Обсуждены и интерпретированы основные вопросы компьютерной лингвистики

singularlik  deb  atalm o q d a.  H a tto   fu tu ro lo g larn in g   fikricha,  bu  davr  2030- 
yilda  b o sh lan ad i.97
,4Searle  J.R.  Minds,  brains,  and  programs  //  Behavioral  and  Brain  Sciences. 
1980. - P .4 1 7 -  437.
95  Пенроуз  P.  Новый  ум  короля.  О  компьютерах,  мышлении  и  законах 
физики.  -  М.: УРСС,  2005. -  Р. 14.
96  http://www.thetech.org/robotics/etics/index.html
97  Kurzweil  R.  The Singularity  Is Near.  -  N.Y.:  Viking,  2005.  -  P.3.

---

Kompyuter  lingvistikasi  asoslari
129
F a n d a  hali-hanuz su n ’iy intellektning aniq va m ukam m al t a ’rifi m avjud 
em as,  chunki  fan  bu  tizim ga  hali  toMiq  erishgani  y o ‘q.  M av ju d   t a ’rif  va 
tavsiflarning ham m asi m azk u r so h ad a erishilgan yutuqlarga asoslanib kelti­
rib  chiqarilgan.  F alsafad a  inson  intellektining  statusi  va  tab iati  haqidaga 
m u n o zaralar davom   etm oqda.  K o m p y u ter «aqllilik»  darajasining aniq  me- 
zoni  ishlab  chiqilgani  y o ‘q.  T o ‘g ‘ri,  bu  sohada  b a ’zi  gipotezalar  m avjud. 
X usu san ,  «T yuring  testi»,  «N yuel-Saym on  gipotezasi»  kabi.
S u n ’iy  intellektga  d o ir  izlanishlar X X   asrning  40-yillarida  boshlangan. 
S u n ’iy intellekt m uam m osiga b a g ‘ishlangan tadqiqotlarning eyforiyasi davri- 
d a   «M ashina fik r la y   oladim i?»,  «M ashina  о ‘z  yaratuvchisidan  aqlliroqm i?» 
sarlav h alarid a  m aq o lalar  e ’lon  qilindi.  «M ashina  fikrlay  oladim i»  (1950) 
sarlavhali m aqolaning muallifi ingliz olimi A lan T yuring m ashina im koniya- 
tini  insonning  aqllilik  darajasi  bilan  qiyoslash  protsedurasini  ishlab  chiqdi, 
u  «T yuring  testi»  deb  n o m lanadi.  U sh b u   em pirik  test  g'o y asi  1950-yilda 
«M ind»  falsafiy ju rn a lid a   «Hisoblash  mashinalari  va  tafakkur»  ( Com puting 
M achinery  and  Intelligence)  nom li  m aq o lasid a  e ’lon  qilindi.  Bu  testd an  
k o 'z la n g a n   m aq sad   s u n ’iy  ta fa k k u rn in g   inson  tafa k k u rig a   y aq in   kelishi 
m um kinligini aniqlash hisoblanadi.  U nga k o ‘ra, inson bir ko m p y u ter va bir 
inson  bilan  o ‘zaro  m u n o sab atg a  kirishadi.  Savollarga ja v o b   berish  asosida 
u kim bilan (inson  bilanm i yoki  k o m p y u ter dasturi  bilanm i) gaplashayotga- 
nini  aniqlashi  lozim  b o ‘ladi.  K o m p y u ter  dastu rin in g   vazifasi  esa  insonni 
xatoga y o ‘l q o ‘yishiga, n o to ‘g ‘ri tan lo v  qabul qilishiga m ajbur qildirish sana- 
ladi.  B archa  ishtirokchilar  bir-birini  k o ‘rm aydilar.
T U R IN G   T E ST idagi  savol-javob  nam unasi:
Q:  Please  write me a sonnet on  the  topic o f the F o rth   Bridge.
A:  C o u n t me o u t on this one.  I  never could write poetry
Q:  A d d   34957  to  70764
A:  (Pause  a b o u t  30 seconds a n d   then  give answ er  as)  105621.
T est  natijasida  A .T yuring  sh u n d ay   xulosaga  keladi:  « M ashina  (kom p­
yu te r)  kelajakda  10 gegabaytli  xotira  bilan  insonni  5  m inut  ichida  30%  ga 
chalg'itishi  m um kin  b o ‘ladi».w
A v to m atlash tirilg an   ekspert  tizim lar  m antiqiy  m asalalarni  k o m p y u ter 
y o rd am id a  yechishga  im kon  beradi.  M azk u r  tizim lar  m a ’lum   sohadagi  bi- 
lim lar  m ajm uiga  asoslangan  im plikativ  q o id a la r -   «agar  ...sa ,  u  holda  ...»  
qolipidagi  m antiqiy  qoidalarni  o ‘z  ichiga  oladi.  M asalan,  M Y C IN   ekspert 
tizimi shifokorlarga q o n  tarkibidagi bir qancha bakterial infeksiyalarga tash- 
xis  q o ‘yishda  va  ularga  m os  davolash  m etodini  tanlashda  y o rd am   beradi.
98 
Jurafsky  D.,  M artin  J.H.  Speech  and  language  processing.  -   New  Jersey, 
2000.-P .7 .

---

130