Ocr document

32-§. RUS YERLARINING CHET EL BOSQINCHILARIGA QARSHI KURASHI
Mo`g`ullarning Rus yerlarini istilo qilishi. Chingizxon O`rta Osiyo va Eronning shimolini istilo qilganidan so`ng 1223-yil mo`g`ul qo`shinlari rus yerlariga ham bostirib kiradi. Mo`g`ullar harbiy hiyla ishlatib rus` askarlarini otliq qo`shin harakati uchun qulay maydonga chiqarib, so`ng hujumda tor-mor qiladi. Chingizxonning nabirasi Botuxon 1237-1242-yillari Sharqiy Yevropada istilochilik urushlari olib boradi. Uning qo`shinlari avval Rus knyazliklarini, keyinchalik Polsha, qisman Serbiya va Bolgariyani istilo qilishadi. Rusdagi feodal tarqoqlik mo`g`ullarga qo`l keladi, uzoq qamaldan so`ng, 1240-yili Kiyev olinadi. 1237-1240-yillarda Botuxon boshchiligidagi mo`g`ullar Rus yerlarini bosib oladi. Botuxon yangi bosib olingan hududlarda Оltin O`rda xonligini tuzadi. Uning poytaxti Saroy Botu (keyinchalik Saroy Berka) Volga daryosining quyi oqimida, hozirgi Astraxan shahri yaqinida bo`lgan. Воtuxоn bo`ysundirilgan aholidan soliq va to`lovlarni tezroq to`lay boshlashi uchun, rus knyazlariga nisbatan himmat ko`rsatadi. Yaroslav "knyazlar oqsoqoli" deb tan olinib, Vladimir knyazligini boshqarishga yorliq oladi. Knyazlardan bosqinchilar talabini qabul qilishni istamaganlari, ular­ning joriy etgan tartiblarini bajarishdan bosh tortganlari ham uchragan. Jumladan, O`rdada Chernigov knyazi Mixail Vsevolodovich bilan bog`liq fоjia ma`lum. U mo`g`ullarning gulxanlar orasidan o`tib tozala­nish va sanamlarga ta`zim etish udumlarini bajarishdan bosh tortadi. Bunga javoban mo`g`ullar knyazni kaltaklab o`ldirishadi. Keyinchalik, pravoslav cherkovi Mixailni avliyo deb e`lon qilib, uning hokini Moskva Kremlidagi Arxangelsk ibodatxonasida dafn etadi. Mo`g`ullar istilosi rus davlatining iqtisodiy va madaniy yuksalishiga salbiy ta`sir o`tkazib, uning taraqqiyotini susaytirdi. Ruslarning nеmis va shved bоsqinсhilariga qarshi kurashi. Nemis feodallari XIII asrning bosnlarida Boltiqbo`yida yashovchi est va liv qabilalariga qarshi urush olib boradi. Rim papasi salib yurishlari deb е`lon qilgan bu urushlardan maqsad mahalliy aholini katolik diniga o`tkazish ham edi. Livoniya ordeni ritsarlari estlar yerlarini egallaganidan so`ng, Novgorod-Pskov chegaralariga yaqinlashadi. Nemis ritsarlaridan so`ng shved feodallari ham faollashadi. Ular 1240-yili Neva daryosi bo`ylab Novgorod yerlariga bostirib kiradilar. Ushbu sharoitda Novgorod knyazi Aleksandr Yaroslavich 1240-yil­ning 15-iyulida Neva daryosi sohilidagi jangda shvedlar ustidan g`alaba qozonadi. Bu g`alaba sharafiga knyaz Aleksandrga Nevskiy nomi beriladi. Novgorod- Pskov knyazligining mo`g`ullar istilo qilmagan bоy yerlari nemis ritsarlarini ham o`ziga jalb etadi. Nemislar qo`shini 1240-yili Pskov yaqinidagi Izborsk qal`asini egallaydi. Shahar hokimi Tverdilaning xoinligi tufayli Pskov ham nemislarga o`tadi. O`sha yilning qishida nemis ritsarlari Novgorod chegaralariga yaqinlashadi. Вu sharoitda Novgorod himoyasiga yana Aleksandr Nevskiy boshchilik qiladi. Knyaz Suzdal qo`shinlari ko`magida Pskov va uning atrofidagi yerlami ozod qiladi. Нal qiluvchi jang 1242-yilning 5 ­aprelida Chud ko`lida bo`lib, Aleksandr Nevskiy boshchiligidagi rus qo`shinlari nemis ritsarlari ustidan porloq g`alabaga erishadi. Вu jang Rus tarixida "Muz ustida jang" nomi bilan ataladi.