|
O 'zbekistonda gistologiya fani taraqqiyoti haqida
O 'z b e k isto n d a g is to lo g iy a fani sh ak llan ish i va ta ra q q iy o ti h a q id a gap
k e tg a n d a g isto lo g iy a fan in in g a so sla ri faqat Y ev ro p a m a m la k a tla ri va
19
R o ssiy ad a y aratilg an d c y ilsa ,
bu
x aq iq atd an u z o q ro q bo'ladi.
Ja h o n
g isto lo g iy a fani ta ra q q iy o tid a O 'z b e k isto n o lim larin in g o 'z o 'rn i bor.
M ik ro sk o p g a c h a b o 'lg a n d a v rd a, 1900 y illarg a
q a d a r
O 'z b e k isto n
x u d u d id a
g isto lo g iy a
fani
sh a k lla n ish i u c h u n q a to r a so s la r y a ra lild i.X asrd a
y a sh a g a n A b u A li Ib n S ino b irg in a am a liy o tc h i
sh ifo k o r b o 'lm a y , u z a m in iy n azariy tib b iy o t so h asid a
h a m q a to r ilm lar qoldirdi. Ibn Sino h a m to 'q im a va
u n in g
tu rla ri
h aq id a
y o z ib
q o ldiradi.
A lo h id a
m u s h a k , n erv to 'q im a la ri h a q id a fik rlar y u ritad i.
M a sa la n ,
u n in g
lab irich a
“ m u s h a k
to 'q im a si
in g ich k a to lalard an iborat, m u s h a k q isq a rg a n d a shu
to la la r
q is q a ra d i” ,
“ a y rim
v c n ala rd a
u c h ta ,
ay rim la rid a ik k ita p ard a b o 'la d i” .
Ibn Sino
O lim su y a k k a m u s h a k n in g y o p ish u v i h aq id a m ik ro sk o p siz to 'g 'ri fikrlar
ay tib о tadi. A y n iq sa m u s h a k la r q isq a rish id a n erv im p u lslari h aq id a b ild irg an
fikrlari z a m in iy fik rlar h is o b la n a d i (B iz bu y crd a Ib n S ino y aratg an to q im a la r
va a z o la r an a to m iy a si h aq id a y a ratg an ta'lim o ti h aq id a to 'x la lm a y a p m iz . U lar
a n ato m iy a fanida k clitrilad i). B u b ilan b u y u k a llo m a m ik ro sk o p g a c h a b o lg an
d avrda g isto lo g iy a fani u c h u n m a 'lu m d arajad a aso s yaraldi. Ib n S in o ,
U lu g b ek kabi X o ra z m d a M a m u n A k a d c m iy a sid a ishlab y u rg an k czla ri
tib b iy o td ag i b u y u k x iz m a tla ri b ilan k atta sh u x rat q o zo n g an .
Ibn S in o d an k cy in X I-X II asrla rd a y ash ab ijod ctg a n A r-R u ziy as-
S am arq an d iy o 'z in in g m a s h h u r "M ajm ao-an-navodir" ("N o y o b lar to 'p lam i")
k ito b id a (bu k ito b C h ah o rm aq o la" - " to r t m aqola" n o m i b ilan h a m ta n ilg a n )
tib b iy o tn in g k o 'p to m o n la rin i y o ritib o'tgan. U O p a rin d a n an c h a o ld in ro q tirik
m av ju d o t jo n s iz lab ia tn in g k o 'p q a y ta o 'z g a rish la rid a n k clib c h iq q a n d cb
aytgan.
A s-S a m a rq a n d iy
h a y v o n o t
d u n y o sin in g
k clib
ch iq ish id a
b irin ch i
c v o ly u tsio n ta lim o t y aratg an o lim va u n in g fik rich a , avval b irin c h i m a rta y c r
y u zasid a
y o m g 'ir
c h u v a lc h a n g la ri,
k c y in
o d a m
p a y d o
b o ’lg an
dcb
tu sh u n tira d i. O d a m csa, k c y in c h a lik tab iatd a o 'z in in g a q l-zak o v ati va o n g lilig i
o rq asid a tab ialn i o 'z ig a b o 'y su n d irg a n .
A r-R o ziy a s-S a m a rq a n d iy o 'z k ito b id a "T ibbiyot bu sh u n d ay san 'atk i,
u n in g y o rd a m id a in so n so g 'lig 'i saq lan ad i, a g ar u y o 'q o tilsa , q a y ta tik lan ad i"
d cb tib b iy o tn in g tu b m o h iy a tin i o 's h a d a v rd ay o q ay tib o 'tg an . A llo m a
h ay v o n lard a sezg i va h a ra k a t a z o la rin i о rg an ib , 5 sc z g i a zo si h aq id a m a lu m
d arajad a m a 'lu m o t bcrib o 'ta d i, sczg i a'zo larig a n erv to lalalri b o rish in i u qtirib
о ladi. U b o sh m iy a d a tu rli n e rv m ark azlari b o rlig in i k o 'rsa lg a n (u n in g x a to si
bu m a rk a z la r m iy a q o rin c h a la rid a jo y la sh g a n d cb n o to 'g 'ri u q tirg an ). A s-
S a m a rq a n d iy ta s h h is so h asid a h a m k o 'p b ilim q o ld irg a n , u b irin c h i g a ld a
k asa ln in g p u ls ig a , siy d ig ig a, a g a r issig 'i (lix o ra d k a ) c h iq s a , u n in g d av o m
c tish ig a , b o sh o g 'rig 'i, te ri o 'z g a rish ig a a lo h id a e ’tib o r b c rg a n , sh am o lla sh d a
20
issiq c h iq ish in i u zo q d av o m c tish in i ay tib o 'tg an . O lim Ib n S in o n i к о p h u rm a t
q ilg a n , u n in g "Tib qonu n lari" k ito b ig a ju d a k atta b ah o bcrg an . U o 'z kito b id a
yozadi: "A g ar G ip p o k ra t va G a le n tirilib q o lsalar, u lar bu kito b o ld id a b o sh
cgardilar". U m a r C h a g 'm in iy h a m tib b iy o t so h asid a k o 'p va tu rli nazariy
fik rlar y aratg an .
S h u n d a y q ilib, m ik ro sk o p g ach a b o 'lg a n d av rd a O 'z b e k isto n d a g isto lo g iy a
fani sh a k lla n ish i u c h u n y a ra tilg a n fik rlar, g 'o y a la r y c ta rlik c h a bo'lgan.
Y c v ro p a , R o ssiy a m am lak atlari o lim la ri fik rlarid an k am b o 'lm ag an u stu n lik
q ilad i d c y is h g a tam o m ila a so s im iz b o r., X III - X V II a srg ach a Ibn S inoning
“ T ib q o n u n lari" kito b i Y ev ro p a u n iv c rsite tla rid a d arslik o 'rn id a q o 'llangan.
Y cv ro p a m alak atlarid a m ik ro sk o p g a c h a b o 'lg a n d av r 2 m in g y illarn i o 'z ichiga
o lsa, O 'z b e k isto n x u d u d id a bu d a v r 1 m in g y illarn i o 'z ichiga oladi.
1918 y ild a T o sh k c n ld a O liy tib b iy m a k tab , so 'n g 1920 y ld a shu m ak tab
a so sid a O 'r ta o siy o D avlat u n v c rs itc ti - (x o zirg i O 'z b e k isto n M illiy u n v crstcti)
q o sh id a tib b iy o t fakultcti ish b o sh lay d i. 1930 y ild a shu fak u ltct aso sid a
T o sh k e n t tib b iy o t in stitu ti (T o s h M l) ta sh k il e tild i, biro z v aq td an so'ng,
S am a rq a n d d a h a m m u staq il T ib b iy o t in stitu ti o ch ilib ish boshladi. 1955 yilda
c sa, A n d ijo n d a y an g i tib b iy o t in stitu ti
ish b o sh lad i va bu in stiu tlard a
g isto lo g iy a k afcd ralrid a o 'q ish va ilm iy is h la r olib borildi.
B irin ch i m u staq il g isto lo g iy a k afed rasi 1920 y ild a O 'rta O siy o D avlat
u n iv c rsitc ti tib b iy o t fak u ltcti q o sh id a o ch ild i
va u n g a M o sk v a d a n kclg an
/p r o f e s s o r Y e. M . S h ly ax tin ra x b a rlik qildi.
/
V /
S h i v a x
1 9 30-1940 y illard a k afed rag a m a h a lliy v ak illar k irib k e la b o sh lad ilar, va
1940-1960 y illard a m axalliy g isto lo g o lim la r y ctilib c h iq d ila r (K~ U sm o n o v ,
K .A .Z u fa ro v J. X .H a m id o v , M .S .A b d u lla x o 'ja y c v a ). S h u n d a y q ilib , X X
asrn in g 2 0 y illarid an x u d u d im iz g isto lo g iy a fani tarix id a m ik ro sk o p ik davr
b o sh lan ad i. 1934 y ild a Y e. M S h ly a x tin b irin c h i “ G isto fiz io lo g iy a ” n o m id a
d a rslik yaraldi.
21
n V h ^ w 0Si 0P1uk
f Vr
Y ev r° P ada
3 00
y illa r
d av o m
e tg a n
b o 'lsa
z b e k is to n d a bu d a v r 4 0 y illa r d a v o m etad i va 6 0 y illard an b o sh lab
Z
T
S
S
j v f f
faVrv b0S h lan ad i- B irin ch i c lc k tro n m ik ro s k o p 1960
Y adro f e i k a s , m s titu ti ra d ia tssio n sito lo g iy a la b arato riy asid a
ish b o sh la d i va sh u b ilan c lc k tro n m ik ro sk o p ik d a v r b o s h ltn d i.
У
M ik ro sk o p ik dav r о z ig a x o s q a to r x u su s iy a tla rg a ega:
1.
О z b e k is to n d a
b irin c h i
tib b iy o t
in stitu tla ri
o ch ild i
va
u lard a
g is to lo g iy a fan sifatida o 'q itila bosh lan d i.
Do'stlaringiz bilan baham: |
