Образования республики узбекистан

3-расм. Ю–16 туридаги люксметрнинг принципиал схемаси
4-расм. Тажриба ишининг принципиал схемаси

Селенли фотоэлемент кучли ѐруғлик манбалари таъсирида «толиқади» ва унинг сезгирлиги камаяди, шунинг учун фотоэлементни юқори ѐруғликда очиқ ҳолда қолдирмаслик керак, агар люксметр фотоэлемент сезгирлигининг камайишини кўрсатса, унда люксметрни қайтадан даражалаш лозим.

Ўлчаш вақтида шуни ѐдда сақлаш керакки, люксметрнинг инерция қобилияти бор, шунинг учун ўлчаш вақтида кўрсаткичнинг турғун ҳолатини кутиш керак. Ёруғлик оқимининг оғиш бурчаги 60⁰ дан юқори бўлганда, асбобнинг кўрсаткичи косинус қонунига тўғри келмайди, бундай ўлчовларда фотоэлементни оқимга перпендикуляр қўйилади ва унинг кўрсаткичини фотоэлементнинг уфққа (горизонт) оғиш бурчаги косинусига кўпайтириш керак. Шундай қилиб, ѐритилганлик горизонтал текисликда аниқланади.


Ёруғликни ҳисоблаш йўли билан аниқлаш услуби
Ҳисобда ѐритилганликнинг тўғри ва қайтарилган таркиблари алоҳида аниқланади. Умумий ҳолда, ѐритилганлик (Е) икки таркиблар (тўғри ва қайтарилган) йиғиндисидан иборат:

E  E_{Т .Ё}

• 
  ^EК .Ё
  

бу ерда: Е_Т.Ё. – ҳисобий текисликдаги ѐритилганликнинг тўғри таркиби; Е_Қ.Ё – ҳисобий текисликда ѐритилганликнинг қайтарилган таркиби.
Горизонтал текисликда ѐритилганликнинг тўғри таркиби қуйидаги ифода билан аниқланиши мумкин (ҳар бир чироқдан)

х
Е  I_α cos ³ α / H ²  К

бу ерда:
I_α - маълум йўналишдаги ѐруғлик кучи

К - захира коэффициенти (берилган хона учун К=1,3);
α ^{- ѐритгичнинг вертикал ўқи орасидаги бурчак;}
Н_Ҳ – ҳисобий баландлик (ѐритгичдан ҳисоб текислигигача бўлган масофа)
Ёритгичлар учун  _α нинг қийматлари ѐруғлик оқими 100 лм бўлган шартли
чироқ учун берилган, шунинг учун бу қийматни чироқнинг ҳақиқий ѐруғлик оқимига қайта ҳисоблаш керак:

α

α
^  100Ф / 1000
ч.х
бу ерда: Ф_ч..ҳ- чироқнинг ҳақиқий ѐруғлик оқими, лм.
Ёритилганликнинг қайтарилган таркибини қуйидаги ифода билан аниқлаш мумкин:


к.ѐ
 пФ_ч
ηξ  ρ


урт.
Ф_п
/ S _х
К[ 1 ρ


урт
( 1Ф_п )]

бу ерда: n - ѐритгичлар сони;

Ф_ч- чироқнинг ѐруғлик оқими, лм
^{η } ѐритгичнинг ФИК;
ξ - қайтараѐтган сиртга тушаѐтган оқим қисми.
^{ρ урт}- қайтариш коэффициентининг ўртача қиймати. Ф_п- полга тушаѐтган қайтарилган оқимнинг қисми, лм S_ҳ- ҳисоб юзаси, м²

К- захира коэффициенти.
Қайтараѐтган сиртга тушаѐтган оқим қисми аниқланади:
  1 К / п( ^{Еx S} ) _ҳ
Ф_ѐ
бу ерда: n-назорат нуқталари сони;
Ф_ѐ - ѐритгичларнинг ѐруғлик оқими, лм.
Полга ѐки ҳисоб нуқтасига тушаѐтган қайтарилган оқимнинг қисми аниқланади:
Ф_п=1/1+2Н(А+В)/АВ

бу ерда: Н - хона баландлиги, м

А, В -хонанинг эни ва узунлиги, м
Қайтариш коэффициентининг ўртача қиймати ушбу ифода билан аниқланади:

^ρ урт ^{ ρ}д ^S д ^{ ρ}ш ^Sш
/ S_д S_ш

бу ерда: ρ - деворнинг қайтариш коэффициенти, (0,3);

_ш- шифтнинг қайтариш коэффициенти (0,5); S_д –деворнинг юзаси, м²
S_ш- шифтнинг юзаси, м²