O `zbеkiston rеspublikasi xalq ta'limi vazirligi

2.Psixik chekinish birinchi navbatda bolaning aqliy rivojlanganlik darajasi hamda ularning psixik kamchiliklari bilan bog`liq. Bu guruh insonlarga :
▪ Psixik rivojlanishida turli xil to`siqlar mavjud insonlar.
▪ Aqliy zaiflar.
▪ Oliygofrenik
Normadan ruhiy og’ishlar avvalambor bolaning aqliy rivojlanishi, uning ruhiy nuqsonlariga bog’liqdir. bu turdagi og’ishlarga avvalambor ruhiy rivojlanishning to’xtab qolishi, bolalarning aqliy jihatdan ortda qolishi kiradi. Aqliy qoloqlik asab tizimining tug’ma nuqsonlari yoki jarohat asosida paydo bo’ladi. Bolalarda aqliy qoloqlik turli darajada-engil aqliy zaiflikdan, chuqur-tentaklikkacha namoyon bo’ladi.
Ruhiy og’ishlarga turli darajadagi nutq buzilishlari ham kiradi. Ruhiy og’ishlarning yana bir turi emotsion faoliyatining buzilishidir. Bu og’ish turining eng og’ir shakllari deb autizm-muloqotga ehtiyoj sezmaslik va suitsid (o’z-o’zini o’ldirish)larni keltirsak bo’ladi.
Bolalarning iqtidorliligi alohida og’ish turi hisoblanadi. Bu biror-bir faoliyatni muvaffaqiyatli bajarilishini ta’minlab beruvchi qobiliyatlarning o’ziga xos uyg’unligidir. Iqtidorlilik darajasi nafaqat qobiliyatlarga qarab balki, faoliyat mahsullari xarakteriga qarab ham belgilanadi.
3.Pedagogik chekinish-bu pedagogika va ijtimoiy pedagogika fanida ham qo`llanib kelingan tushunchadir. Pedagogik chekinish deganimizda ob'ektiv va sub'ektiv sabablarga ko`ra ta'lim-tarbiya ola olmagan o`quvchilar tushuniladi. Bunga DTS talablari darajasida bilim ola olmagan yoki o`z istiqboli, kelajagi uchun harakat qilmagan o`quvchilar, ularning intividual rivojlanish me'yorlari kiradi. Pedagogik chekinishda birinchi navbatda o`quvchilarning umumiy o`rta ta'limga ega bo`la olmasligi kiradi.
Bunday bolalar kategoriyasiga ma'lum sabablarga ko`ra o`qishga bormagan, faqat boshlanqich ta'lim olish bilan cheklangan bolalar kiradi. Bunday holatlarning ko`plab (ob'ektiv va sub'ektiv) sabablar mavjud. Masalan, o`quvchilar yoki talabalarning darsdan qochishi, materialni o`zlashtira olmaslik, o`qishdan bezishi, dangasalik, oiladagi nosoqlom muqit, bolalarning pul topish ilinjiga tushib ketishi, ekologik yoki ijtimoiy kataklizmalar natijasida bolalarning ota-onalaridan ayrilishi va q.k. Bunday sabablarni ko`plab, minglab keltirish mumkin. Ko`pchilik holatda pedagogik chekinishga bolalarning qanday sharoitda yashashaiga bog`liq: o`qish bilan qiziqadigan oiladami yoki aksincha o`qishni ikkinchi darajali deb qisoblaydigan oiladami va q.k.
Pedagogik faoliyatda pedagogik maqsadlarni amalga oshirish, shaxs rivojlanishi uchun sharoitlar yaratib berish uchun ta’lim olayotganlar faoliyatini tartibga solganidan turli normalar qo’llanmoqda. Avvalambor, bu ta’lim darajasini belgilaydigan standartlarga, shuningdek o’quvchi intilayotgan maqsadlarga tegishli. Bularga yana ta’lim olishda yuqori natijalarni ta’minlab beruvchi bola rivojlanishining normalarini ham kiritsak bo’ladi.
Ta’lim olinishi yoki olinmasligi normalari haqida nihoyatda aniqlik bilan gapirsa bo’ladi. So’nggi yillarda turli sabablarga ko’ra ta’lim ololmagan bolalar ham paydo bo’ldilar. Normadan bunaqa og’ishlarni pedagogik og’ish desak bo’ladi. Umumiy ta’lim olmagan bolalarni alohida toifaga kiritamiz. Bular maktabga bormaydigan, fayoatgina boshlang’iya maktabni tugatgan, umumiy o’rta ta’lim olmagan bolalardir. Bunaqa holatlarni yuzaga kelishi uchun bizning davlatda sabalar talaygina: dars qoldirish o’qishga intilishni susaytiradi, oiladagi notinch vaziyat bolani pul topish uchun ko’chaga chiqaradi, ekologik va ijtimoiy kataklizmlar bolalar ota-onalaridan judo bo’lishlariga olib keladi. Daydilikka moyilligi bo’lga bolalar soni ham ko’paymoqda. Bolalar maktablarda tahsil olishmayotganining yana bir qancha sabablarini keltirsak bo’ladi.