O‘bekiston Respublikasi Oliy Ta’lim Vazirligi Toshkent Davlat Sharqshunoslik instituti

Demokratik jamiyatga o‘tish



Demokratik jamiyatga o‘tish deganda mamlakatlarning turli tuzumlardan demokratik tamoyillar asosida rivojlanishi uchun vujudga keltiriladigan imkoniyatga ketadigan oraliq vaqt tushuniladi. “Oraliq” vaqtning boshlanishi poyoniga yetishi muhim ahamiyat kasb etadi. O‘tish davrida yangi davlatchilik paydo bo‘lib, uning taraqqiyoti quldorlik, feodal, kapitalizm, sotsializm kabi ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotga o‘tishi uchun ham zarur bo‘ladi. O‘tish davrining, ya’ni bir tuzumdan ikkinchi bir ijtimoiy tuzumga o‘tishi qonuniyat bo‘lishi bilan birga, u turlicha ko‘rinishlarga ega ham bo‘ladi. Umumiylik, o‘ziga xoslik, oraliq holatlari bilan belgilanadi. Demak, o‘tish davrida mamlakatni sun’iy ravishda jadallashtirmaslik kerak, kuch ishlatish, zo‘ravonlik ketmaydi, siyosiy hokimiyatning to‘la ta’minlanganligi bilan emas, balki xalq farovonligi bilan belgilanadi. “O‘tish davri”ning 3 ta asosiy «modeli» rivojlangan mamlakatlarda shakllangan: 1) Klassik o‘tish davri (an’anaviy) yo‘l. 2) Inqilobiy yo‘l (revolyusiya orqali). Bunga sobiq SSSRni misol keltirish mumkin. 3) Evolyusion yoki bosqichma-bosqich yo‘l hisoblanadi.

Demak, agar biz hozirgi mustaqil O‘zbekistonimizga qiyos qiladigan bo‘lsak, mamlakatimizda o‘tish davrining murakkab kechayotganligining sabablarini, uning ma’lum bir qonuniyatlar asosida yuz berishi tabiiy holat deb bilamiz va biz ana shu uchinchi evolyusion, ya’ni bosqima-bosqichlik yo‘lini tanladik.

Jumladan, Amerikalik sotsiolog Deniel Bell o‘tish davridan keyingi ijtimoiy taraqqiyotni quyidagi uch bosqichga bo‘ladi: