 
  huquq subyektlari o‘rtasida muayyan huquqiy aloqa o‘rnatish (tartibga soluvchi huquqiy munosabatlar);
  
• 
  aniq ijtimoiy munosabatlarga nisbatan huquqiy tartibga solishning oqilona tipini belgilash.
  

Yuqorida sanab o‘tilgan xususiyatlardan kelib chiqib, huquqning regulyativ funksiyasini shunday ta’riflash mumkin.

Huquqning regulyativ (tartibga soluvchi) funksiyasi – huquqning

ijtimoiy vazifasi bilan belgilangan bo‘lib, u xulq-atvorning ijobiy qoidasini o‘rnatish, jamiyat, davlat va fuqarolar manfaatlariga oid munosabatlarni mus- tahkamlash va rivojlantirishga ko‘maklashish maqsadida huquq egalariga sub- yektiv huquqlar berish va yuridik majburiyatlar yuklashda namoyon bo‘ladi. Ijtimoiy munosabatlarni qo‘riqlash zaruriyati har doim bo‘lgan va bundan keyin ham bo‘ladi. Huquq hamisha ijtimoiy munosabatlarni muhofaza etish vositasi bo‘lib kelgan. Huquqiy ta’sirning bu yo‘nalishi huquqning qo‘riqlovchi funksi- yasini tashkil etadi.