O zbekiston respublikasi sogliqni saqlash vazirligi toshkent pediatriya tibbiyot instituti

W
W
Г тафаза 
ъ *
П р о ф а з а II, А н а ф а з а И , 
д
\ 
Т е л о ф а з а Н
{ \
/ \
/
\
 
f
\
х у р с а т а л м а г а н ________ ____ . \
I
•
 
_ 
\
•* 
г
3
^ 
^
Т у х у м
Р а д у к ц и о н
С п е р м а т и д а л а р
x y L i i p a
т а н а м а л а р
40-rasm
S h a k lla n is h
bosqichida sperm atidalar sperm atozoidlarga aylanadi. 
Sperm atidalar m ayda hujayralar bo'lib, ularning yadrolari zichlashadi. Golji 
apparatidan akroblast (keyinchalik unda akrosom a) hosil bo’ladi. Hujayra 
m arkazi ikkiga - proksim al va distal qism larga bo'linadi. D istal sentrioladan 
o'q ip dum - hosil bo'ladi. Yadro hujayralarning bosh qism ida qoladi.
Spcrm atogenez o'rta xisobda 75 kun davom etadi, hosil bo'lgan 
sperm atozoid, ko'pincha Sertoli hujayra ichiga kirgan yoki uning chuqur 
oyoqlariga botib kirgan bo'ladi (41 - rasm).
Sperm atozoidning tuzilishi.
Sperm atozoid ikki qism: bosh va dum qism laridan iborat. Bosh qism ida 
asosan ikkita tuzilm a bor: gidrolitik ferm entlar — gialuronidaza, proteazalar 
tutuvchi akrosom a va yadro. Yadro zich gom ogcn holda bo'lib, unda 23 
xrom osom aga ega bo'ladi. Shundan bittasi jinsiy X

---

41-Rasm . Spcrm atidaning shakllanishi(B.V. A lyoshin sxcm asi).
1 .spcrm atidaning Sertoli hujayrasiga kirishi. 11 U111 spcrm atozoidning 
shakllanish bosqmchlari. 1 Golji apparati. 2 akroblast. 3 akrosom a kurtagi. 4 
m itoxlndriya. 4 yadro. 6 sentriol. 7 proksimal scntriol.8 distal sentriol. 9 
akroncm a naychasi. 10 xalqa. 11 m ayda naychalar. 12 bo'yin. 13 m itoxondrial 
qm . 14 dum . 15 Sertoli hujayrasi, yoki U xrom osom a bo'ladi, qolgan 22 tasi 
autosom ani tashkil ctadi. 
U m um an olganda 50 foiz sperm atozidda 
xrom osom a U , 50 foiz sperm atozidda xrom osom a X bo’ladi.
Spcrm atozoidning dum qism ida yana 4 ta tuzilm a ajratiladi- 1) qisqa 
bo yin qism , unda proksim al sentriola joylashgan, bo'yinni bog’lovchi qism 
ham deyiladi; 2) oraliq qism , unda o'q ip (aksonem a ham deyiladi) atrofida 
m itoxondriyalar zich, spiralsim on joylashadi va 
sperm atozoid harakati uchun encrgiya beradi; 3) 
asosiy qism - ko'priksim on tuzilishga c g a / 4) 
term inal — oxirgi qism qisqaruvchi fcrm entlar tutadi 
(42 rasm ).
Sperm atozoid bosh qism i 4-5 m km , d um - 
qism i 55-60 m km bo'lib, shundan oraliq qism 35-50 
m km ni 
tashkil 
etadi. 
Klinikada 
sperm atogram m adan foydalaniladi.
42- Rasm . Sperm atozoidning tuzilishi
I-bosh qism ; II-dum qism ; A-bo'yin qism; B- 
oraliq qism ; V-asosiy qism ; G-tcrm inal qism ; 1- 
glikoziltransferaza 
rcscptori; 
2-akrosomal 
donachalari; 3- qalpoqcha;
4-proksim al sentriol; 5-mitoxondriya; 6-mayda - 
egiluvchan fibrillalar; 7-aksonem a; 8-distal sentriol;
9- sirkulyar fibrillalar.
M c’yoriy 
spcrm atogram m a 
quyidagicha 
bo'ladi: 
20-200 
m ln/ml
Sperm atozoid, shundan 60 foiz norm al, 30 foiz atipik spcrm atozoidlar (mikro- 
rnakroform alar, ikki dum li, yopishgan boshli va sh.k), spcrm atida,
78

---

spcrm atositlar, 2 foiz, boshqa hujayralar (lcykositlar, epitclial hujayralar va 
sh.k) (43 - rasm A,B.V).
E yakulyat tekshirilayotganda 75 foiz spcrm atozoid tirik bo'lishi, faol 
harakatlanadiganlari 50 foiz dan ko'p bo'lishi lozim. Sperm atozoidlar nordon 
m uxitda harakatdan to'xtaydi va u ru g ’lantirish qobiliyatini y o 'q o ta d i.
A 
В
43- 
Rasm . A ctuk sperm atozoidlar; В ctilm agan sperm atozoidlar; 1-2 
norm al sperm atozoid; 3-12 anom al sperm atozoidlar; 3-kattaboshlik; 4- 
kichikboshlik; 5-uzun boshlik; 6-7-bosh va akrosom asi anom aliyalik; 8-9- 
xivchini 
anom aliyalik; 
10-ikkixivchinlik; 
11-ikkiboshlik; 
12-bo'yni 
anom aliyalik; 13-18 - ctilm agan jinsiy hujayralar; 
13-15- m eyozning 1 
profaza bosqichidagi sperm atozoidlar leptotenna, paxitenna,2 diplotenna;16- 
m cyoz m ctafazasidagi 1- sperm atosit; 17-sermatidalar a-erta, b- kechki, 18- 
atipik ikki yadrolik sperm atida; 19- cpitelial hujayralar; 20-22-leykositlar;