Ochiq tanlov fani (Metrologiya, standartlashtirish va sertifikatlash)” fanidan laboratoriya ishlari

O’zbekiston Respublikasi
Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini
rivojlantirish vazirligi Muhammad al-Xorazmiy
nomidagi Toshkent axborot texnologiyalari universiteti
Farg’ona filiali

“ Ochiq tanlov fani (Metrologiya, standartlashtirish va sertifikatlash)”

fanidan


LABORATORIYA ISHLARI

Alijonov Ibratjon

Amaliy mashg‘ulot. 1.
O’zbekiston Respublikasi “Metrologiya tug‘risida” gi qonuning taxlili

Reja:

1. Metrologiyaning asosiy tushunchalari.
2. Fizik kattaliklarning birliklari, ularning ko‘payishi va qo‘llanilishi. 3. Metrologik xizmatlar.
4. Metrologik nazorat va nazorat.
5. Ishlarni moliyalashtirish.
5. Foydalanuchi adabiyotlar.
6. Xulosa.

I BO‘LIM. UMUMIY QOIDALAR

1-modda. Asosiy tushunchalar Ushbu Qonunda quyidagi asosiy tushunchalar ishlatilmoqda: «metrologiya» — o‘lchovlar, ularning yagona birlikda bo‘lishini ta’minlash usullari va vositalari hamda talab qilinadigan aniqlikka erishish yo‘llari haqidagi fan; «yagona o‘lchov birligi» — o‘lchovlarning natijalari qonunlashtirilgan birliklarda aks ettirilgan va xatoliklari berilgan ehtimollikda ma’lum bo‘lgan o‘lchov holati; «o‘lchov vositasi» — o‘lchovlar uchun foydalaniladigan va normalangan metrologik xususiyatga ega bo‘lgan texnika vositasi; «birlik etaloni» — fizik o‘lcham birligini boshqa o‘lchov vositalariga o‘tkazish maqsadida uni qayta hosil qilish va saqlash uchun mo‘ljallangan o‘lchov vositasi; «davlat etaloni» — vakolat berilgan milliy organning qarori bilan O‘zbekiston Respublikasi hududida o‘lchov birligining o‘lchami sifatida e’tirof etilgan etalon; «metrologiya xizmati» — davlat organlari va yuridik shaxslarning metrologiya xizmatlari tarmog‘i hamda ularning o‘lchovlar yagona birlikda bo‘lishini ta’minlashga qaratilgan faoliyati; «davlat metrologiya nazorati» — metrologiya qoidalariga rioya etilishini tekshirish maqsadida davlat metrologiya xizmati organlari amalga oshiradigan faoliyat; «o‘lchov vositalarini tekshiruvdan o‘tkazish» — o‘lchov vositalarining belgilab qo‘yilgan texnik talablarga muvofiqligini aniqlash va tasdiqlash maqsadida davlat metrologiya xizmati organlari (vakolat berilgan boshqa organlar, tashkilotlar) tomonidan bajariladigan operatsiyalar majmui; «o‘lchov vositalarini kalibrlash» — metrologik jihatlarning haqiqiy qiymatlarini va o‘lchov birliklarining qo‘llashga yaroqliligini aniqlash hamda tasdiqlash maqsadida kalibrlash laboratoriyasi bajaradigan operatsiyalar majmui; (1-moddaning o‘n birinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasining 2003 yil 25 apreldagi 482-II-son Qonuni bilan chiqarib tashlangan — Oliy Majlis Axborotnomasi, 2003 y., 5-son, 67-modda) «o‘lchov vositalarini metrologik attestatsiya qilish» — yagona namunalarda ishlab chiqariladigan (yoki O‘zbekiston hududiga yagona namunalarda olib kiriladigan) o‘lchov vositalarining xossalarini sinchiklab tadqiq etish asosida ular qo‘llanish uchun haqqoniy ekanligining metrologiya xizmati tomonidan e’tirof etilishi; «metrologiya xizmatlari, markazlari, laboratoriyalarini akkreditatsiya qilish» — o‘lchovlarning yagona birligini ta’minlash ishlarini akkreditatsiya qilishni belgilangan sohada o‘tkazishga metrologiya xizmatlari, markazlari, laboratoriyalarining vakolatli ekanligining rasmiy e’tirof etilishi; «o‘lchov vositalarini kalibrlash huquqiga ega bo‘lishi uchun yuridik shaxslar metrologiya xizmatini akkreditatsiya qilish» — yuridik shaxslar metrologiya xizmatining belgilangan sohada o‘lchov vositalarini kalibrlashdan o‘tkazishga vakolatli ekanligining rasmiy e’tirof etilishi; «o‘lchovlarning bajarilish uslubiyotlarini metrologik attestatsiya qilish» — o‘lchovlarni bajarish uslubiyotining unga qo‘yilgan metrologiya talablariga mosligini baholash hamda tasdiqlash maqsadida tadqiqot o‘tkazish; «o‘lchovlarning bajarilish uslubiyoti» — operatsiyalar va qoidalar majmui bo‘lib, ularning bajarilishi xatolari ma’lum bo‘lgan o‘lchov natijalari olishni ta’minlaydi. (1-moddaning o‘n beshinchi va o‘n oltinchi xatboshilari O‘zbekiston Respublikasining 2003 yil 25 apreldagi 482-II-son Qonuni tahririda — Oliy Majlis Axborotnomasi, 2003 y., 5-son, 67-modda) (1-modda O‘zbekiston Respublikasining 2000 yil 26 maydagi 82-II-son Qonuniga muvofiq o‘n ikkinchi—o‘n oltinchi xatboshilar bilan to‘ldirilgan — Oliy Majlis Axborotnomasi, 2000 y., 5-6-son, 153-modda) 2-modda. Metrologiya to‘g‘risidagi qonun hujjatlari Metrologiya to‘g‘risidagi qonun hujjatlari ushbu Qonundan va O‘zbekiston Respublikasining o‘zga qonun hujjatlaridan iboratdir. Qoraqalpog‘iston Respublikasida metrologiya sohasidagi munosabatlar Qoraqalpog‘iston Respublikasi qonun hujjatlari bilan ham tartibga solinadi. 3-modda. Xalqaro shartnomalar va bitimlar Basharti xalqaro shartnomada yoki bitimda O‘zbekiston Respublikasining metrologiya to‘g‘risidagi qonun hujjatlaridagidan o‘zgacha qoidalar belgilangan bo‘lsa, xalqaro shartnoma yoki bitim qoidalari qo‘llanadi. 4-modda. Metrologiyaga oid faoliyatni davlat tomonidan boshqarish Metrologiyaga oid faoliyatni davlat tomonidan boshqarishni metrologiya bo‘yicha milliy organ — O‘zbekiston standartlashtirish, metrologiya va sertifikatlashtirish agentligi («O‘zstandart» agentligi) amalga oshiradi. (4-moddaning birinchi qismi O‘zbekiston Respublikasining 2003 yil 25 apreldagi 482-II-son Qonuni tahririda — Oliy Majlis Axborotnomasi, 2003 y., 5- son, 67-modda) «O‘zstandart» agentligi vakolatiga: metrologiya sohasida yagona davlat siyosatini amalga oshirish, metrologiyaga oid faoliyatni mintaqalararo va tarmoqlararo muvofiqlashtirish; milliy etalonlarni yaratish, tasdiqlash, saqlash va qo‘llab-quvvatlash hamda ularning xalqaro darajada solishtirilishini ta’minlash qoidalarini belgilash; o‘lchov vositalari, usullari va natijalariga qo‘yiladigan umumiy metrologik talablarni aniqlash; davlat metrologiya tekshiruvi va nazoratini amalga oshirish; metrologiya masalalari bo‘yicha normativ hujjatlarni, shu jumladan davlatning boshqa boshqaruv organlari bilan hamkorlikda O‘zbekiston Respublikasining butun hududida majburiy kuchga ega bo‘lgan normativ hujjatlarni qabul qilish; metrologiya sohasida ilmiy va muhandis-texnik kadrlar tayyorlash; O‘zbekiston Respublikasining metrologiya sohasidagi xalqaro shartnomalariga rioya etilishi ustidan nazoratni amalga oshirish; metrologiya masalalari bo‘yicha xalqaro tashkilotlar faoliyatida qatnashish; O‘zbekiston Respublikasining o‘lchovlarning yagona birlikda bo‘lishini ta’minlash tizimi faoliyat olib borishi va rivojlanishini hamda uning xalqaro o‘lchov tizimi va boshqa mamlakatlarning o‘lchovlar tizimlari bilan uyg‘unlashuvini ta’minlash; iste’molchilar huquqlarini, fuqarolarning sog‘lig‘i va xavfsizligini, atrof muhitni hamda davlat manfaatlarini noto‘g‘ri o‘lchov natijalarining salbiy oqibatlaridan muhofaza qilishga doir chora-tadbirlarni amalga oshirish kiradi. (4-moddaning ikkinchi qismi O‘zbekiston Respublikasining 2003 yil 25 apreldagi 482-II-son Qonuni tahririda — Oliy Majlis Axborotnomasi, 2003 y., 5- son, 67-modda) 4 1 -modda. O‘lchovlarning yagona birlikda bo‘lishini ta’minlashga oid normativ hujjatlar O‘lchovlarning yagona birlikda bo‘lishini ta’minlashga oid, metrologiya normalari va qoidalarini belgilovchi hamda O‘zbekiston Respublikasi hududida majburiy kuchga ega bo‘lgan normativ hujjatlarni tasdiqlash va davlat ro‘yxatidan o‘tkazishni «O‘zstandart» agentligi amalga oshiradi. O‘zbekiston Respublikasining korxonalari, tashkilotlari, davlat boshqaruv organlari, yuridik shaxslar birlashmalari metrologiya sohasidagi davlat metrologiya tekshiruvi va nazorati tatbiq etiladigan doiradan tashqaridagi normalar va qoidalarni belgilaydigan, o‘lchovlarning yagona birlikda bo‘lishini ta’minlashga oid, «O‘zstandart» agentligi tomonidan tasdiqlangan normativ hujjatlarni aniqlashtiradigan va ularga zid bo‘lmagan normativ hujjatlarni o‘z vakolatlari doirasida ishlab chiqishlari hamda tasdiqlashlari mumkin. (Qonun O‘zbekiston Respublikasining 2003 yil 25 apreldagi 482-II-son Qonuniga muvofiq 4 1 -modda bilan to‘ldirilgan — Oliy Majlis Axborotnomasi, 2003 y., 5-son, 67-modda) II BO‘LIM. FIZIK O‘LChAM BIRLIKLARI, ULARNI QAYTA HOSIL QILISh VA QO‘LLASh 5-modda. Fizik o‘lcham birliklari O‘zbekiston Respublikasida Xalqaro o‘lchamlar tizimi (SI)ning fizik o‘lcham birliklarini belgilangan tartibda qo‘llashga yo‘l qo‘yiladi.Fizik o‘lcham birliklarining nomi, belgisi, ularni yozish va qo‘llash qoidalari «O‘zstandart» agentligining taqdimnomasiga binoan O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlanadi. (5-moddaning birinchi qismi O‘zbekiston Respublikasining 2003 yil 25 apreldagi 482-II-son Qonuni tahririda — Oliy Majlis Axborotnomasi, 2003 y., 5- son, 67-modda) O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi Xalqaro o‘lchamlar tizimiga kiritilmagan o‘lchamlarni qo‘llashga ruxsat berishi mumkin. Tashqi savdo faoliyatini amalga oshirish chog‘ida kontrakt shartlariga muvofiq fizik o‘lchamlarning o‘zga birliklari ham ishlatilishi mumkin. 6-modda. Fizik o‘lchamlar birliklarining etalonlari Fizik o‘lchamlarning birliklari etalonlar vositasida saqlanadi va qayta tayyorlanadi. Etalonlarni yaratish, tasdiqlash, saqlash va qo‘llash tartibini «O‘zstandart» agentligi belgilaydi. (6-moddaning ikkinchi qismi O‘zbekiston Respublikasining 2003 yil 25 apreldagi 482-II-son Qonuni tahririda — Oliy Majlis Axborotnomasi, 2003 y., 5- son, 67-modda) 7-modda. O‘lchov vositalari Foydalanishda bo‘lgan o‘lchov vositalari o‘lchov natijalarining qonunlashtirilgan birliklarda belgilab qo‘yilgan aniqlikda bo‘lishini ta’minlashi va qo‘llash shartlariga mos kelishi lozim. Texnika vositalarini o‘lchov vositalariga mansub deb topish mezonini «O‘zstandart» agentligi belgilaydi. (7-moddaning ikkinchi qismi O‘zbekiston Respublikasining 2003 yil 25 apreldagi 482-II-son Qonuni tahririda — Oliy Majlis Axborotnomasi, 2003 y., 5- son, 67-modda) 8-modda. O‘lchovlarni bajarish uslubiyotlari O‘lchovlarni bajarish uslubiyotlari o‘lchov natijalarining xatoliklarini baholashni o‘z ichiga olishi va o‘lchov o‘tkazishning mavjud sharoitlarida belgilab qo‘yilgan aniqlikni ta’minlashi lozim. O‘lchovlar belgilangan tartibda attestatsiya qilingan o‘lchovlarning bajarilish uslubiyotlariga muvofiq holda amalga oshirilishi lozim. (8-moddaning birinchi qismi O‘zbekiston Respublikasining 2000 yil 26 maydagi 82-II-son Qonuni tahririda — Oliy Majlis Axborotnomasi, 2000 y., 5-6- son, 153-modda) O‘lchovlarni bajarish uslubiyotlarini ishlab chiqish va metrologik attestatsiya qilish tartibini «O‘zstandart» agentligi belgilaydi. (8-moddaning ikkinchi qismi O‘zbekiston Respublikasining 2003 yil 25 apreldagi 482-II-son Qonuni tahririda — Oliy Majlis Axborotnomasi, 2003 y., 5- son, 67-modda) III BO‘LIM. O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASINING METROLOGIYa XIZMATLARI 9-modda. O‘zbekiston Respublikasi metrologiya xizmatining tuzilishi O‘zbekiston Respublikasi metrologiya xizmati davlat metrologiya xizmatidan va yuridik shaxslarning metrologiya xizmatlaridan tarkib topadi. 10-modda. Davlat metrologiya xizmati «O‘zstandart» agentligi boshchilik qiladigan davlat metrologiya xizmatiga Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahridagi davlat metrologiya xizmati organlari kiradi. (10-moddaning birinchi qismi O‘zbekiston Respublikasining 2003 yil 25 apreldagi 482-II-son Qonuni tahririda — Oliy Majlis Axborotnomasi, 2003 y., 5- son, 67-modda) Davlat metrologiya xizmati organlari davlat metrologiya tekshiruvi va nazoratini, shuningdek faoliyatning boshqa turlarini amaldagi qonun hujjatlariga muvofiq amalga oshiradi. 11-modda. Yuridik shaxslarning metrologiya xizmatlari Yuridik shaxslarning metrologiya xizmatlari zarurat bo‘lgan hollarda o‘lchovlarning yagona birligini ta’minlash bo‘yicha ishlarni bajarish va metrologiya nazoratini amalga oshirish uchun tuziladi. Yuridik shaxslar metrologiya xizmatlarining huquq va burchlari davlat metrologiya xizmati organlari bilan kelishib olingan nizomlar bilan belgilanadi. IV BO‘LIM. DAVLAT METROLOGIYa TEKShIRUVI VA NAZORATI 12-modda. Davlat metrologiya tekshiruvi va nazoratini o‘tkazish tartibi Davlat metrologiya tekshiruvi va nazorati davlat metrologiya xizmati organlari tomonidan metrologiya normalari va qoidalariga rioya etilishini tekshirish maqsadida amalga oshiriladi. Davlat metrologiya tekshiruvi va nazorati metrologiya sohasidagi qonun hujjatlari talablariga muvofiq amalga oshiriladi. 14-modda. Davlat metrologiya tekshiruvi va nazorati tatbiq etiladigan doiralar Davlat metrologiya tekshiruvi va nazorati: sog‘liqni saqlash, veterinariya, atrof-muhitni muhofaza qilish; moddiy boyliklarni va energetika resurslarini hisobga olish; savdo-tijorat, bojxona, pochta va soliq operatsiyalarini o‘tkazish, telekommunikatsiya xizmatlarini ko‘rsatish; (14-modda birinchi qismining to‘rtinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasining 2000 yil 26 maydagi 82-II-son Qonuni tahririda — Oliy Majlis Axborotnomasi, 2000 y., 5-6-son, 153-modda) zaharli, yengil alangalanuvchan, portlovchi va radioaktiv moddalarni saqlash, tashish hamda yo‘q qilib tashlash; davlat mudofaasini ta’minlash; mehnat xavfsizligini va transport harakati xavfsizligini ta’minlash; sertifikatlanadigan mahsulotning xavfsizligi va sifatini aniqlash; geodezik va gidrometeorologik ishlar; o‘lchov vositalarini davlatsinovidan, tekshiruvdan, kalibrlashdan, ta’mirlash va metrologik attestatsiyadan o‘tkazish; foydali qazilmalarni qazib olish; milliy va xalqaro sport rekordlarini ro‘yxatga olishga nisbatan tatbiq etiladi. O‘zbekiston Respublikasining normativ hujjatlariga binoan davlat metrologiya tekshiruvi va nazorati faoliyatning o‘zga doiralariga nisbatan ham tatbiq etilishi mumkin. 15-modda. Davlat metrologiya tekshiruvi va nazorati turlari Davlat metrologiya tekshiruvi quyidagi tarzda amalga oshiriladi: o‘lchov vositalarining turlarini sinash va tasdiqlash; o‘lchov vositalarini hamda o‘lchovlarning bajarilish uslubiyotlarini metrologik attestatsiya qilish; o‘lchov vositalarini, shu jumladan etalonlarni tekshiruvdan o‘tkazish, kalibrlash; o‘lchov vositalarini hamda o‘lchovlarning bajarilish uslubiyotlarini sinash, tekshiruvdan o‘tkazish, metrologik attestatsiya qilish, o‘lchov vositalarini va metrologiya faoliyatning boshqa muayyan turlarini kalibrlash huquqiga ega bo‘lishi uchun metrologiya xizmatlari, markazlari, laboratoriyalarini akkreditatsiya qilish; (15-moddaning birinchi qismi oltinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasining 2013 yil 30 apreldagi O‘RQ-352-sonli Qonuniga asosan chiqarilgan — O‘R QHT, 2013 y., 18-son, 233-modda) o‘lchovlarning bajarilish sifatini va metrologiya faoliyatining boshqa turlarini baholash. 19-modda. Metrologiya normalari va qoidalarini buzganlik uchun javobgarlik Ushbu Qonunning qoidalari, shuningdek metrologiya normalari va qoidalari buzilishida aybdor bo‘lgan O‘zbekiston Respublikasining yuridik va jismoniy shaxslari, davlat boshqaruv organlari amaldagi qonun hujjatlariga muvofiq javobgar bo‘ladilar. V BO‘LIM. METROLOGIYa IShLARINI MOLIYaVIY TA’MINLASh 20-modda. Davlat tomonidan albatta moliyaviy ta’minlash Davlat tomonidan quyidagilar: metrologiyani rivojlantirish istiqbollarini ishlab chiqish; metrologiya sohasida rasmiy axborotlar bilan ta’minlash; metrologiya bo‘yicha xalqaro, mintaqaviy tashkilotlarning ishida qatnashish va metrologiya bo‘yicha chet el milliy xizmatlari bilan ishlar bajarish; metrologiya bo‘yicha xalqaro, mintaqaviy normalar hamda qoidalarni ishlab chiqish va ishlab chiqishga qatnashish; metrologiya sohasidagi normativ hujjatlarni ishlab chiqish; metrologiya bo‘yicha umumdavlat ahamiyatiga molik ilmiy-tadqiqot va o‘zga ishlarni o‘tkazish; o‘lchovlarning yagona birligini ta’minlashga doir «O‘zstandart» agentligi tomonidan tasdiqlanadigan normativ hujjatlarni ishlab chiqish; (20-moddaning sakkizinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasining 2003 yil 25 apreldagi 482-II-son Qonuni tahririda — Oliy Majlis Axborotnomasi, 2003 y., 5-son, 67-modda) fizik o‘lcham birliklarining etalonlarini va o‘ta aniq namunaviy o‘lchov vositalarini ishlab chiqish, takomillashtirish, yasash, saqlash, qo‘llash, sotib olish va asrash, shuningdek ularning xalqaro darajada solishtirilishini ta’minlash; Nazorat savollari: 1. Metrologiya nima? 2. Metrologik kafolat deganda nimani tushunasiz? 3. O‘lchovlar birligi nima? 4. Qanday metrologik xizmatlarni bilasiz? 5. “O‘zbekiston Respublikasi metrologiya to‘g‘risida”gi qonun qachon qabul qilingan? 6. “O‘zbekiston Respublikasi metrologiya to‘g‘risida”gi qonun nimalardan iborat?

2 – Amaliy mashg‘ulot

O’zbekiston Respublikasining Standartlashtirish tug‘risidagi qonuning tahlili.

Reja:

1. Umumiy qoidalar.
2. Standartlashtirish bo‘yicha me’yoriy hujjatlar.
3. Standartlar ustidan davlat nazorati.
4. Davlat standartlashtirish va nazorati bo‘yicha ishlarni moliyalashtirish, standartlarni qo‘llashni rag‘batlantirish.
5. Foydalanuchi adabiyotlar.
6. Xulosa.

I BO‘LIM. UMUMIY QOIDALAR 1-modda. Standartlashtirishning asosiy maqsadlari Standartlashtirishning asosiy maqsadlari: mahsulotlar, jarayonlar, ishlar va xizmatlarning (bundan buyon matnda «mahsulot» deb yuritiladi) aholining hayoti, sog‘lig‘i va mol-mulkiga, atrof muhit uchun xavfsizligi, resurslarni tejash masalalarida iste’molchilar va davlat manfaatlarini himoya qilishdan; mahsulotlarning o‘zaro almashinuvchanligini va bir-biriga mos kelishini ta’minlashdan; fan va texnika taraqqiyoti darajasiga, shuningdek aholining hamda xalq xo‘jaligining ehtiyojlariga muvofiq holda mahsulot sifatini hamda raqobat qila olish imkonini oshirishdan; barcha turdagi resurslar tejalishiga ko‘maklashishdan, ishlab chiqarishning texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlarini yaxshilashdan; ijtimoiy-iqtisodiy, ilmiy-texnikaviy dasturlar va loyihalarni amalga oshirishdan; tabiiy va texnogen falokatlar hamda boshqa favqulodda vaziyatlar yuzaga kelish xavf-xatarini hisobga olgan holda xalq xo‘jaligi ob’ektlarining xavfsizligini ta’minlashdan; iste’molchilarni ishlab chiqarilayotgan mahsulot nomenklaturasi hamda sifati to‘g‘risida to‘liq va ishonchli axborot bilan ta’minlashdan; mudofaa qobiliyatini va safarbarlik tayyorligini ta’minlashdan; o‘lchovlarning yagona birlikda bo‘lishini ta’minlashdan iboratdir. 2-modda. Standartlashtirish tizimi (2-moddaning nomi O‘zbekiston Respublikasining 2013 yil 30 apreldagi O‘RQ-352-sonli Qonuni tahririda — O‘R QHT, 2013 y., 18-son, 233-modda) O‘zbekiston Respublikasida standartlashtirish ishlarini o‘tkazishning umumiy tashkiliy-texnik qoidalarini tartibga solib turuvchi standartlashtirish tizimi faoliyat ko‘rsatadi. (2-moddaning birinchi qismi O‘zbekiston Respublikasining 2013 yil 30 apreldagi O‘RQ-352-sonli Qonuni tahririda — O‘R QHT, 2013 y., 18-son, 233- modda) Standartlashtirish ishlarini tashkil etish, muvofiqlashtirish va ta’minlashni: xalq xo‘jaligi tarmoqlarida — O‘zbekiston standartlashtirish, metrologiya va sertifikatlashtirish agentligi («O‘zstandart» agentligi); qurilish, qurilish industriyasi sohasida, shu jumladan loyihalash va konstruksiyalashda — O‘zbekiston Respublikasi Davlat arxitektura va qurilish qo‘mitasi; tabiiy resurslardan foydalanishni tartibga solish hamda atrof muhitni ifloslanishdan va boshqa zararli ta’sirlardan muhofaza qilish sohasida — O‘zbekiston Respublikasi Tabiatni muhofaza qilish davlat qo‘mitasi; tibbiyot uchun mo‘ljallangan mahsulotlar, shu jumladan tibbiyot uchun mo‘ljallangan buyumlar, tibbiy texnika buyumlari, dori vositalari sohasida, shuningdek O‘zbekiston Respublikasida ishlab chiqarilayotgan, shu jumladan import bo‘yicha yetkazib berilayotgan mahsulotlarda inson uchun zararli moddalar mavjudligini aniqlash masalalarida — O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi; (2-moddaning ikkinchi qismi beshinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasining 2013 yil 30 apreldagi O‘RQ-352-sonli Qonuni tahririda — O‘R QHT, 2013 y., 18-son, 233-modda) mudofaa qobiliyatini va safarbarlik tayyorgarligini ta’minlash, mudofaa ahamiyatiga molik mahsulotlar sohasida — O‘zbekiston Respublikasi Mudofaa vazirligi amalga oshiradi. (2-moddaning ikkinchi qismi O‘zbekiston Respublikasining 2009 yil 3 apreldagi O‘RQ-202-sonli Qonuni tahririda — O‘R QHT, 2009 y., 15-son, 172- modda) Ushbu Qonunga muvofiq davlat boshqaruvi organlari o‘z vakolatlari doirasida standartlarni ishlab chiqadi, tasdiqlaydi va nashr etadi. (2-moddaning uchinchi qismi O‘zbekiston Respublikasining 2013 yil 30 apreldagi O‘RQ-352-sonli Qonuni tahririda — O‘R QHT, 2013 y., 18-son, 233- modda) 3-modda. Standartlashtirish ishlarini o‘tkazish «O‘zstandart» agentligi ushbu Qonunga muvofiq standartlashtirish ishlarini o‘tkazishning umumiy qoidalarini, manfaatdor tomonlarning davlat boshqaruv organlari, jamoat birlashmalari bilan olib boradigan hamkorlikdagi ishining shakl va usullarini belgilaydi. (3-moddaning birinchi qismi O‘zbekiston Respublikasining 2003 yil 25 apreldagi 482-II-sonli Qonuni tahririda — Oliy Majlis Axborotnomasi, 2003 y., 5- son, 67-modda) «O‘zstandart» agentligi, O‘zbekiston Respublikasi Davlat arxitektura va qurilish qo‘mitasi, O‘zbekiston Respublikasi Tabiatni muhofaza qilish davlat qo‘mitasi, O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi va O‘zbekiston Respublikasi Mudofaa vazirligi standartlashtirish ishlarini bajarishni o‘z vakolatlari doirasida boshqa tashkilotlarga topshirishga haqlidir. (3-moddaning ikkinchi qismi O‘zbekiston Respublikasining 2009 yil 3 apreldagi O‘RQ-202-sonli Qonuni tahririda — O‘R QHT, 2009 y., 15-son, 172- modda) Standartlarni tasdiqlagan organlar standartlarga doir tarmoq axborot jamg‘armalarini hosil qiladilar va yuritadilar hamda manfaatdor iste’molchilarni xalqaro (davlatlararo, mintaqaviy) standartlar, O‘zbekiston Respublikasi standartlari, xorijiy mamlakatlarning milliy standartlariga doir axborotlar bilan, shuningdek standartlashtirish sohasidagi xalqaro shartnomalar, texnik-iqtisodiy hamda ijtimoiy axborot davlat klassifikatorlari, standartlashtirish qoidalari, normalari va tavsiyalariga oid axborotlar bilan ta’minlaydilar. (3-moddaning uchinchi qismi O‘zbekiston Respublikasining 2000 yil 26 maydagi 82-II-sonli Qonuni tahririda — Oliy Majlis Axborotnomasi, 2000 y., 5-6- son, 153-modda) Standartlarni nashr qilish va qayta nashr etishni ularni tasdiqlagan organlar amalga oshiradilar. 4-modda. Standartlashtirish to‘g‘risidagi qonun hujjatlari Standartlashtirish to‘g‘risidagi qonun hujjatlari ushbu Qonundan va O‘zbekiston Respublikasining boshqa qonun hujjatlaridan iboratdir. Qoraqalpog‘iston Respublikasida standartlashtirish sohasidagi munosabatlar Qoraqalpog‘iston Respublikasi qonun hujjatlari bilan ham tartibga solinadi. 5-modda. Xalqaro shartnomalar va bitimlar Basharti xalqaro shartnoma yoki bitimda O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlarida ta’riflanganidan o‘zgacha qoidalar belgilangan bo‘lsa, u holda xalqaro shartnoma yoki bitim qoidalari qo‘llaniladi. II BO‘LIM. STANDARTLAShTIRIShGA DOIR NORMATIV HUJJATLAR 6-modda. Normativ hujjatlarning toifalari va ularga qo‘yiladigan asosiy talablar O‘zbekiston Respublikasida standartlashtirishga doir quyidagi toifadagi normativ hujjatlar qo‘llaniladi: xalqaro (davlatlararo, mintaqaviy) standartlar; O‘zbekiston Respublikasining davlat standartlari; tashkilotning standartlari; xorijiy mamlakatlarning milliy standartlari. (6-moddaning birinchi qismi to‘rtinchi — sakkizinchi xatboshilari O‘zbekiston Respublikasining 2013 yil 30 apreldagi O‘RQ-352-sonli Qonunigaasosan to‘rtinchi va beshinchi xatboshilar bilan almashtirilgan — O‘R QHT, 2013 y., 18-son, 233-modda) Davlat yagona uzluksiz ta’lim tizimida O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlanadigan davlat ta’lim standartlari ishlab chiqiladi. (6-modda O‘zbekiston Respublikasining 2000 yil 26 maydagi 82-II-sonli Qonuniga muvofiq ikkinchi qism bilan to‘ldirilgan — Oliy Majlis Axborotnomasi, 2000 y., 5-6-son, 153-modda) Standartlashtirishga doir normativ hujjatlar jumlasiga, shuningdek standartlashtirish qoidalari, normalari, texnik-iqtisodiy axborot klassifikatorlari ham kiradi. Mazkur hujjatlarni ishlab chiqish va qo‘llash tartibi «O‘zstandart» agentligi tomonidan belgilanadi. (6-moddaning uchinchi qismi O‘zbekiston Respublikasining 2003 yil 25 apreldagi 482-II-sonli Qonuni tahririda — Oliy Majlis Axborotnomasi, 2003 y., 5- son, 67-modda) Xalqaro (davlatlararo, mintaqaviy) standartlar va xorijiy mamlakatlarning milliy standartlari, shuningdek xalqaro qoidalar va normalar O‘zbekiston Respublikasi ishtirok etgan shartnoma yoki bitimlarga muvofiq qo‘llaniladi. Ushbu standartlar, qoidalar va normalarni respublika hududida qo‘llash tartibini «O‘zstandart» agentligi va davlat boshqaruvining boshqa organlari o‘z vakolatlari doirasida belgilaydilar. (6-moddaning to‘rtinchi qismi O‘zbekiston Respublikasining 2003 yil 25 apreldagi 482-II-sonli Qonuni tahririda — Oliy Majlis Axborotnomasi, 2003 y., 5- son, 67-modda) Standartlashtirishga doir normativ hujjatlar vatanimiz hamda chet el fan va texnikasining zamonaviy yutuqlariga asoslangan va O‘zbekiston Respublikasining qonun hujjatlariga muvofiq bo‘lishi lozim. Ular xalqaro savdo-sotiq uchun ortiqcha to‘sqinliklarni vujudga keltirmasligi lozim. (6-moddaning beshinchi qismi O‘zbekiston Respublikasining 2000 yil 26 maydagi 82-II-son Qonuni tahririda — Oliy Majlis Axborotnomasi, 2000 y., 5-6- son, 153-modda) Normativ hujjatlarsiz mahsulot ishlab chiqarish va realizatsiya qilishga yo‘l qo‘yilmaydi. O‘zbekiston Respublikasining manfaatlari himoya qilinishini va ishlab chiqarilayotgan mahsulotning raqobat qila olish imkonini ta’minlash uchun asosli hollarda standartlarda istiqbolga mo‘ljallangan, an’anaviy texnologiyalarning imkoniyatlaridan ildamlashgan dastlabki talablar belgilab qo‘yiladi. Iste’molchilarga realizatsiya qilinadigan mahsulotga doir standartlar hamda ularga kiritilgan o‘zgartishlar «O‘zstandart» agentligi organlarida haq olmasdan davlat ro‘yxatidan o‘tkazilishi kerak. «O‘zstandart» agentligi organlarida ro‘yxatdan o‘tkazilgan standartlashtirishga doir normativ hujjatlar texnik jihatdan tartibga solish sohasidagi normativ hujjatlarning davlat fondiga kiradi. 7-modda. Standartlashtirishga doir normativ hujjatlarning sertifikatlashtirishda qo‘llanilishi Amaldagi qonun hujjatlariga muvofiq majburiy sertifikatlashtirilishi lozim bo‘lgan mahsulotni standartlashtirishga doir normativ hujjatlar sertifikatlashtirishni amalga oshirishda rioya etiladigan talablarni, shuningdek ushbu talablarga muvofiqlikni nazorat qilish va sinash usullarini o‘z ichiga olishi lozim. Ko‘rsatib o‘tilgan hujjatlar mahsulotning mazkur turini sertifikatlashtirish tizimida belgilangan qoida va tartiblarga muvofiq qo‘llanilishi lozim. III BO‘LIM. STANDARTLAR USTIDAN DAVLAT NAZORATI 8-modda. Davlat nazorati organlari va ob’ektlari Xo‘jalik faoliyati sub’ektlari tomonidan standartlarning majburiy talablariga, standartlashtirishga taalluqli boshqa qonun hujjatlariga rioya etilishi ustidan davlat nazoratini «O‘zstandart» agentligi, O‘zbekiston Respublikasi Davlat arxitektura va qurilish qo‘mitasi, O‘zbekiston Respublikasi Tabiatni muhofaza qilish davlat qo‘mitasi, O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi va ularning hududiy organlari, O‘zbekiston Respublikasi Mudofaa vazirligi, shuningdek boshqa maxsus vakolatli davlat boshqaruv organlari o‘z vakolatlari doirasida amalga oshiradi. (8-moddaning birinchi qismi O‘zbekiston Respublikasining 2009 yil 3 apreldagi O‘RQ-202-sonli Qonuni tahririda — O‘R QHT, 2009 y., 15-son, 172- modda) Idoraviy bo‘ysunuvi va mulk shaklidan qat’i nazar, xo‘jalik faoliyati sub’ektlarining, shuningdek tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanayotgan jismoniy shaxslarning mahsuloti, shu jumladan sertifikatlashtirilgan mahsulot (ishlab chiqish, tayyorlash, saqlash, tashish, foydalanish, ta’mirlash va chiqindini foydali suratda ishlatish bosqichlarida) davlat nazorati ob’ekti hisoblanadi. Xo‘jalik faoliyati sub’ektlari davlat nazoratini amalga oshirish uchun barcha zarur sharoitni yaratishlari shart. Standartlarning majburiy talablariga rioya etilishi ustidan davlat nazoratini: standartlarni tekshirish va nazorat qilish hamda o‘lchovlarning yagona birlikda bo‘lishini ta’minlash bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasi bosh davlat inspektori; standartlarni tekshirish va nazorat qilish hamda o‘lchovlarning yagona birlikda bo‘lishini ta’minlash bo‘yicha Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahar bosh davlat inspektorlari; standartlarni tekshirish va nazorat qilish hamda o‘lchovlarning yagona birlikda bo‘lishini ta’minlash bo‘yicha davlat inspektorlari amalga oshiradilar. (8-modda to‘rtinchi qismining ikkinchi, uchinchi va to‘rtinchi xatboshilari O‘zbekiston Respublikasining 2003 yil 25 apreldagi 482-II-sonli Qonunitahririda — Oliy Majlis Axborotnomasi, 2003 y., 5-son, 67-modda) 9-modda. Davlat inspektorlari, ularning huquqlari va javobgarligi Standartlarning majburiy talablariga rioya etilishi ustidan davlat nazoratini amalga oshiradigan davlat inspektorlari davlat boshqaruv organlarining vakillari hisoblanadilar. Davlat inspektori: xo‘jalik faoliyati sub’ektining xizmat va ishlab chiqarish binolariga belgilangan tartibda kirish; (9-moddaning 2-qismi ikkinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasining 2006 yil 10 oktabrdagi O‘RQ-59-sonli Qonuni tahririda — O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2006 y., 41-son, 405-modda) xo‘jalik faoliyati sub’ektidan davlat nazoratini o‘tkazish uchun kerakli hujjatlar va ma’lumotlarni olish; davlat nazoratini o‘tkazishda xo‘jalik faoliyati sub’ektining texnika vositalaridan foydalanish va mutaxassislarni jalb etish; standartlashtirish bo‘yicha amaldagi normativ hujjatlarga muvofiq standartlarning majburiy talablariga muvofiqligini tekshirish uchun mahsulotlarning namunalari hamda nusxalarini tanlab olishni o‘tkazish, bunda ishlatib yuborilgan nusxalarning qiymati va sinovlarni (tahlillarni, o‘lchovlarni) o‘tkazish xarajatlari tekshirilayotgan xo‘jalik faoliyati sub’ektlarining ishlab chiqarish chiqimlariga kiritiladi; mahsulotni yaratish, ishlab chiqarishga tayyorlash, tayyorlash, realizatsiya qilish (yetkazib berish, sotish), undan foydalanish (uni ishlatish), mahsulotni saqlash, tashish va chiqindini foydali suratda ishlatish bosqichlarida, standartlar majburiy talablarining aniqlangan buzilishlarini bartaraf etish to‘g‘risida ko‘rsatmalar berish; xo‘jalik faoliyati sub’ekti tekshiruvdan bo‘yin tovlagan taqdirda mahsulotni realizatsiya qilishni man etish huquqiga ega. (9-moddaning uchinchi qismini ikkinchi — beshinchi xatboshilari O‘zbekiston Respublikasining 2013 yil 7 oktabrdagi O‘RQ-355-sonli Qonuniga asosan ikkinchi, uchinchi va to‘rtinchi xatboshilar bilan almashtirilgan — O‘R QHT, 2013 y., 41-son, 543-modda) Davlat inspektorlari zimmalariga yuklangan majburiyatlarni bajarmagan yoki lozim darajada bajarmagan, davlat yoki tijorat sirini oshkor qilgan taqdirlarida qonun hujjatlarida belgilangan javobgarlikka tortiladilar. 10-modda. Standartlashtirish to‘g‘risidagi qonun hujjatlarini buzganlik uchun javobgarlik Ushbu Qonun qoidalari buzilishida aybdor bo‘lgan yuridik va jismoniy shaxslar, shuningdek davlat boshqaruv organlarining mansabdor shaxslari amaldagi qonun hujjatlariga muvofiq javobgarlikka tortiladilar.

IV BO‘LIM. DAVLAT YO‘LI BILAN STANDARTLAShTIRISh VA NAZORAT QILIShGA DOIR IShLARNING MOLIYaVIY TA’MINOTI. STANDARTLARNI QO‘LLAShNI RAG‘BATLANTIRISh 11-modda. Davlat yo‘li bilan standartlashtirish va nazorat qilishga doir ishlarning moliyaviy ta’minoti Standartlashtirish va nazorat qilishga doir ishlar, xususan: xalqaro (davlatlararo, mintaqaviy) standartlarni, standartlashtirish qoidalari, normalari va tavsiyalarini ishlab chiqish yoki ishlab chiqishda ishtirok etish; aniq standartlashtirish ob’ektlari bo‘yicha qonun hujjatlarini ishlab chiqish, shuningdek standartlarning tarkibiy tashkiliy-texnik va umumtexnik majmuilarini ishlab chiqish va ularning amal qilishini ta’minlash; texnik-iqtisodiy axborot klassifikatorlarini ishlab chiqish, ular to‘g‘risida rasmiy axborot tayyorlash va nashr etish, shuningdek ularni barcha manfaatdor foydalanuvchilarga yuborish; standartlashtirish bo‘yicha umumdavlat ahamiyatiga molik ilmiy-tadqiqot va o‘zga ishlarni olib borish; standartlarning majburiy talablariga rioya etilishi ustidan davlat nazoratini olib borish; standartlar fondini, texnik-iqtisodiy axborotlar klassifikatorlarini, xalqaro (davlatlararo, mintaqaviy) standartlarni, standartlashtirish qoidalari, normalari va tavsiyalarini, xorijiy mamlakatlarning milliy standartlarini, shuningdek standartlarga muvofiqlik belgisi bilan tamg‘alangan mahsulot va xizmatlar Davlat reestrini shakllantirish hamda yuritish; standartlashtirish sohasida O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi aniqlaydigan o‘zga ishlar davlat yo‘li bilan moliyaviy ta’minlanishi shart. Nashr qilingan (qayta nashr etilgan) standartlarni, texnik-iqtisodiy axborot klassifikatorlarini, mahsulot va xizmatlar Davlat reestriga kiritilgan, standartlarga muvofiqlik belgisi bilan tamg‘alangan mahsulot va xizmatlarning nashr qilingan (qayta nashr etilgan) katalogini sotishdan belgilangan tartibda olinadigan mablag‘lar, shuningdek ushbu Qonun qoidalarini buzganlik uchun undiriladigan jarima mablag‘larining O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi belgilaydigan tartibda davlat nazorati organlariga yo‘llanadigan qismi ham standartlashtirish, standartlarning majburiy talablariga rioya etilishi ustidan davlat nazoratiga doir ishlarni moliyaviy ta’minlash manbalari bo‘lishi mumkin. 12-modda. Standartlar qo‘llanilishini rag‘batlantirish Davlat standartlarga, shu jumladan istiqbolga mo‘ljallangan, an’anaviy texnologiyalarning imkoniyatlaridan ildamlashgan dastlabki talablarni o‘z ichiga olgan standartlarga muvofiqlik belgisi bilan tamg‘alangan mahsulotni ishlab chiqaradigan xo‘jalik faoliyati sub’ektlari iqtisodiy qo‘llab-quvvatlanishi va rag‘batlantirilishini kafolatlaydi. Mahsulot ishlab chiqarishni amalga oshirayotgan va mahsulotlarni standartlarga muvofiqlik belgisi bilan tamg‘alash huquqini olgan xo‘jalik faoliyati sub’ektlarini iqtisodiy qo‘llab-quvvatlash va rag‘batlantirish choratadbirlari

O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadi.

Nazorat savollari:

1. Standartlashtirish nima?
2. Standartlarning turlari?
3. Standartlashtirish bo‘yicha vakolatli organlar?
4. O‘zbekiston Respublikasining standartlashtirish to‘g‘risidagi qonuni qachon qabul qilingan?

3 – Amaliy mashg‘ulot.

Mavzu: O’zR “Maxsulot va xizmatlarni sertifikatlashtirish tug‘risida”gi qonunning taxlili

Reja:

1. Asosiy qoidalar
2. Akkreditatsiya qilish va nazorat yo‘sinidagi tekshiruv bo‘yicha ishlar va xizmatlarning to‘lovi
3. Sertifikatlash, xorijiy muvofiqlik sertifikatlarini tan olish va deklaratsiyalash bo‘yicha ishlar va xizmatlar to‘lovi
4. Sertifikatlashtirish organlariga muvofiqlik belgisidan foydalanganlik uchun bir martalik to‘lovlarni to‘lash Ushbu Qoidalar «Mahsulotlar va xizmatlarni sertifikatlashtirish to‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasining Qonuni
5. Foydalanuchi adabiyotlar.
6. Xulosa.

(O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining Axborotnomasi, 1994 y., 2-son, 50-modda), O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2004 yil 5 avgustdagi 373-son «O‘zbekiston davlat standartlashtirish, metrologiya va sertifikatlashtirish agentligi tuzilmasini takomillashtirish va uning faoliyatini tashkil etish to‘g‘risida»gi (O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2004 y., 31-son, 357-modda), 2011 yil 28 apreldagi 122-son «Sertifikatlashtirish tartibotlarini va sifat menejmenti tizimlarini joriy etishni takomillashtirishga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida»gi (O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2011 y., 18-son, 178-modda) va 2013 yil 19 apreldagi 108-son «Vazirlar Mahkamasining «Mahsulotlarni sertifikatlashtirish tartibotini soddalashtirishga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida» 2004 yil 6 iyuldagi 318-son qaroriga o‘zgartirishlar kiritish haqida»gi (O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2013 y., 17-son, 225-modda) qarorlariga muvofiq, akkreditatsiya qilish, nazorat yo‘sinidagi tekshiruv, sertifikatlashtirish, xorijiy muvofiqlik sertifikatlarini tan olish hamda deklaratsiyalash bo‘yicha ishlar va xizmatlar uchun to‘lovlarni, shuningdek muvofiqlik belgisidan foydalanganlik uchun bir martalik to‘lovlarni to‘lash tartibini belgilaydi. I bob. Asosiy qoidalar 1. Bir turdagi mahsulotlarni sertifikatlashtirish organlari, sinov (o‘lchash) laboratoriyalari (markazlar), sertifikatlashtirish sohasidagi tekshiruv organlari, metrologiya xizmatlari va sifat bo‘yicha ekspert-auditorlar o‘z faoliyatlarini akkreditatsiya qilinganlik to‘g‘risidagi guvohnomalar asosida amalga oshiradilar. 2. O‘zbekiston Respublikasi Milliy sertifikatlashtirish tizimidagi ishlar va xizmatlar narxi shartnoma asosida aniqlanadi. Bunda akkreditatsiya qilish, nazorat yo‘sinidagi tekshiruv, sertifikatlashtirish, xorijiy muvofiqlik sertifikatlarini tan olish va deklaratsiyalash bo‘yicha ishlar va xizmatlarning narxinishakllantirishda xarajatlar tarkibini aniqlash O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999 yil 5 fevraldagi 54-son «Mahsulot (ishlar, xizmatlar)ni ishlab chiqarish va sotish xarajatlari tarkibi hamda moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi to‘g‘risidagi nizomni tasdiqlash haqida»gi qaroriga (O‘zbekiston Respublikasi Hukumati qarorlarining to‘plami, 1999 y., 2- son, 9-modda) muvofiq amalga oshiriladi. 3. Monopolist korxonalar va tabiiy monopoliya sub’ektlarining akkreditatsiya qilish, nazorat yo‘sinidagi tekshiruv, sertifikatlashtirish, xorijiy muvofiqlik sertifikatlarini tan olish va deklaratsiyalash bo‘yicha ishlar va xizmatlarining narxi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2010 yil 28 oktabrdagi 239-son qarori (O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2010 y., 42-43-son, 364-modda) bilan tasdiqlangan Tovarlar (ishlar, xizmatlar)ga tartibga solinadigan narxlar (tariflar)ni shakllantirish, deklaratsiya qilish (tasdiqlash) va belgilash hamda ularning qo‘llanilishini davlat tomonidan nazorat qilish tartibi to‘g‘risida nizomga muvofiq aniqlanadi. II bob. Akkreditatsiya qilish va nazorat yo‘sinidagi tekshiruv bo‘yicha ishlar va xizmatlarning to‘lovi 4. Bir turdagi mahsulotlarni sertifikatlashtirish organlari, sinov (o‘lchash) laboratoriyalarini (markazlarini), sertifikatlashtirish sohasidagi tekshiruv organlarini, metrologiya xizmatlari va sifat bo‘yicha ekspert-auditorlarni akkreditatsiya qilish qoidalarining (ro‘yxat raqami 1596, 2006 yil 17 iyul) (O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2006 y., 28-29-son, 283- modda) 9-bandiga muvofiq akkreditatsiya qilish bo‘yicha ishlarning to‘lovi arizachi tomonidan har bir bosqich bo‘yicha alohida amalga oshiriladi. 5. Natijalaridan qat’i nazar, akkreditatsiya qilish bo‘yicha ishlarni bajarish bilan bog‘liq bo‘lgan barcha xarajatlar to‘lanishi lozim. 6. «Mahsulotlar va xizmatlarni sertifikatlashtirish to‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasi Qonunining 5-moddasiga muvofiq O‘zbekiston standartlashtirish, metrologiya va sertifikatlashtirish agentligi (bundan buyon matnda «O‘zstandart» agentligi deb yuritiladi) o‘z vazifalarining bir qismini bir turdagi mahsulotlarni sertifikatlashtirish organlariga va sinov laboratoriyalariga (markazlariga) (bundan buyon matnda akkreditatsiya ob’ekti deb yuritiladi) o‘tkazishga haqlidir. 7. Akkreditatsiya ob’ekti akkreditatsiya qilinganida va unga «O‘zstandart» agentligi o‘z vazifalarining bir qismini (akkreditatsiya qilish sohasini inobatga olgan holda) o‘tkazganda «O‘zstandart» agentligi va akkreditatsiya ob’ekti o‘rtasida bitim tuziladi hamda unga muvofiq akkreditatsiya ob’ekti «O‘zstandart» agentligiga bajarilgan ishlar va xizmatlar hajmidan ajratmalarni amalga oshiradi. Akkreditatsiya ob’ektlarining ajratmalar miqdori «O‘zstandart» agentligi tomonidan o‘tkazilgan ishlar va xizmatlarning hajmi va turiga bog‘liq bo‘ladi hamda umumiy tushum hajmining 5 foizidan oshmasligi kerak. 8. Akkreditatsiya ob’ektlarining faoliyati ustidan nazorat yo‘sinidagi tekshiruv o‘tkazish uchun to‘lov «O‘zstandart» agentligi va akkreditatsiya ob’ekti o‘rtasida tuzilgan bitimga asosan haqiqiy sarflarni hisobga olgan holda amalga oshiriladi. III bob. Sertifikatlash, xorijiy muvofiqlik sertifikatlarini tan olish va deklaratsiyalash bo‘yicha ishlar va xizmatlar to‘lovi 9. Mahsulotlar, xizmatlar va sifat tizimlarini sertifikatlashtirishda haqiqiy sarflarni hisobga olgan holda Mahsulotlarni sertifikatlashqoidalarining (ro‘yxat raqami 1458, 2005 yil 18 mart) (O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2005 y., 10-11-son, 86-modda) 8-bandida ko‘zda tutilgan sertifikatlashtirish bosqichlari to‘lanishi lozim. 10. Natijalaridan qat’i nazar, sertifikatlashtirish bo‘yicha ishlar va xizmatlarni o‘tkazish bilan bog‘liq bo‘lgan barcha xarajatlar to‘lanishi kerak. 11. Sertifikatlangan mahsulot va sifat tizimining nazorat yo‘sinidagi tekshiruvini o‘tkazish bo‘yicha ishlar va xizmatlarning to‘lovi, haqiqiy sarflardan kelib chiqib, muvofiqlik belgisini ishlatish huquqi bo‘yicha bitim asosida amalga oshiriladi. 12. Xorijiy muvofiqlik sertifikatlarini tan olish bo‘yicha ishlar va xizmatlarning to‘lovi Vazirlar Mahkamasining 2011 yil 28 apreldagi 122-son qarori bilan tasdiqlangan O‘zbekiston Respublikasi hududiga olib kiriladigan texnologik uskunalar va ularning qismlariga xorijiy mamlakatlarning akkreditatsiya qilingan sertifikatlashtirish organlari tomonidan berilgan muvofiqlik sertifikatlarini tan olish tartibi to‘g‘risida nizom va Mahsulotlarni sertifikatlash qoidalariga (ro‘yxat raqami 1458, 2005 yil 18 mart) muvofiq tan olish jarayonini amalga oshirish bo‘yicha haqiqiy sarflardan kelib chiqib amalga oshiriladi. 13. Deklaratsiyalash yo‘li bilan mahsulotlarning belgilangan talablarga muvofiqligini tasdiqlash bo‘yicha ishlar va xizmatlar to‘lovi Mahsulotning xavfsizlik talablariga muvofiqligini deklaratsiyalash tartibi to‘g‘risida nizomga (ro‘yxat raqami 1465, 2005 yil 6 aprel) (O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2005 y., 14-son, 107-modda) muvofiq deklaratsiyalash yo‘li bilan mahsulotlarning belgilangan talablarga muvofiqligini tasdiqlash jarayonini amalga oshirish bo‘yicha haqiqiy sarflardan kelib chiqib amalga oshiriladi. 14. Sertifikatlashtirish ishlar va xizmatlarining narxini shakllantirishda «O‘zstandart» agentligining rentabellik me’yori «O‘zstandart» agentligi tomonidan belgilanadi hamda 20 foizdan oshmasligi lozim. IV bob. Sertifikatlashtirish organlariga muvofiqlik belgisidan foydalanganlik uchun bir martalik to‘lovlarni to‘lash 15. Muvofiqlik belgisidan foydalanishni nazarda tutuvchi sxemalar bo‘yicha amalga oshirilgan sertifikatlashtirishning natijalari ijobiy bo‘lganda, bir turdagi mahsulotlarni sertifikatlashtirish organi bilan ishlab chiqaruvchi korxona (sertifikatsiyaga nomzod) o‘rtasida bitim tuziladi, unga ko‘ra bitimda belgilangan muddatlarda ishlab chiqaruvchi korxona muvofiqlik belgisidan foydalanganlik uchun sertifikatlashtirish organiga bir martalik to‘lovni to‘laydi. 16. Bir martalik to‘lov sertifikatlashtirilgan mahsulotlarni sotishdan qo‘shilgan qiymat va aksiz soliqlarini chegirib rejalashtirilgan tushumlardan kelib chiqqan holda, muvofiqlik sertifikatini rasmiylashtirish kunidagi respublikada belgilangan eng kam ish haqidan kelib chiqib, ushbu Qoidalarning ilovasida ko‘rsatib o‘tilgan miqdor asosida hisoblanadi. 17. Sertifikatlashtirilgan mahsulotlarni sotishdan rejalashtirilgan tushum miqdorining tasdig‘i bo‘lib, sertifikatlashtirilgan mahsulotlarni ishlab chiqarish uskunasining quvvati ko‘rsatilgan holda, ishlab chiqaruvchi korxonaning rahbarlik vazifalarini va buxgalteriya hisobi va moliyaviy boshqarish vazifalarini amalga oshiruvchi shaxslari, shuningdek rejalashtirish bo‘limi boshlig‘i (shtatlar jadvalida ko‘zda tutilgan bo‘lsa) imzolari va muhr bilan tasdiqlangan yozma arizasi hisoblanadi. V bob. Yakuniy qoidalar 18. Ishlar va xizmatlarning haqqoniy sermashaqqatliligini aniqlashda javobgarlik, akkreditatsiya va nazorat yo‘sinidagi tekshiruv bo‘yicha — «O‘zstandart» agentligiga, sertifikatlashtirish, xorijiy muvofiqlik sertifikatlarini tan olish hamda deklaratsiyalash bo‘yicha — sertifikatlashtirish organi rahbarlari zimmasiga yuklatiladi. 19. Mazkur Qoidalar talablariga rioya qilish ustidan davlat nazoratini «O‘zstandart» agentligi amalga oshiradi. 20. Ushbu Qoidalar O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi bilan kelishilgan. Moliya vaziri R. AZIMOV 2013 yil 18 sentabr O‘zbekiston Respublikasi Milliy sertifikatlash tizimida ishlar va xizmatlarga haq to‘lash qoidalariga ILOVA Muvofiqlik belgisidan foydalanganlik uchun bir martalik to‘lovning DIFFERENSIAL SHKALASI T/r Muvofiqlik belgisidan foydalanganlik uchun bir martalik to‘lovni hisoblash uchun sertifikatlashtirilgan mahsulotning uch yildagi tushum hajmining shkalasi (QQS va aksiz soliqsiz), mln so‘mda Eng kam ish haqining karrali miqdorlarida bir martalik to‘lov stavkasi (har 10 mln so‘mlik sertifikatlashtirilgan mahsulot tushim hajmiga) 1. 10 000 dan ko‘p bo‘lmagan 0,05 2. 10 000 dan yuqori 0,025 Nazorat savollari: 1. Sertifikatlash nima? 2. Sertifikat nima? 3. Sertifikatlashning xususiyatlari qanday? 4. Ma’muriy javobgarlikka kimlar tortiladi? 5. Majburiy sertifikatlash uchun kim to‘laydi? 6. Ishlab chiqaruvchilar (tadbirkorlar, sotuvchilar, ijrochilar) tomonidan majburiy sertifikatlashtirish qoidalariga rioya etilishi ustidan davlat nazorati va nazorati kim tomonidan amalga oshiriladi? 7. O‘zbekiston Respublikasining “Sertifikatlashtirish to‘g‘risida”gi qonuni qachon qabul qilingan? 8. O‘zbekiston Respublikasining “Sertifikatlashtirish to‘g‘risida”gi qonuniga qachon va nima uchun o‘zgartirishlar kiritildi?

4 – Amaliy mashg‘ulot

Maxsulot sifati tug‘risidagi ma’lumotlarni shtrixli kodlash

Reja:

1. Shtrixli kodlash.
2. Kod ΑΑΝ-8.
3. 13-bitli va 8-bitli raqamli kodlar.
5. Foydalanuchi adabiyotlar.
6. Xulosa.


Shtrixli kodlash g‘oyasi 30yillarda AQSh Garvard biznes maktabida paydo bo‘lgan va bunday kodning birinchi amaliy qo‘llanilishi 60yillarga borib taqaladi: AQSh temiryo‘lchilari temir yo‘l vagonlarini aniqlash uchun shtrix koddan foydalanganlar. Tovarlarni shtrix kodlashdan keng foydalanish 70-yillarda mikroprotsessor texnologiyasining rivojlanishi tufayli mumkin bo‘ldi. Umumjahon mahsulot kodeksi (IPC) 1973 yilda AQShda qabul qilingan va 1977 yilda Yevropa kodlash tizimi DOB (Yevropa maqolalari raqamlash) paydo bo‘ldi, u hozirda Evropadan tashqarida qo‘llaniladi. Shtrixli kod turli kenglikdagi o‘zgaruvchan to‘q (shprislar) va yorug‘lik (bo‘shliqlar) chiziqlardan iborat bo‘lib, chiziqlar o‘lchamlari standartlashtirilgan. Shtrix-kodlar maxsus optik qurilmalar - skanerlar tomonidan o‘qish uchun mo‘ljallangan. Skanerlar mikroprotsessorlar orqali zarbalarni raqamlarga dekodlaydi va mahsulot ma’lumotlarini kompyuterga kiritadi. Xorijiy mamlakatlarda tovarlarning qadoqlarida shtrix-kodning mavjudligi majburiy talabga aylangan, ularsiz savdo tashkilotlari tovarlardan voz kechishi mumkin. Bu xalqaro savdoga ham tegishli. Gap shundaki, bunday axborot tizimi tovarlarning kamida 85 foizi kodlanganda tejamkor bo‘libgina qolmay, balki kodlashning buyurtmalarni yig‘ish va shakllantirishni tartibga solish va tezlashtirishga, tovarlarni qabul qilish hisobini yuritishga bevosita ta’siri, yuk tashish, hujjatlarni rasmiylashtirish va hisobga olish, ularni saqlash va tarqatish paytida tovarlarni nazorat qilish. Ikki DE kodlari eng ko‘p qo‘llaniladi: 13-bit va 8 bitli raqamli kodlar, ular turli xil kenglikdagi chiziqlar va bo‘shliqlarning kombinatsiyasi. Eng tor zarba bitta sifatida olinadi. Har bir raqam (yoki raqam) ikkita zarba va ikkita bo‘shliqdan iborat (9.1 va 9.2-rasm). 13-bitli kod mamlakat kodidan ("mamlakatning q lag"), korxona (firma)- ishlab chiqaruvchining kodi, mahsulotning o‘zi kodi va nazorat raqamidan iborat. DOI Assotsiatsiyasi mamlakat kodlarini ishlab chiqdi va kodlardan foydalanishni markazlashtirilgan litsenziyalaydi. Masalan, Fransiya o‘z mamlakatini namoyish qilish uchun 30-37 ball oldi. Italiya - 80 - 87. Ba’zi mamlakatlar uchun kodlar uch xonali: 520 - Gresiya, 789 - Braziliya, Rossiya - 460, Estoniya - 474, Vengriya - 599 (9.1-jadval). Ishlab chiqaruvchining kodi har bir mamlakatda tegishli milliy organ tomonidan tuziladi. U mamlakat kodidan keyingi beshta raqamdan iborat. Mahsulot kodi to‘g‘ridan-to‘g‘ri ishlab chiqaruvchi tomonidan tuziladi (beshta raqam). Kodning dekodlanishi standart emas, u mahsulotning o‘ziga xos xususiyatlarini (xususiyatlarini) aks ettirishi yoki faqat ushbu korxonaga ma’lum bo‘lgan mahsulotning ro‘yxatga olish raqamini ko‘rsatishi mumkin. Tekshirish raqami DOB algoritmiga muvofiq skaner tomonidan kodni o‘qishning to‘g‘riligini aniqlash uchun mo‘ljallangan. Kod DE8 uzunroq kodni joylashtirish mumkin bo‘lmagan kichik paketlar uchun. DOB8 mamlakat kodi, ishlab chiqaruvchi kodi va nazorat raqamidan (ba’zan ishlab chiqaruvchi kodi o‘rniga mahsulotni ro‘yxatga olish raqamidan) iborat. Raqamli seriya skaner tomonidan o‘qilmaydi va xaridor uchun mo‘ljallangan. Yakuniy foydalanuvchi uchun ma’lumot faqat mamlakatni ko‘rsatish bilan cheklangan, chunki mamlakat kodlari turli xil ixtisoslashtirilgan va ma’lumotnoma nashrlarida e’lon qilingan yoki ma’lumotlar banklarida mavjud. to‘liq chiziqcha kod xarid qiluvchi savdo yoki tashqisavdo tashkilotlariga tovarlarning kelib chiqishi to‘g‘risida aniq ma’lumotlarga ega bo‘lish hamda sifat, xavfsizlik va shartnomaga (shartnomaga) mos kelmaydigan boshqa ko‘rsatkichlar bo‘yicha maqsadli da’volar qo‘yish imkonini beradi. Rossiyada shtrix kodlash bilan Avtomatik identifikatsiyalash muammolari tashqi iqtisodiy assotsiatsiyasi (UNISCAN) shug‘ullanadi, uning vazifasi sanoat, qishloq xo‘jaligi, savdo, transport va boshqa tashkilotlarga shtrix kodlash tizimlari va tovarlarni avtomatlashtirilgan identifikatsiya qilishda amaliy yordam ko‘rsatishdir. . UNISCAN DO‘da Rossiya va MDH manfaatlarini ifodalaydi, u DO‘da Rossiya korxonalari uchun raqamli kodlarni ishlab chiqish va ularni o‘zining ma’lumotlar bankiga kiritish huquqiga ega. UNISCAN asosida Rossiya Davlat standarti standartlashtirish bo‘yicha "Avtomatik identifikatsiya" texnik qo‘mitasini tuzdi va uning kotibiyati Rossiya Sinov va sertifikatlashtirish markazi (Rostest-Moskva) tomonidan boshqariladi. Texnik qo‘mitaning maqsadi - tovarlarni avtomatlashtirilgan identifikatsiyalash sohasida standartlashtirish. UNISCAN Interbarcode (Buyuk Britaniya bilan), Datascan va Datasis (Daniya bilan) qo‘shma korxonalarini tashkil etdi. Hukumat tomonidan savdo, logistika, bank, transport, tibbiyot, qishloq xo‘jaligi va boshqa sohalarda shtrix kodlash tizimini joriy etish bo‘yicha Davlat dasturi qabul qilindi. Dastur shtrix-kodlarni qo‘llash va o‘qish uchun respublikada texnik vositalarni ishlab chiqish va ishlab chiqarish zarurligini nazarda tutadi. Ammo xalqaro qoidalarni hisobga olgan holda kodlashni standartlashtirish muhim emas. Respublikada tovarlarga majburiy shtrix kodlashning joriy etilishi “Iste’molchilar huquqlarini himoya qilish to‘g‘risida”gi Qonunning bandlaridan biriiste’molchining xarid qilingan mahsulot to‘g‘risida zarur va ishonchli ma’lumot olish huquqini amalga oshirish uchun sharoit yaratadi. Ishlab chiqarish korxonalari uchun shtrix kodlash quyidagilarni amalga oshirishga imkon beradi: • avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimlarini ishlab chiqishga ko‘maklashish, • ishlab chiqarish, omborxona, marketing sohalarida buxgalteriya operatsiyalari samaradorligini oshirish; • iste’mol qilingan resurslarni tahlil qilish, • hujjatlar hajmini kamaytirish, • tovarlar harakati va mahsulotni sotish to‘g‘risida ishonchli ma’lumotlarning tizimli to‘plamini o‘rnatish; • boshqaruv va nazorat organlariga tezkor ma’lumotlarni taqdim etish. Bozor sivilizatsiyasi darajasini oshirish uchun shtrix kodlashning ahamiyatini tushunish Moskva hukumati tomonidan ko‘rsatildi, u "Moskva iste’mol bozorida sotiladigan mahsulotlarni (tovarlarni) shtrix kodlashni joriy etish to‘g‘risida" gi Nizomni qabul qildi. Unda tovar ishlab chiqaruvchilar, ulgurji va chakana savdo tashkilotlari uchun tovarlarning ichki va tashqi qadoqlarida shtrix-kodlarning majburiy bo‘lishiga oid talablar belgilangan. Shu munosabat bilan, tovarlarni tashishda ko‘rsatilgan har bir ishtirokchi Nizomda ko‘rsatilgan qoidalarga rioya qilishi shart. Shunday qilib, ishlab chiqarish korxonasi boshqa birovning kodini soxtalashtirish yoki qarzga olishning oldini olish uchun shtrix kodni faqat UNISCANda ro‘yxatdan o‘tgandan keyin ishlatishi mumkin. Ulgurji sotuvchi etkazib berish shartnomasida ro‘yxatdan o‘tgan shtrix kodiga bo‘lgan talabni kiritishi kerak. Ulgurji sotuvchilar chakana savdo tarmog‘iga etkazib berish yoki shtrix-kod bilan ta’minlanmagan mahsulotlarni sotish huquqiga ega emas. Chakana sotuvchilarga shtrix-kodsiz tovarlarni sotishga ruxsat berilmaydi. Shu munosabat bilan ularga nazorat-kassa mashinalarini shtrix-kodlarni o‘qish uchun moslamalar bilan to‘ldirish buyurilgan. Nizomning alohida moddalarini kiritish muddati boshqacha, shuning uchun Nizomni amalga oshirishning umumiy muddati 1998 yil o‘rtalarigacha hisoblanadi. Nizomning bajarilishini nazorat qilish Rostest-Moskva va ma’muriy organlarga yuklangan shahar. Ko‘rib chiqilgan misol, barcha sivilizatsiyalashgan mamlakatlar tomonidan qabul qilingan tovarlarning shtrix kodini Rossiyada kengroq taqsimlashga umid qilish imkonini beradi. Biroq, iste’molchi nafaqat ishlab chiqarilgan mamlakat, balki sotib olingan mahsulot haqida to‘liqroq ma’lumotga muhtoj. Bu muammoni standartlashtirish orqali ham hal qilish mumkin. Ammo buning uchun sertifikatlash bilan tasdiqlangan standartlarning majburiy talablari ro‘yxatini kengaytirish kerak. Majburiy sertifikatlashning yagona jihati mahsulot xavfsizligi bo‘lsa, iste’molchi sotib olingan mahsulotning maqsadli foydalanishga muvofiqligi, ishonchliligi to‘g‘risidagi ma’lumotlar va foydalanuvchi uchun muhim bo‘lgan boshqa xususiyatlar to‘g‘risida kafolat olish imkoniyatiga ega emas. Muayyan tovarlar guruhlari yoki alohida turdagi mahsulotlar uchun protseduraning o‘zi uchun qoidalar va tartiblarni ishlab chiqishda majburiy sertifikatlashning aspektlarini biroz diversifikatsiya qilish orqali iste’molchi uchun mahsulot to‘g‘risidagi ma’lumotlarni kengaytirish mumkin. Masalan, bolalar ovqatlarini sertifikatlashda nafaqat xavfsizligi, balki mahsulotning ozuqaviy qiymati ham tekshiriladi. Ehtimol, ma’lum bir mahsulotni (mahsulotlar guruhini) majburiy sertifikatlash uchun standartni ishlab chiqishda sifat parametrlari nomenklaturasini chuqurroq o‘ylab ko‘rish kerak.

5 – Amaliy mashg‘ulot

Standartlarni ishlab chikish va kelishish tartibi

Reja:

1. Umumiy qoidalar
2. Normativ-huquqiy hujjat
3. Xavfsizlik talablarining mazmuni
5. Foydalanuchi adabiyotlar.
6. Xulosa.


Mazkur Nizom O‘zbekiston Respublikasining “Standartlashtirish to‘g‘risida”gi Qonuniga muvofiq, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2004 yil 6 iyuldagi “Standartlashtirish to‘g‘risida”gi 318 sonli “Standartlashtirish to‘g‘risida”gi qarorining 6-bandiga asosan Mahsulotlarni sertifikatlashtirish” normativ-huquqiy hujjatlar toifalarini tayyorlash va standartlashtirish bo‘yicha “O‘zstandart” agentligida ro‘yxatdan o‘tkazish tartibini belgilaydi. Standartlashtirish bo‘yicha ayrim toifadagi normativ hujjatlarni ishlab chiqish, tasdiqlash, tasdiqlash, ekspertizadan o‘tkazish va ro‘yxatdan o‘tkazish xususiyatlari “O‘zstandart” agentligining alohida normativ-huquqiy hujjatlari bilan tartibga solinadi. Standartlashtirishga oid me’yoriy hujjatlar O‘zbekiston Respublikasi hududida davlat va xo‘jalik boshqaruvi organlari, xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar va jamoat tashkilotlari tomonidan o‘z ko‘lamiga ko‘ra qo‘llaniladi. Umumiy qoidalar 1. O‘zbekiston Respublikasida standartlashtirish bo‘yicha quyidagi toifalar bo‘yicha normativ hujjatlar qo‘llaniladi: xalqaro (davlatlararo, mintaqaviy) standartlar; O‘zbekiston davlat standartlari; tashkilot standartlari; xorijiy davlatlarning milliy standartlari. 2. Standartlashtirish bo‘yicha normativ hujjatlar mahalliy va xorijiy fan va texnikaning zamonaviy yutuqlariga asoslangan bo‘lishi hamda O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlariga muvofiq bo‘lishi kerak. 3. Ishlab chiqariladigan va iste’molchilarga sotiladigan mahsulotlar, texnologik jarayonlar va xizmatlar uchun standartlashtirish bo‘yicha barcha toifadagi me’yoriy hujjatlar va ularga kiritilgan o‘zgartirishlar ekspertizadan o‘tkazilishi va davlat ro‘yxatidan o‘tkazilishi lozim. 4. Ekspertiza me’yoriy hujjatning O‘zbekiston Respublikasi qonunchiligiga, standartlashtirish tizimi talablariga, o‘lchovlar bir xilligini ta’minlash davlat tizimiga, O‘zbekiston Respublikasining milliy sertifikatlashtirish tizimiga hamda tarmoqlararo standartlarga muvofiqligini tekshirishdan iborat. standartlashtirish tizimlari. 5. Tegishli mahsulotlar (xizmatlar) turlarini ishlab chiqaruvchi yoki iste’mol qiluvchi vazirliklar, idoralar, kontsernlar, birlashmalar, korxonalar, tashkilotlar va boshqa xo‘jalik yurituvchi subektlar normativ hujjatlarni ishlab chiqish uchun buyurtmachilar hisoblanadi. Normativ hujjatlar buyurtmachining o‘zi yoki uning xohishiga ko‘ra standartlashtirish bo‘yicha texnik qo‘mitalar, asosiy standartlashtirish tashkilotlari yoki boshqa xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar tomonidan ishlab chiqilishi mumkin. Normativ hujjatlarni tayyorlash 6. Normativ hujjatlar quyidagi elementlardan iborat: sarlavha sahifasi; Muqaddima; mazmuni; tanishtirish; Ism; dastur maydoni; Normativ havolalar; Shartlar va ta’riflar; atamalar va qisqartmalar; asosiy qoidalar; ilovalar; bibliografiya; bibliografik ma’lumotlar. Elementlar - "tarkib", "kirish", "me’yoriy havolalar", "atamalar va ta’riflar", "belgilar va qisqartmalar", "ilovalar", "bibliografiya" standartda zarur bo‘lganda, uning mazmuni va xususiyatlaridan kelib chiqqan holda beriladi. taqdimot. 7. Normativ hujjat mazmuni xususiyatlariga qarab matn, jadval, grafik material (chizmalar, diagrammalar, diagrammalar) yoki ularning kombinatsiyasi shaklida taqdim etiladi. 8. Normativ hujjat matni aniq va tushunarli, turli talqinlarga yo‘l qo‘ymaydigan, mantiqiy jihatdan izchil, qo‘llanish doirasiga muvofiq foydalanish uchun zarur va yetarli bo‘lishi kerak. 9. Normativ-huquqiy hujjatga quyidagilar kiradi: ob’ektiv usullar bilan tekshirilishi mumkin bo‘lgan talablar; ushbu usullarni tartibga soluvchi ko‘rsatmalar; standartlashtirish ob’ekti va tegishli ob’ektlar (bog‘liq faoliyat) haqidagi ma’lumotlarga ega xabarlar. 10. Normativ hujjatda atamalar qo‘llaniladi, ularning ta’riflari ushbu normativ hujjatda (atamalar va ta’riflar uchun standartlar bilan belgilanadi). 11. Normativ hujjat matni tarkibiy elementlarga bo‘linishi mumkin: bo‘limlar, kichik bo‘limlar, paragraflar, kichik bandlar. Bo‘limlar tegishli paragraflar bilan paragraflarga yoki kichik bo‘limlarga bo‘linishi mumkin. Agar kerak bo‘lsa, elementlar kichik qismlarga bo‘linishi mumkin. Har bir paragraf/kichik bandda me’yoriy hujjatning alohida qoidasi bo‘lishi kerak, ya’ni u to‘liq va to‘liq mazmunga ega bo‘lishi kerak. 12. Bo‘limlar, kichik bo‘limlar, paragraflar va kichik bandlar arab raqamlari bilan raqamlanadi. Bo‘limlar me’yoriy hujjatning butun matni doirasida ketma-ket raqamlangan bo‘lishi kerak. Kichik bo‘lim raqami bo‘lim va kichik bo‘lim raqamlarini o‘z ichiga oladi va paragraf raqami nuqta (nuqta) bilan ajratilgan bo‘lim, kichik bo‘lim va paragraf raqamlarini (yoki bo‘lim va paragraf raqamlarini) o‘z ichiga oladi. 13. Normativ hujjatlarning bo‘limlari va bo‘limlari sarlavhalarga ega. Sarlavhalar tegishli bo‘limlar, kichik bo‘limlar, paragraflar mazmunini aniq va qisqacha aks ettirishi kerak. 14. Normativ hujjatni tuzishda loyiha matni uning masshtabini kichraytirmagan holda A4 formatdagi varaqning bir tomoniga joylashtirilishi kerak. Sahifaning seriya raqami sahifaning pastki o‘ng burchagida 2 raqamidan boshlab chop etiladi. Birinchi sahifada 1 raqami qo‘yilmaydi. Qoidaga ko‘ra, standart varaq satr oralig‘i ("ko‘paytiruvchi") bilan chop etilishi kerak - 1, 2;har bir sahifaning chetlari bor: yuqori va pastki - 2 sm, chap - 3 sm, o‘ng - 1,5 sm; xatboshi bir xil va besh yoki olti belgidan iborat bo‘lishi kerak. Kompyuterda chop etishda “Microsoft Word” matn muharriridan “Times No. Ew Roman” shrifti 12 o‘lchamli yoki shunga o‘xshash bo‘lgan holda foydalanish tavsiya etiladi. 15. Normativ hujjat loyihasi matnini tayyorlashda yunon yoki boshqa alifbolarning harflarini, formulalarni, alohida belgilarni qora pasta yoki siyoh bilan kiritishga ruxsat beriladi. Bunday holda, yozilgan matnning zichligi matnning qolgan qismining zichligiga yaqin bo‘lishi kerak. Agar chizmalar, diagrammalar, diagrammalar, chizmalar va / yoki boshqa grafik materiallarni mashinada tayyorlash mumkin bo‘lmasa, ularni qora siyoh yoki pasta bilan kiritishga ruxsat beriladi. 16. Normativ hujjat loyihasini tayyorlashda undan nusxa ko‘chirish imkoniyati bo‘lishi kerak. 17. Normativ-huquqiy hujjatlar davlat tilida, zarur hollarda esa rus tilida nashr etiladi. Ushbu tillardagi matnning haqiqiyligi ularni tasdiqlagan organ tomonidan ta’minlanadi. 18. Normativ hujjatlar matn qaysi tilda yozilganidan qat’i nazar, hujjat nomining davlat tilidagi quyidagi qisqartmalar bilan ko‘rsatiladi: O‘zbekiston Respublikasi davlat standarti – O‘z DSt; tartib raqam; ikki nuqta bilan ajratilgan tasdiqlangan yil; tashkilot standarti - Ts; tartib raqam; ikki nuqta bilan ajratilgan tasdiqlangan yil. 19. Mahsulotlar uchun normativ hujjatlarning mazmuni bo‘limlar va kichik bo‘limlarni o‘z ichiga oladi: tasniflash; texnik talablar: paket; belgilash; xavfsizlik talablari; atrof-muhitni muhofaza qilish talablari; qabul qilish qoidalari; nazorat qilish usullari (testlar); foydalanish (qo‘llash, tayyorlash usuli), texnik xizmat ko‘rsatish, ta’mirlash, yo‘q qilish bo‘yicha ko‘rsatmalar; tashish va saqlash; ishlab chiqaruvchining kafolati. 20. Normativ hujjat bo‘limlarining sarlavhalari, tuzilishi va mazmuni standartlashtirilgan mahsulotlarning xususiyatlarini va unga qo‘yiladigan talablarning xarakterini hisobga olgan holda belgilanadi. Shu bilan birga, ulardan foydalanish aholining sog‘lig‘i va (yoki) mulkiga, shuningdek atrofmuhitga zarar etkazishi mumkin bo‘lgan mahsulotlarga oid me’yoriy hujjatlar majburiy ravishda "Xavfsizlik talablari", "Atrofmuhitni muhofaza qilish" bo‘limlarini o‘z ichiga olishi kerak. talablar" yoki "Xavfsizlik va atrofmuhitni muhofaza qilish bo‘yicha talablar" standartlashtirish ob’ektining xususiyatlaridan kelib chiqib, xavfsizlik va (yoki) atrofmuhitni muhofaza qilish talablari qonun hujjatlarida belgilangan dizayn va boshqa texnik talablarni belgilash va ularga rioya qilish orqali ta’minlanadigan hollar bundan mustasno. "Texnik talablar" bo‘limi. Standartlashtirish bo‘yicha normativ hujjatlarda huquqiy normalar bo‘lmasligi kerak. 21. Xavfsizlik talablari tarkibiga quyidagilar kiradi: elektr xavfsizligi talablari; yong‘in xavfsizligi talablari; portlash xavfsizligi talablari; radiatsiyaviy xavfsizlik talablari; mashina va uskunalarga texnik xizmat ko‘rsatish uchun xavfsizlik talablari, shu jumladan texnik xizmat ko‘rsatuvchi xodimlarning noto‘g‘ri harakatlarining va / yoki uskunaning o‘z-o‘zidan noto‘g‘ri ishlashining oldini olishga qaratilgan talablar;himoya vositalaridan foydalanishga qo‘yiladigan talablar va mashina va jihozlarning xavfsizligini ta’minlashga qaratilgan boshqa chora-tadbirlarni amalga oshirish, shu jumladan xavfli qismlar va elementlar uchun qo‘riqchilarni o‘rnatish, harakatlanishni cheklash moslamasi, harakatlanuvchi qismlarning blokirovkalari va chegara kalitlari, foydalanish qisqichlar va katlama elementlarini mahkamlashning boshqa turlari; mashina va asbobuskunalarni boshqarish vositalariga, shuningdek ularning xavfsiz ishlashini nazorat qilish qurilmalariga qo‘yiladigan talablar; signalizatsiya qurilmasiga qo‘yiladigan talablar; xavfsizlik belgilarini qo‘llash va signal ranglarini qo‘llash talablari; xavfli va zararli ishlab chiqarish omillarining (shovqin, tebranish, zararli moddalar konsentratsiyasi va boshqalar) ruxsat etilgan darajalarini ko‘rsatgan holda tavsiflari; xavfli va zararli ishlab chiqarish omillarining paydo bo‘lishi va (yoki) ta’sir qilish joylarida ularning oldini olish, kamaytirish va / yoki mahalliylashtirishga qo‘yiladigan talablar; sanoat tozaligi talablari; atrof-muhitga kimyoviy, mexanik, radiatsiyaviy, elektromagnit, issiqlik va biologik ta’sirlarning maksimal ruxsat etilgan (daraja va vaqt bo‘yicha) normalari; xavfli mahsulotlarni va ularni ishlab chiqarish chiqindilarini utilizatsiya qilish bo‘yicha talablar, shuningdek mahsulotning o‘ziga xosligi (o‘ziga xosligi) bilan bog‘liq boshqa talablar. 22. Moddalar (materiallar) uchun xavfsizlik talablarini belgilashda quyidagilar ko‘rsatiladi: ushbu moddani (materialni) ishlatish yoki saqlash vaqtida o‘z-o‘zidan yonish va / yoki portlashning oldini olish choralari; ushbu moddani (materialni) qo‘llash va saqlash joylarida yong‘inga qarshi vositalar, yong‘inga qarshi texnik vositalar va yong‘inga qarshi vositalar mavjudligiga qo‘yiladigan talablar; ushbu moddadan (materialdan) foydalanish, saqlash, tashish va utilizatsiya qilishda shaxsiy va/yoki jamoaviy himoya vositalaridan foydalanish va/yoki sanitariya-gigiena qoidalariga rioya qilish zarurligiga doir talablar; ushbu jarayonlarda ishtirok etadigan ishlab chiqarish xodimlariga qo‘yiladigan talablar; xavfsiz foydalanish bo‘yicha ko‘rsatmalar (foydalanish), tashish, saqlash va utilizatsiya qilish. 23. Agar bir hil mahsulotlarning butun guruhi uchun me’yoriy hujjatlarni ishlab chiqish mumkin bo‘lmasa yoki maqsadga muvofiq bo‘lmasa, me’yoriy hujjatlar mahsulotning ma’lum bir turi yoki ushbu bir hil mahsulotlar guruhiga kiruvchi barcha mahsulotlarni qamrab olmaydigan aniq mahsulotlar guruhi uchun ishlab chiqiladi. 24. Normativ-huquqiy hujjatning “Markalash” bo‘limida mahsulotni markalash uchun quyidagi talablar belgilanadi: markalash joyi (to‘g‘ridan-to‘g‘ri mahsulotda, yorliqda, yorliqda, iste’molchi va/yoki yuk tashish konteynerlarida va hokazo); markalash usuli (chop etish, o‘yma va boshqalar); teg tarkibi. Shu bilan birga, mahsulotlarni markalashda amaldagi qonunchilik normalariga rioya qilish kerakligi ko‘rsatilgan. Nazorat savollari: 1. Normativ-huquqiy hujjat nima? 2. Standartlashtirishning asosiy maqsadlarini sanab bering. 3. O‘zDJK tomonidan qanday asosiy vazifalar hal etiladi? 4. O‘zbekiston SSSda standartlashtirishning qanday darajalari ishlaydi? 5. Standartlashtirish bu...? 6. Standartlashtirish obekti...? 7. Standart...mi? 8. Normativ-huquqiy hujjat bu ...?

5. Foydalanuchi adabiyotlar.

https://fayllar.org/12-maruza-mavzu-standartlarni-ishlab-chiqish-tasdiqlash-va-tad.html
https://mitc.uz/uz/pages/regulation/625
https://jizpi.uz/wp-content/uploads/2019/01/5A310902-Metrologiya-standartlashtirish-va-sifatni-boshqarish-tarmoqlar-boyicha.pdf
https://dialogue-irk.ru/uz/terms/poryadok-razrabotki-standartov-izmenenie-i-peresmotr-standarta/

6. Xulosa.

Men bu 5- ta mavzu bo’yicha ancha savolarga izlanib o’z bilmagan narsalarimni o’rganib oldim va bilimimni yana ham mustaxkamlab oldim tavarlarni shitirix kodlari haqida malumotlarga ega bo’ldim va interneta malumot izlab o’z mavzularimni yoritib bordim va tushunchalarim ancha kengaydi.