Odilqoriyev X. T. Davlat va huquq nazariyasi darslik toshkent «Adolat» 2018 uo‘K: 321. 01+340(075. 8)

3-§.munosabatlarning shining zaruriy qismlaridan yana biri – ular_obyekti ning obyektidir. «Obyekt» – lot. objektum – so‘zidan olingan bo‘lib, «narsa», «mavzu» de-
gan ma’noni anglatadi. Har qanday huquqiy munosabat uning zamirida yotgan hayotiy hodisalarni, narsa va jarayonlarni tartibga solish vazifasini o‘taydi. Shu bois, obyektsiz, ya’ni hech narsaga qaratilmagan, hech narsaga ta’sir ko‘rsatmaydigan huquqiy munosabatlar bo‘lmaydi.
Huquqiy munosabatda ishtirok etayotgan subyektlarning diqqat-e’tibori, manfaati, xatti-harakati qaratilgan real ne’mat, aniq narsa, jarayon, harakatlar huquqiy munosabatning obyekti deb ataladi. Masalan, uy-joy oldi-sotdi shartnomaviy munosabatining obyektini uy-joy tashkil etadi; odam o‘ldirish jinoyatining obyekti – insonning hayoti; birovni haqorat qilish fuqaroviy, ma’muriy va jinoiy javobgarlikni keltirib chiqarishi mumkin. Bu huquqiy munosabatlar obyektini shaxsning sha’ni, qadr-qimmati, obro‘-e’tibori tashkil etadi.
Huquqiy munosabatlarning obyekti hayot hodisalari kabi turli-tumandir. Ularni quyidagicha guruhlashtirish mumkin:
Moddiy olam ne’matlari. Ularga buyum, ashyolar kiradi. Yuridik ma’noda buyumlar – tabiat ne’matlari va mehnat faoliyati jarayonida yaratilgan narsalar bo‘lib, ular yuzasidan huquqiy munosabatlar kelib chiqadi. Buyum (ashyo) lar toifasiga: ishlab chiqarish qurol-vositalari, iste’mol mollari, pul, qimmatli qog‘ozlar, moddiy mahsulotlar va boshqalar kiradi. Masalan, moddiy olam ne’matlari obyekti bo‘luvchi huquqiy munosabatlarga oldi-sotdi, mahsulot ayirboshlash, hadya, meros kabi munosabatlar kiradi.
Ma’naviy ijod mahsulotlari. Bu intellektual-aqliy faoliyat natijasidir. Unga madaniyat, san’at, tasviriy ijod, kino, adabiyot asarlari va boshqalar kiradi.
Intellektual-aqliy ijod mahsullari yuzasidan ham turli-tuman huquqiy munosabatlar kelib chiqadi. San’at va adabiyot asarlarini yaratgan shaxs mualliflik huquqiga da’vogar bo‘ladi. Muzey, ko‘rgazma, she’riyat kechasiga borgan shaxslarda ana shu ijod mahsulotlariga qiziqish paydo bo‘ladi. Bu munosabatning obyekti – ma’naviy boyliklardir. Ijod mahsulotlari oldi-sotdi, hadya, ijara, foydalanish kabi huquqiy munosabatlarning obyekti bo‘lishi mumkin.