O’bekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi

Usimliklarning genetik injeneriyasi
Tradicion selekciya usuli va protoplastlarni kushish usuli yangi genotiklarni olish imkoniyatini yaratib uni gen-injeneriyasi turkumiga yaratib uni gen-injeneriyasi turkumiga kiritish mumkin.
Birok yangi tipdagi kombinaciya fenotiplarni xoxlagan tomonga uzgartirish uchun juda kup mexnat chidam va vakt talab kiladi. Bu usulda chatishtirish genotiplar sonini chegaralangani xolda umumiy genofondga chegaralangan xolda ta’sir etadi. Bunday genofondlarda umuman genlar bulmasligi mumkin, shu sababli navni xam yaxshilayolmasligi xam mumkin.
Rekombinat DNK texnologiyasi xar kanday genni, xar kanday mikdorda toza xolda ajratib olish imkoniyatini yaratadi. Ushbu texnologiya usimlikka yangi shaklini (formasini) yaratishni tezlashtiradi.
Usimliklarni xayvonlardan farki uning ma’lum kismidan bir butun usimlik usaoladi. Agarda usimlikning protoplastlari cellyuloza pustlogi bilan uralgan bulmasa protoplastlardan bir butun xujayra va usimlik usib chika oladi.
Usimliklarni yangi navlarini yaratish uchun yangi genlar kiritishda sovukka, kurgokchilikka, shurga, kasallik, xashoratlar, va boshka salbiy ta’sirotlarga chidamli belgilarga ega bulgan genlar tanlanishi kerak.
Ikkinchidan tanlangan gen belgisi uzgarmaydigan va stabelli bulishi kerak.
Uchinchisi xujayrani regeneraciyasi xozirgi vaktda usimliklar regeneraciyasini ikki pallali usimliklardan olingan. Gallasimon usimliklardan xam xujayra regenirazaciyasi olish imkoniyati yaratilmagan.
Xozirgi vaktda regeniraciya ( bir kismini ustirib bir butun usimlik olish) kartoshka, beda, pomidor, sabzi, tamaki, karam va boshka usimliklarda olingan.
Agrobakteriyalarning (Adzobactezia) ayrim turlari usimliklarni zararlab shish xosil kilish mumkin. Ana shu shish differenciaciyalanmagan ( normal bulmagan) xujayradan iborat bulib, usimlikni zararlagan joyida juda tez bulinadi. Deyarli barcha ikki pallali usimliklar agrobakteriyalar ta’siriga uchraydi.
Sun’iy ustirilgan shish garmonsiz usa oladi. Chunki, shishni agenti xujayra xromosomida uchraydi.
Xujayralar transpormaciyalanganidan sung opin-aminokislotasi sintez bula boshlaydi, ana shu opin bakteriyalarga azot va uglerod sifatida uzlashtira oladi. Shishning xosil bulishi bakteriyalar uchun zarur bulgan moddalardir.
Begona DNK organizmga kiritish oralik moddalarga boglik.
Kupchilik fintoviruslar genetik ma’lumotlarni tashib yuruvchi sifatida unda RNK buladi. Fakat 1-2% viruslarga nisbatan k DNK buladi. Ana shu modda DNK rekombinaciyasi uchun juda kulay.
Shu masalani urganishda gulli karam virusi juda kulay.
Xozirgi vaktda xloroplast va metoxondriya DNK kullaniladi.
Beotexnologiyada muxim masala bulgan muammo protoplastlarga tugridan-tugri gen kiritish xisoblanadi. Bu ish DNK vositasida amalga oshiriladi.
Xozirgi vaktda eng samarali usul bir pallalilarni transpormaciyasi xisoblanadi. Buning uchun suyuklikdagi xujayra, kallus tukima yoki 4-5 kunlik pishib etilmagan murgak olinadi.
Biologik transformaciyada tugridan-tugri DNK embriogen changchilarga kiritilib digaploid usimlik olishda selekcion ishlarda kullaniladi.