O zbekiston respublikasi sogliqni saqlash vazirligi toshkent pediatriya tibbiyot instituti


Uzoq xorij va R ossiyada gistologiyaning rivojlanishi



Download 10,21 Mb.
Pdf ko'rish
bet14/202
Sana10.07.2022
Hajmi10,21 Mb.
#772989
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   202
Bog'liq
@MEDBIBLIOTEKA GISTOLOGIYA E.Tursunov 1-qism.

Uzoq xorij va R ossiyada gistologiyaning rivojlanishi
M ik ro sk o p g a c h a b o 'lg an d av rd a to 'q im a la r h aq id a tu s h u n c h a la r b o 'lg an , 
u larg a bir xil m o d d alard an tu z ilg a n d cb q a ralg an , "y um shoq", "qattiq", "suvda 
ch o 'k ad ig an ", "suvda ch o 'k m a y d ig a n " to 'q im a la r h am ajratilgan. O 'lik la r y orib 
k o 'rilg a n d a , to 'q im a la m in g ra n g i, jo y la sh u v i o 'zaro o 'x sh a sh lik la ri in o b atg a 
o lin g an , x olos. L c k in to 'q im a la m in g h o z ird a biz o 'rg a n a d ig a n tu rla ri a n iq
y o ritilm ag an .
M ik ro sk o p g a c h a b o 'lg a n d av rd a to 'q im a la r, azo la r h aq id a A risto te l 
(e ra m iz d a n avval, IV asr), G ip p o k ra t (B u q ro t e ra m iz d a n avval III a sr), G a le n
(cra m iz d a n avval 111 a sr) lar fik r b ild irib , "suyuq" va "quyuq" to ’q im a la m i 
a jra tg a n la r, u la rn in g o rg a n iz m d a g i roli h aq id a m a 'lu m o lla r q o ld irg an lar. 
A slid a m ik ro sk o p g a c h a b o 'lg a n d a v r 2 5 0 0 -3 0 0 0 y illa m i uz ich ig a o lad i va 
X U 11 asrg a c h a d av o m ycladi.
1665 y ild a g o lla n d iy a lik fizik o lim R o b ert G u k (1 6 3 5 -1 7 0 3 ) b irin ch i 
m ik ro sk o p n i yaratadi. U n d an o ld in G .G a lile y 1609 y ild a tc lc sk o p ish lab
c h iq d i va k c y in so d d a g in a m ik ro sk o p k o n stru k siy a sin i y a ratg an cdi. 
R .G u k n in g v a ta n d o sh i A n to n i v an L c v c n g u k (1 6 3 2 -1 7 2 3 ) m ik ro sk o p n i an c h a
m u k a m m a lla sh tird i. M ik ro sk o p y a ra tilg a c h , M .M alp ig i (1 6 2 8 -1 6 9 4 ), N .G ry u
kabi o lim la r tu rli a 'z o la r (tc ri, b u y ra k , lalo q k ab i) n i m ik ro sk o p o stid a 
k o 'rd ilar. U lard an o ld in R .G u k n in g o 'z i o d d iy sh ish a p ro b k a s in i m ik ro sk o p
o stid a k o 'rib , u n in g k ic h ik h u ja y ra la rd a n (y a c h c y k a la rd a n ) tu z ilg a n lig in i ay lib , 
"hujayra" lu s h u n c h a sin i kiriladi. N .G ry u c sa, "to 'q im a alam asi" h a q id a yozadi. 
M .M a lp ig i, N .G ry u la r b irin c h i k la ssik a sa rla r yaratd ilar. L .L c v c n g u k ju d a
k o 'p b io lo g ik o b y c k tla r (o d am a z o la rid a n ta sh q a ri tab iat jis m la ri)n i h am
k o 'rish g a y o rd a m b c ra d i v a o 'z in in g ilm iy ishlari sharofati b ilan B rita n iy a
q iro li ja m iy a tig a azo b o 'lib kiradi.
B irin c h i m ik ro sk o p istla rn in g k o 'p la ri m etafizik o lim la r b o 'lish g an . L c k in
ular to p g a n y a n g ilik la r fan ta ra q q iy o tid a k atta rol o 'y n a g a n la r. U lar avvalgi 
h ay von va o 'sim lik azolari "donalar" d a n tu z ilg a n iborasi y o n ig a "tanachalar"
16


lu s h u n c h a sin i k iritish g an . 
B u lar m ik ro sk o p ik d av r b o sh larid a bo'lgan. 
M ik ro sk o p g a c h a b o 'lg a n d av rd a am aliy tib b iy o t, n azariy tib b iy o td a n u stu n ro q
b o 'lg an .
M ik ro sk o p ik d a v r ta rix a n bo y dav r b o 'lib , bu d a v rd a asosiy tu sh u n c h a la r 
va ju d a k o 'p n az a riy a la r yaratild i. T o 'q im a lu s h u n c h a sin i N .G ry u kiritadi. 
Y a .P u rk in y c (1 8 2 5 -1 8 2 7 ) b irin c h i b o r to v u q n in g tu x u m h u jay rasin i k o'rdi va 
k c y in ju d a k o 'p h a y v o n v a o 'sim lik h u ja y ra la rin i o 'rgandi. 
U fanga 
"p ro to p lazm a" lu s h u n c h a sin i kiritdi. 1838 y ild a R .B ro u n h u jay ra y ad ro sin i 
b irin c h i b o r y o zd i va "yadro" ata m a sin i kiritdi. 1 800-yillarga k elib , fransiyalik 
a n a lo m la r K .B ish 21 xil to 'q im a h aq id a y ozdi. V a n ix o y a l g isto lo g iy an in g fan 
sifatida riv o jla n ish id a m ik ro sk o p va u n in g a so sid a y aratilg an sito lo g iy a fani 
k a tta ro l o 'y n ad i.
D astlab k i d av rlard a sito lo g iy a v a g isto lo g ik fan ta ra q q iy o tid a ru s o lim lari 
h a m k a tta rol o 'y n ad ilar. M .M .T c rc x o v sk iy (1 7 4 0 -1 7 9 6 ) birinchi bo'lib 
m ik ro sk o p o stid a tajrib a o 'lk azg an . R u s g isto lo g iy a sin in g aso sich ilarid an
b o 'lg a n A .M .S h u m ly a n sk iy a z o la r tu z ilish in i m ik ro sk o p o stida ko'rgan. 
A y n iq sa b u y ra k tu z ilish i m u k am m al tc k s h irib , n e fro n q ism larin i yozib 
q o ld irg an .
X IX a sr o 'rta la rig a k clib , m ik ro sk o p ik a n a to m iy a , g isto lo g iy a fani 
an c h a g in a sh ak llan ib q o lg a n c d i, sito lo g iy a c sa , fan sifatid a h ay o tg a qad am
q o ’y g a n ycdi. S ito lo g iy a fanini rivoj to p ish id a h u jay ra n azariy asin i yaratilishi 
aso siy rol o 'y n ay d i. H u jay ra n a z a riy a si ix tiro ch ilari c h c x o lim i M .S h lc y d c n
(1 8 0 4 -1 8 8 1 ) va T .S h v an (1 8 1 0 -1 8 8 2 ) lardir. T .S h v a n n in g b u y u k x izm ati 
sh u n d a k i, u o 'z ig a c h a m a 'lu m b o 'lg a n m a 'lu m o tla rg a su y a n ib , tirik o rg an izm
(h a y v o n va o 'sim lik la r) a so sid a h u ja y ra y otadi va h u ja y ra , h ay v o n o t du n y o si 
u c h u n u n iv ersal tu z ilm a d ir, d cg an h u ja y ra n a z a riy a sin i yaratdi. U ngacha bu 
n a z a riy a n in g a y rim c lc m c n tla rig in a an iq c d i, m a sa la n h u jay ra h u jay rad an
k o 'p a y a d i va sh.k. B u n a z a riy a n in g y aratilish i, u m u m a n b io lo g iy a fani u ch u n
k atta aso s bo'ldi.
K o 'p o lim la r h u ja y ra tu z ilish i va h u ja y ra b o 'lin ish i h aq id a tu rli 
n a z a riy a la r y aratish g a n . R u s o lim i l.D .C h isty a k o v (1 8 7 4 ), u k rain o lim i 
P .I.P c rc m c jk o la r (1 8 7 5 ), h u ja y ra la rd a k c c h a d ig a n k a rio k in c z b o 'lin ish n i y o zib
q o ld irish a d i, h u ja y ra la r b o 'lin ish id a y ad ro n in g y o 'q o lm a slig in i b irin ch i m arta 
an iq lan d i. K iy e v lik g isto lo g P .I.P c rc m c jk o (1 8 7 8 ) so m a tik h u jay ralarn in g
b o 'lin ish b o sq ic h la rin i to 'liq y o zib ch iq ad i. 1879 y ild a n e m is o lim i V .S h lc y x c r 
"kariokincz" ata m a sin i fanga k iritdi. S h u n in g d c k n c m is o lim i V. F lem m in g
k a rio k in c z b o sq ich larin i tasv irlad i. 
O .G c rtv ic h (1 8 4 9 -1 9 2 2 ) k ario k in cz 
d av rid a h u ja y ra d a b o 'la d ig a n o 'z g a rish la rn i y o zd i. 
B u larn in g h am m asi 
"h u jay ra n azariy asi"n i y a n a h a m b o y itis h id a , g isto lo g iy a fan in in g riv o jig a katta 
h is sa q o 'sh d i.
A lb atla, h u ja y ra n azariy asi b irg in a sito lo g iy ad a c m a s , b alk i g isto lo g iy a 
fanida h a m riv o jlan ish n u q ta s i cdi. N c m is o lim la ri^ K e llik c r, L cy d ig lar 
g is to lo g iy a b o 'y ic h a b irin ch i d arslik y a ra tila r va o rg a n iz m d a b irin ch i b o r to rt 
x il to 'q im a b o rlig in i c tiro f ctdilar: c p itc liy , m u s h a k , b irik tiru v c h i va ncrv
1f


_______ 

»• 

' 7
lo q im a la ri. B u n d ay ta s n if a so s id a to 'q im a la m in g g is to lo g ik - m ik ro sk o p ik
tu z ilish i yotardi. C h u n k i bu d av rg a k clib , m ik ro sk o p u c h u n tu rli o b y c k tiv la r, 
m ik ro to m , fik sato rlar (o sm iy k islo tasi, fo rm alin , x ro m k islo ta si k ab i) ish latila 
b o sh la n g a n cdi. Y cv ro p a m am la k a tla rid a g id e k R o ssiy a d a h a m g isto lo g iy a fani 
X X a srd a n b o sh lab rivoj to p a boshladi.
X I X a srn in g ik k in ch i y a rm id a o p tik a, m ik ro sk o p iy a tc x n ik a sin in g riv o ji, 
h u ja y ra n azariy asin in g y a ra tilish i, sh u bilan birg a k im y o , b io lo g iy a, fizik a 
fan larin in g taraq q iy o ti g isto lo g iy a fani la ra q q iy o lig a k atta la 's ir e ta b oshladi. 
B irg in a R o ssiy ad a b ir n c c h a y irik g is to lo g la r m ak tab lari v u ju d g a kcldi. B u n d a 
S a n k t-P etcrb u rg tib b iy o t a k a d c m iy a sid a , M o sk v a, Q o zo n , K iy ev , X ark o v kabi 
sh ah aralard ag i u n iv c rsitc tla rd a m u staq il g isto lo g iy a k afcd ralari p ay d o b o 'la 
boshladi. G isto lo g iy a fani so x asid a ix tid o rlik o lim la r to 'p la n a boshladi. 
K c y in c h a lik bu sh a h a rla rd a m a s h h u r g isto lo g ik ilm iy m a k ta b la r riv o jlan d i. B u 
m a k la b la rn in g m a s h h u r o lim la ri g is to lo g iy a n in g tu rli so h alarid a sito lo g iy a, 
to q im a la r g islo lo g iy a si so h a la rid a tu rli g 'o y a la r, n a z a riy a la r y a ra td ila r va 
d u n y o g isto lo g iy a fanini boy itd ilar.

Download 10,21 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   202




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish