O zbekiston respublikasi sogliqni saqlash vazirligi toshkent pediatriya tibbiyot instituti

T R A N S P O R T (T A S H U V C H i) H U JA Y R A L A R
O rganizm da ayrim hujayralar biron-bir m oddalarni bir joydan ikkinchi 
joyga, yoki bir a’zodan ikkinchi a'zoga tashib o'tkazadilar, ya'ni tashish 
transport vazifasiga m axsuslashganlar. M asalan: m akrofaglar antigen - 
organizm dagi yot m oddalarni lm fotsitlarga tashib o'lkazadi yoki critrotsitlar - 
qondagi qizil qon tanachalari o'pkadan O
2
ni to'qim alarga, to'qim alardan CO
2 
gazini o'pkaga olib kcladi. Biz quyida asosiy transport vazifani o'taydigan 
critrotsitlar ustida to'xtab o'tam iz.
Eritrotsitlar tuzilishi. 
Eritrotsitlar yadrosiz hujayralar bo'lib, voyaga ctgan 
odam larda ular soni 25 trillionga yaqin. Eritrotsitlar soni yoshga va fiziologik 
xolatlarga qarab o'zgarishi mum kin. M asalan: chaqaloqlarda va 60 yoshdan 
oshgan kishilarda critrotsitlar ko'payadi. E ritrotstlam ing taxm inan 60% 
suvdan va 40% quruq m oddadan iboral. Q uruq m oddaning 95 foizini 
gem oglobin tashkil yetadi.
X im iyaviy tuzilishi bo'yicha gem oglobin m olekulasi tcm ir clcm cnti 
bo'lgan faol guruh gem dan (4% ) va oqsil globindan (96% ) larkib lopgan. G em
66

---

39-rasm. Eritrotsitlar va critrolsitlam ing 
lurlari.
1. diskotsit norm oit
2. diskotsit makrotsit
3-4. cxinotsitlar
5. stom alotsil
6. sfcrotsit
odam gcm oglobinining barcha lurlari uchun bir xil bo'ladi, globin csa, turli 
xilda bo'lishi mumkin. G cm oglobinning 15 dan ortiq turi mavjud bo'lib, ular 
yoshga va organizm xolatiga qarab o'zgarib turadi. 0 2 va S 0 2 ni lashish 
vazifasi 
gem
qism i 
bilan 
bajariladi. 
Yangi 
tug'ilgan 
chaqaloqlarda 
gcm oglobinning 
F- fetal turi (NvF-fctal-cm brion) 80% dan ortiq bo'lib, A
dcfinitiv turi csa (NvA -yctuk) 20% tashkil ctadi. O rganizm voyaga yclgandan 
so ng, gcm oglobin asosan A turdan (98% dan ortiq N vA ) tashkil topadi.
E ritrotsitlar ikki tom oni boliq diskka o'xshash bo'lib, ba'zan ularni 
diskotsillar ham deyiladi. D iskolsillar 80 foizdan ko'p bo'ladi, qolganlari turli 
shaklda bo'ladilar, shar shakila sfcrotsit, o'sim talik-cxinotsit va shu kabilar 
(39-rasm .) 
Eritrotsitlar 
qizg'ish 
bo'yaladi. 
Q izg'ishlik 
eritrotsitlar 
sitoplzm asidagi gcm oglabin Nv-ga bog’liq. Eritrotsitlar plazm olcm m asi 
boshqa hujayralar plazm olcm m asidan ayrim jixatlari bilan farq qiladi.