O’bekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi

                                           4 – MA’RUZA 

Mavzu: 

Maxsulotlarni  ajratish, tozalash va  modifikaciyalash.

 

Ma’ruza  rejasi: 

4.1.Biomassani  suyuk  muxitdan  ajratish. 

4.2.Xujayrani  buzish  usuli. 

4.3.Maxsulotni  ajratish  va  tozalash. 

4.4.Maxsulotni  koncentraciyalash. 

4.5.Maxsulotni  suvsizlantirish. 

4.6.Maxsulotni modifikaciyalash  yuli. 

4.7.Maxsulotni   stabillashtirish. 

 

Biotexnologiyaning  yakuniy  stadiyasi  kutilayotgan  maxsulotni  

ajratish    xisoblanadi.  Agarda    biotexnologiyada    kullanilgan    maxsulot  toza  

bulsa,    uni    ajratish    juda    oson.  Shuning    uchun    xam    biotexnologlar    avvalo  

genetik    injeneriya    usulida    toza    mikroorganizmlar    shtamplarini    olishga  

xarakat  kiladi. 

 

Maxsulotni  ajratish  va   tozalash  uning  tabiatiga  boglik. Shuning  uchun  

xam   fermentlar  va  organik  erituvchilar  yordamida  ajratiladi. 

 

4.1. Biomassani  suyuk  muxitdan  ajratish. 

 

Muljaldagi    maxsulotni    tozalashni    dastlabki    (birinchi)    boskichi 

biomassani    suyuk    muxitdan    ajratish    xisoblanadi.  Ushbu    jarayon    ba’zi  

xolllarda    maxsus    ishlov    berishni    talab    etadi,  ya’ni,  rN    uzgartirish,  isitish,  

oksilni  samarali  ajratish  uchun  koagulyacion  ta’sir  etishi  mumkin. 

 

Biomassani      suyuk    muxitdan    ajratish    uchga    bulinadi:  Flotaciya, 

fil’traciya, centrafugirlashga. 

1.  Flotaciya  -    usulida    xujayraning        kam    namlanishi    natijasida,  uning  

yuzasida  suyuklik  xosil  buladi. Ana  shu  yuzadagi  suyuk  kavat  surib  olinadi    

yoki  yuzadagi  kupik  surib  olinishi  flotaciya  deyiladi. 

2.

 

Fil’traciyada -  fil’tratda  biomassa  ushlab  kolinadi. 

3.

 

Centrafugirlash  usulida -  keraksiz  moddalarni  markazdan  kochirma  kuch  

yordamida  chuktiriladi. 

---

 

17 

 

4.2.Xujayrani  buzish  usuli. Xujayralarni  buzish fizik, 

kimyoviy   va  kimyoviy- fermentativ  usullarda  utkaziladi. 

 

Xujayralarni    buzishni      industrlangan    usuli    fizik    usul  

xisoblanadi.Bunda:  1)  Ul’trazvuk,  2)  parraklar    yordamida,  3)  shisha  

munchoklar  yordamida  chaykatish,  4)  yukori    bosimda    kichik  teshikdan  

utkazish, 5) muzlatilgan  xujayrani  massasi  bilan  kisish, 6) xavonchada ezish, 

7)    osmotik      bosim,  8)  muzlatish  -    eritish  9)  xujayra      shirasini    sikib-  keyin  

tusatdan  bosimni  kamaytirish  yuli  bilan  xujayralar  buziladi. 

 

Fizik  usul  juda  xam  arzon. 

 

Kimyoviy    usulda    xujayrani    buzishda      xar    xildagi    kimyoviy  

moddalardan (toluol, butanol)  foydalaniladi.  

 

            4.3. Maxsulotni   ajratish  va   tozalash. 

 

Buzilgan    xujayradan    belgilangan    maxsulotni    suyuk    muxitdan  ajratib 

olishda chuktirish, ekstraciya   va  adsorbciya  usullari  kullaniladi. 

 

Chuktirishda  eritilgan  moddani    fizik( isitish,  sovutish, suyultirish, yoki  

kuyuklashtirish)  yoki  kimyoviy  ta’sir  etish  yuli  bilan  chuktiriladi. 

 

Masalan: kaliy  birikmasi  katnashsa, pencilin  krestall  xolatga  utadi. 

 

Oksil    ammoniy    sul’fat,  etanol    yoki    aceton    ta’sir    etish    yuli    bilan  

ajratiladi. 

 

Nuklein  kislotasi  poliminlar  ta’sir  etish  yuli  bilan chuktiriladi. Unda  

fosfat  gruppalari  uzaro  ta’sir  etadi. 

 

ekstrakciya  usulida  kattik  moddalar  suyuk  xolatga  utkaziladi  yoki  bir  

suyuk  xolatdan  ikkinchi  suyuk  xolatga  utkaziladi. 

 

ekstrakciya  samarasi  kuyidagilarga   boglik: 

1.   Bir  xildagi   ekstrakciya  moddasi  ikkinchisi  bilan      

      almashtiriladi. 

2.

 

 Optimal  erituvchini  topiladi. 

3.

 

 Isitish  yuli   bilan. 

4.

 

 Apparatning  bosimini  kamaytiriladi.