Tayanch so’z va iboralar:. Valyuta munosabatlari, qayd etilgan valyuta kursi, erkin suzib yuruvchi valyuta kurslari, yopiq iqtisodiyot, xarid qobilyati pariteti
Ochiq iqtisodiyot tushunchasi va uning ko’rinishlari.
Dunyoning hech bir mamlakati tashqi iqtisodiy aloqalar va munosabatlardan uzilgan holatda emas. Shu sababli to’liq makroiqtisodiy model o’zida ham ichki, ham tashqi bozorlarda amalga oshirilayotgan operatsiyalarni majassam etishi lozim. To’liq makroiqtisodiy model-ochiq iqtisodiyot modelidir. Ochiq iqtisodiyot- shunday iqtisodiyotki, u:
mamlakat ishlab chiqarayotgan tovarlari va xizmatlarining ma’lum bir qismini eksport va import qilishini;
mamlakat jahon moliya bozorlarida kredit olishi va kredit berishini anglatadi.
Agar yopiq iqtisodiyot sharoitida barcha ishlab chiqarilgan tovarlar va xizmatlar ushbu mamlakat ichkarisida sotilsa va barcha xarajatlar uch qismga: iste’mol, investitsiya va davlat xarajatlariga bo’linsa, ochiq iqtisodiyotda ishlab chiqarilgan mahsulotning ma’lum bir qismi chet elga eksport qilinadi. Bunda ishlab chiqarilgan mahsulotlarga, xarajatlarga to’rtinchi unsur sifatida mamlakatda ishlab chiqarilgan tovarlar va xizmatlarning eksporti (chet elliklarning mamlakatimizda ishlab chiqarilgan tovarlar va xizmatlarni sotib olishga qilgan xarajatlari) ham kiritiladi.
Kichik ochiq iqtisodiyot va katta ochiq iqtisodiyot o’zaro farqlanadi.
Kichik ochiq iqtisodiyot katta bo’lmagan mamlakat iqtisodiyotidir. Kichik ochiq iqtisodiyot modeli kapital harakati schyoti va joriy operatsiyalar schyotini o’z ichiga oladi. Bunday iqtisodiyot jahon bozorida katta ulushga ega emas va jahon foiz stavkasiga amalda ta’sir ko’rsata olmaydi. Kichik ochiq iqtisodiyot jamg’armalari va investitsiyalari-jahon jamg’armalari va investitsiyalarining juda
kichik miqdorini tashkil etganligi sababli jahon moliyaviy bozorlaridagi shart- sharoitlarga ko’ra belgilangan jahon foiz stavkasi bu iqtisodiyotda belgilab berilgan (ekzogen) ko’rsatkich sifatida qabul qilinadi.
Katta ochiq iqtisodiyot ko’lami yirikligi sababli foiz stavkasi mamlakatning ichida ro’y berayotgan jarayonlarning jiddiy ta’sirida shakllanadigan iqtisodiyotdir. Katta ochiq iqtisodiyot jahon jamg’armalari va investitsiyalarining katta qismiga egalik qilayotan yirik mamlakat (AQSh, XXR, Germaniya, Yaponiya, Rossiya va boshq.) iqtisodiyotidir. Bunday mamlakatlar jahon moliya stavkasiga ta’sir ko’rsata oladi.
Ochiq iqtisodiyotning asosiy ko’rsatkichlari quyidagilardir:
YaIMdagi tashqi savdo kvotasi;
ishlab chiqarish hajmidagi eksport ulushi;
g) iste’mol tarkibidagi importning ulushi;
d) investitsiyalar hajmidani xorijiy investitsiyalarning ulushi.
Iqtisodiyotning ochiqligi darajasi odatda mamlakatning tashqi savdosi hajmiga yoki hukumatning siyosiy liniyasiga bog’liq bo’ladi. Masalan, Buyuk Britaniya iqtisodiyoti nisbatan ochiq hisoblanadi, chunki u tashqi savdoga juda bog’langan. AQSh iqtisodiyoti esa nisbatan yopiqdir, chunki tashqi savdo uning rivojlanishi uchun hal etuvchi ro’l o’ynamaydi.
Ochiq iqtisodiyot xalqaro hisob-kitoblarda xorijiy valyutadan foydalanishni ko’zda tutadi. U to’lov balansida, xususan joriy operatsiyalar balansi va kapital harakati balansida o’z aksini topadi.
Monetar va fiscal siyosat olib borilayotganda, siyosatchilar o’z mamlakatlari chegaralaridan tashqaridagi mamlakatlarga nazar solishadi. Xatto mahalliy rivojlanish ularning yagona maqsadlari bo’lsada, ular uchun dunyodagi boshqa mamlakatlardagi o’rganish muhim hisoblanadi. Tovar va xizmatlarning xalqaro oqimi, kapitalning xalqaro oqimi iqtisodiyotga chuqur yo’llar bilan ta’sir qiladi. Hatarga qaramay, siyosatchilar bunday ta’sirlarga e’tibor qaratishmaydi.
