Odilov adhamning mikroiqtisodiyot fanidan

Xizmatlar sohasida ham (2,6 %) o‘sish tendensiyalari kuzatildi. Xizmatlar sohasining muhim qismi bo‘lgan yuk va passajirlar tashuv xizmatlarida (-9,1%), ovqatlanish va yashash xizmatlari (- 17,1 %) sohalarida keskin pasayish kuzatilgan bo‘lsa, aloqa (15,1 %), moliya (35.9%), ta’lim (11,5%) va savdo (0,8%) xizmatlarida o‘tgan yilga nisbatan o‘sish tendensiyalari saqlanib qoldi.

Transport sohasidagi ko‘rsatkichlarning pasayishi ikkinchi chorakning birinchi oylarida transport vositalarining harakatlanishiga qo‘yilgan cheklovlarning ta’siri va hududlararo transport aloqalarining to‘xtatilishi tufayli yuzaga keldi. Yuk aylanmasi ko‘rsatkichi 6,6 %ga, yo‘lovchi tashish aylanmasi 13,8 %ga pasaydi.

Chakana savdo sohasida bozorlar va yirik savdo maydonchalarining vaqtinchalik yopilishiga qaramay, ijobiy dinamika saqlanib qoldi – chakana savdo hajmi 0,7% ga oshdi.

Tashqi savdoda talab pasaymoqda

Pandemiya mamlakat tashqi iqtisodiy faoliyatiga ham ancha jiddiy ta’sir ko‘rsatishda davom etmoqda. Xususan, 2020 yilning 1-yarim yilligida yalpi tashqi savdo aylanmasi 15,9 mlrd. AQSh dollarni tashkil etib o‘tgan yilning shu davriga nisbatan 18,2 %ga pasaydi. Shuni ta’kidlash lozimki, 2014-2016 yillarda ham tashqi savdoda ham shunga o‘xshash pasayishlar kuzatilgan.

Tashqi va ichki talabning o‘zgarishi natijasida eksport va import operatsiyalarida ham o‘zgarishlar kuzatildi. Yarim yil mobaynida eksport operatsiyalari 22,6 %ga, import operatsiyalari esa 15 %ga kamayib tashqi savdo balansi 3,3 milliard AQSh dollari miqdoridagi defitsitga ega bo‘ldi.

Pandemiya MDH davlatlariga amalga oshirilayotgan eksport ko‘rsatkichlariga jiddiy ta’sir o‘tkazdi – eksport hajmi 34,7 %ga tushib ketdi. Boshqa davlatlarga qilingan eksport hajmi esa nisbatan kamroq 15,7 %ga pasaydi. Import hajmida esa aksincha, MDH davlatlaridan import hajmi 9 %ga, boshqa davlatlardan esa 18,2 %ga kamaydi.

Ta’kidlash kerakki, O‘zbekiston iqtisodiyoti pandemiya sharoitida hamkor davlatlar iqtisodiyotida yuzaga kelgan retsessiya sharoitida iqtisodiy o‘sishning ijobiy dinamikasini saqlab qola oldi. Epidemiologik vaziyatdan kelib chiqqan holda maqsadli cheklov choralarini qo‘llash, aksariyat korxonalarning to‘liq yopilishiga yo‘l qo‘ymaslik karantin cheklovlariga qaramay may-iyun oylarida tadbirkorlik sohalarida faollikni tiklash imkonini berdi. Qishloq xo‘jaligi va qurilishda yaratilgan qo‘shimcha qiymat hajmining o‘sishi sanoat va qurilishdagi yo‘qotishlarni qoplash imkonini berdi.Shu bilan birga, iqtisodiyotda o‘rtacha oylik ish haqlari 2.5 mln so‘mni tashkil etib o‘tgan yilga nisbatan 21,6 %ga o‘sganligi qayd etildi.O‘tgan yilning mos davriga nisbatan kichik biznes su’yektlari soni 324 mingdan 395 taga yetdi va olti oy mobayida 46 mingdan ortiq yangi sub’yektlar tashkil qilindi.Mazkur sharoitda O‘zbekiston yil oxiriga kelib iqtisodiyotda ijobiy dinamikani saqlab qolishi kutilmoqda. Turli Xalqaro moliya institulari va boshqa prognozlarga ko‘ra, yil yakuniga qadar iqtisodiyotda 1,5%-2.2%lik o‘sish kutilmoqda.

XULOSA

Iqtisodiy o'sish YaIMning o'sish sur'atlari yoki uning o'sish sur'atlari bilan o'lchanadi. Birinchi holatda yalpi ichki mahsulotning asosi 100% tomonidan qabul qilingan, ikkinchisining hajmi nolga teng bo'lgan ishlab chiqarish hajmi. Biroq, vaqt o'tishi bilan mutlaqo YaIMning mutlaqo qadriyatlari va vaqt o'tishi bilan ularning o'zgarishlari mamlakatning iqtisodiy kuchini va uning dinamikasini bildiradi. Biroq, millatning ijtimoiy-iqtisodiy farovonligi, aholining turmush darajasi aniq ko'rsatkichlar bilan o'lchanadi. Xususan, aholi jon boshiga YaIM. Mamlakatning yalpi ichki mahsuloti aholisi soniga bo'lingan holda, har bir kishi (jon boshiga) yalpi ichki mahsulot miqdorini aniqlash imkonini beradi.

Iqtisodiy o'sish taklifning tabiiy resurslar, mehnat resurslari, kapital, texnologiyalar kabi takliflar bilan belgilanadi. Iqtisodiy o'sishni tezlashtirish, asosan ishlab chiqarish resurslaridan foydalanishni ko'paytirish orqali erishish mumkin. Bunga keng o'sish deyiladi. Maxsus ajoyib imkoniyatlar O'sishni tezlashtirish, mehnat kapitalining ko'payishi kabi omillardan foydalanish; Fan va texnologiya yutuqlari asosida ishlab chiqarish texnologiyasini takomillashtirish; cheklangan resurslarning taqsimotiga hissa qo'shadigan iqtisodiy mexanizmlarni takomillashtirish; Ishchilarning ta'lim darajasini oshirish va boshqalarning faoliyatini oshirish va hokazo. Ushbu omillar vaqt o'tishi bilan o'sib borayotgan intensiv o'sishni ta'minlaydi. Aholi sonining ko'payishi va ishlab chiqarish omillarining maksimal hosildorligi tufayli ochlikni saqlash tahdididan qochish mumkin.

Iqtisodiy o'sishni o'rganishga yangi yondashuvlarni shakllantirishda iqtisodiy o'sish nazariyalari katta rol o'ynaydi. Bu ushbu nazariyalardan iqtisodiy o'sish sur'atlarini o'zgartirish choralarini ko'rish uchun yondashuvlar asosidir.

Yangi, hali rivojlanayotgan sharoitlarda, iqtisodiy aloqalar U faqat iqtisodiy qayta tiklanish uchun hech qanday imkoniyat bermasdan, faqat o'lik bilan olib boradi. Shuning uchun iqtisodiy o'sish turini o'zgartirish va tarjima qilish ob'ektiv ravishda zarur milliy iqtisodiyot Intensiv rivojlanish yo'lida. Biroq, ekologik muammo kabi iqtisodiy rivojlanishning salbiy omillari haqida unutmaslik kerak. Va eng katta natijalarga erishish uchun olimlarning turli yo'nalishdagi rivojlanishidan foydalanish kerak