Odam anatomiyasi

3.Limfa tomirlarni devori vena tomirlarni devoriga uxshash 3 pardadan iborat. Ichki parda endoteliy xujayralaridan, o’rta parda - sillik muskul xujayralardan iborat va tashki parda -siyrak tolali biriktiruvchi tukimadan tuzilgan. Limfa tomirlarning ichki pardasida klapanlar bor. Limfa tomirlardagi klapanlarning fiziologik axamiyati xuddi venalarga uxshash: limfani markazga - yurak tomonga xarakatlantirishdan va orkaga kaytib ketishiga yo’l kuymaslik mexanizmidan iborat. Kon tomirlardan farkli limfatik tomirlar uzyunalishida albatta bir yeki bir necha marta uziladi, chunki limfatik tomir limfa tuguniga darvozasidan kirib, kavarik tomonidan chikib ketadi va yo’l yo’lakay tugunlardan utib,turli zararli moddalardan tozalanadi.


Limfa tomirlari yuza va chukur joylashishi mumkin. Fastsiyalar va teri osti yeg kletchatkasidan tashkarida yuza limfa tomirlari yetadi. Ichki a’zolarda, muskullarda kon tomirlarni chukur limfa tomirlari ko’zatadi. Limfa tomirlar bir-biri bilan tutashib a’zolarda, teri osti kletchatkasida turlarni xosil kiladi yeki shoxlanib, yana kayta kushilib kollateral yo’llarni xosil kiladilar. Bu yo’llar orkali limfa okimini xarakati betuxtov davom etadi.
Limfa tugunlari - limfa tomirlari buylab joylashadi va kupincha kon tomirlarga yeki venalarga yendoshadi. Rasm №

Limfa tugunlar kattaligi 0,5 - 1 sm keladigan yumalok yoki loviyasimon tuzilmalar bulib, bir tomoni odatda botik buladi. Bu yerda tugun darvozasi joylashadi. Tugun darvozasidan ichiga limfa olib keluvchi tomirlari, arteriyalar va nervlar kiradi, venalar va limfa olib ketuvchi tomirlar chikib ketadi.. Limfa tugunlarining joylashuviga va limfani okimini yunalishiga kura regionar limfa tugunlari farklanadi. Bunday limfa tugunlar joylashgan soxasiga karab nomlanadi. Masalan, kultik osti, bel, umrov osti limfa tugunlari yeki yirik tomirni nomi xam berilishi mumkin - yukorigi ichaktutkich limfa tuguni. Limfa tugunlarini kaysi a’zoda joylashganiga karab shu a’zo nomi bilan xam nomlanishi mumkin.

Limfatik tugunlarini tuzilishi kuyidagicha: tugun tashki tomondan pishik fibroz kapsulasi bilan qoplangan. Kapsuladan a’zo ichiga yupka biriktiruvchi tukimali tusiklar - septalar kiradi. Tugunning kundalang kesmasida kapsula ostida pust modda va markazda joylashgan magiz modda tafovut etiladi. Ikkala modda ostida retikulyar tukima joylashgan.Demak limfa tuguni tarkibida stroma va parenximasi tafovut etiladi. Tugun stromasini kapsula , tusiklar va a’zo asosini tashkil etgan retikulyar tukima xosil kiladi. Tugun parenximasini pust va magiz modda tashkil kiladi. Pust modda limfoid follikulalardan iborat. Magiz modda esa uzun tasmalardan iborat Limfoid follikulalarda xar xil yetilish darajasiga yetgan limfotsitlarni uchratish mumkin. Magiz moddadagi tasmalarda xam limfotsitlar uchraydi, lekin ularni mikdori follikulalarga karaganda kamrok buladi. Limfoid follikulalarda va tasmalarda limfotsitlar yetiladi. Retikulyar tukima xar-xil yunalishda joylashgan retikulin tolalardan va retikulyar xujayralardan iborat. Retikulyar tukima kovuzloklari orasida limfotsitlar uchraydi.. Limfa tugunlaridan utadigan limfa retikulyar xujayralarni faoliyati tufayli yot zarrachalardan va organizmga tushib kolgan mikroorganizmlardan tozalanadi xamda xujayra elementlariga boyidi, ayniksa limfotsitlarga tuyinadi. Tugunlar limfa tomirlari yo’lida joylashgani uchun ular nafakat kon yaratuvchi a’zo bulib kolmasdan, kuchli ximoya bar’eri xam xisoblanadi.
Limfatik stvollari va yo’llari devorini kalinligi va diametrini kattaligi bilan limfa tomirladan farklanadi. Ikkita yirik limfatik yo’li - kukrak va ung limfatik yo’li farklanadi. Kukrak limfa yo’lini devorida o’rta pardasida muskul kavat yaxshi rivojlangan bulib, buylama va spiralsimon joylashgan miotsitlardan iborat.Miotsitlarni kiskarishi tufayli limfa xarakatlanadi. Kukrak yo’lining devori nerv tolalari bilan yukori darajada ta’minlangan buladi va tarkibida postganglionar nerv tolalari bilan simpatik stvolning xujayralari kuprok tashki pardada uchraydi. Kukrak limfa yo’lining ichki pardasidan 7-9 klapanlari xosil bulib, ayniksa oxirgi kuyish kismida juft klapanlari buladi.
XII kukrak - I bel umurtkalari ruparasida kukrak limfa yo’li chap va ung bel stvollarini kushilishidan xosil buladi. Kukrak limfa yo’li aortani orka va ung tomonida joylashib, diafragmaning aortal teshigi yerdamida kukrak kafasiga va orka kuks oraligiga utadi. Sung yukoriga kutarilib, IY-Y kukrak umurtkalari ruparasida chapga yunaladi. YII buyin umurtkasigacha yetib, yeysimon burilib chap venoz burchagiga kuyiladi. Bu yerda chap umrov vena bilan chap ichki buyinturuk venanini kushilish joyi. CHap venoz burchagiga kuyilishdan oldin kukrak limfa yo’liga uchta yirik limfatik stvollar kuyiladi - bu kuks oraligidagi chap bronx limfa stvoli, chap umrov osti va chap ichki buyinturuk stvollari.
Kukrak limfa yo’li orkali tanani pastki yarimidan, bosh, buyin, kukrak kafasining chap tomonidan, bu yarimida joylashgan ichki a’zolardan va chap kuldan limfa yigilib keladi.
Ung limfatik yo’l kuks oraligidagi ung bronx stvoli, bosh va buyinning ung tomonidan keladigan umrov osti va ichki buyinturuk stvollarini kushilishidan xosil buladi va ung venoz burchagiga borib kuyiladi. Ung limfatik yo’lga tananing 25% limfasi kelib kuyiladi: bosh, buyin va kukrak kafasining ung yarimidan va ularni ichida joylashgan ichki a’zolardan va ung kuldan limfa yigiladi.