Odilqoriyev X. T. Davlat va huquq nazariyasi darslik toshkent «Adolat» 2018 uo‘K: 321. 01+340(075. 8)

XIV bob. munosabatlar

XV bob. HUQUQ TIZIMI VA QONUNCHILIK TIZIMI. QONUNCHILIKNI TIZIMLASHTIRISH*¹

Huquq tizimi 1-§.tushunchasi va uning tarkibiy qismlari

Huquqiy voqeliklar talqiniga tizimli yondashuv o‘tgan asrning o‘rtalaridan boshlab, vaqt o‘tgani sayin sezilarli darajada faollashdi. Obyektiv (pozitiv) huquqqa

normalarning oddiy yig‘indisi emas, balki
yuridik normalarning mukammal tizimi sifatida qarash uning boy ichki olamini, ijtimoiy vazifasi va tabiatini teran anglash imkonini beradi. Avval ta’kidlaganidek, huquqning mohiyati, ichki tuzilishi jamiyatning iqtisodiy va sotsial tuzumiga bog‘liq. Boshqacha aytganda, huquqning tizimi, u bilan tartibga solinadigan ijtimoiy munosabatlarning mazmuniga, tabiati va ichki tizimiga bevosita bog‘liq.
Ijtimoiy munosabatlar har qancha turli-tuman bo‘lmasin, ular muayyan qonuniyatlarga bo‘ysunadi, jamiyatning rivojlanish qonunlari asosida vujudga keladi va namoyon bo‘ladi. Shu bois ular ham muayyan tizim sifatida mavjud bo‘ladi. Ijtimoiy munosabatlar ham ma’lum darajalar va sohalar bo‘yicha birlashadi hamda guruhlanadi. Ularning aynan mana shu umumlashuv (integratsiya) hamda tabaqalashuv (differensiatsiya), guruhlashuv xususiyati huquq tizimining ichki mazmunini, botiniy tuzilishini belgilash uchun asos bo‘ladi. Huquqiy normalarning mazmun jihatdan xususiyatlariga ko‘ra tegishlicha toifalanishi, o‘zaro bog‘liq guruhlarga bo‘linishi ularning tizimli xususiyatga egaligidan dalolat beradi.
Yuridik adabiyotda «huquq» va «qonunchilik» iboralari ko‘pincha sinonim sifatida qo‘llaniladi. Ular o‘xshash voqeliklar bo‘lsa-da, farqli jihatlari, nisbiy mustaqillik, alohidalik xususiyatlari mavjud. Avvalo, ularning nisbati «mazmun» bilan «shakl» nisbati kabidir. Qolaversa, huquq – normalar yig‘indisi, qonunchilik esa, normativ-huquqiy hujjatlar yig‘indisidir. Biroq, ularning ham ikkisi muayyan tizimlar sifatida faoliyat qiladi. Shu bois mavzu doirasida «huquq tizimi» va «qonunchilik tizimi» masalalarini tahlil etamiz.