O zbekiston respublikasi sogliqni saqlash vazirligi toshkent pediatriya tibbiyot instituti

III.Dastlabki bilim darajasini aniqlash uchun na'munaviy savollar:
1. M ushak to'qim asining tavsifi va tasnifi.
2. M ushak to'qim alari takom il etish m anbalarini tushuntiring.
3. K o'ndalang targ'il skelet m ushak to'qim asining tuzilishi
4. Silliq m ushak to'qim asining tuzilishi.
5. K o'ndalang 
targ'il 
m ushak 
to'qim asi 
m iofibrillalarining 
elcktronm ikroskopik tuzilishi. 
.
6
. T-tizim ini izoxlab bering.
7. M ushak tolalari qisqarish m cxanizm ini tushuntirib bering.
IV.Preparatlar, 
elektronmikrofotografiya 
va 
sxemalarni o'rganish,
mushak to'qimalari tuzilishi prinsipini albomga chizing.
4.1 1. Silliq m ushak to'qim asi ichak prcparat ('ttem -cozinl.
Prcparatda ichakning m ushak qavatini toping (1) va kichik ob'ycktivda 
silliq m ushak to'qim asining bo'ylam a (2) va ko'ndalang (3) kesilgan 
tutam larini aniqlang va farqini bilib oling. Silliq m ushak hujayralari ayrim 
tutam larini o'rab turuvchi siyrak tolali biriktiruvchi to'qim a (4) qavatiga c'tibor 
bering.
K atta ob'ycktiv ostida silliq m ushak hujayralarining (5) duksim on 
shakliga c'tibor bering ingichka, m arkazida tayoqsim on m ayda donachali 
xrom atin (7) tutuvchi yadroga (
6
) ega bo'lgan m ushak bo'ylam a kcsim ini 
toping, ko'ndalang kcsim ida silliq m ushak tolalari bir-biriga nisbatan zich 
joylashgan bo'ladilar. A yrim hujayralarda (ko'ndalang kcsim da) yum aloq 
bo'lgan yadrolarni (
8
) ko'rish m um kin, ayrim hujayralarda csa yadro 
ko'rinm asligi m um kin. Bu holal hujayra qanday qism idan kcsilishiga bog'liq.
Silliq m ushak hujayralaridan iborat tutam larni (9) o'rab turuvchi siyrak 
tolali biriktiruvchi to'qim a (
1 0
) qavati - cndom iziya tuzilishini o'rganing. 
Undagi tolalar (11), hujayralar (12), qon tom irlam i (13) aniqlang.
4.1.2. 
K o'ndalang taru'il tana m ushak to'qim asi (eem -eozin). Kichik 
ob'yektiv ortida, oralarida biriktiruvchi to'qim a qavati endom iziy (3) tutuvchi 
ko'ndalang targ'il m ushak tolalaridan iborat lutam larning bo'ylam a (
1
) va 
ko'ndalang (2) kesim larini aniqlang. P erim iziv - m ushakni asosiy qon tom irlar
(4) va yog' hujayralari (5) bilan birga o'rab turuvchi biriktiruvchi to'qim a. Uni 
m ikroskop ostida toping.
K atta ob'ycktivda m ushak tolasi bo'ylam a kcsim ida sarkolcm m ani (
6
), 
sarkoplazm ani (7), yadrolarini (
8
) topib, m ushak tolalari hujayraviy tuzilishga 
ega em asligi, balki sim plast xolatida tuzilganligiga c'tibor bering.
O q izotrop -1 disklar (9) va qora anizotrop A -disklar (10) tutgan m ushak 
tolalaridagi m iofibrillam i (
1 1
) bir-biridan farqlang.
K o'ndalang kcsim ida m ushak tolasida tutam (12) xolatida noto'g'ri 
shaklda joylashgan m iofibrillalarni (13) aniqlang. M iofibrilla tutam lari 
sarkoplazm a (14) qatlam lari bilan ajralib turishiga aham iyat bering. Yadro
(15) m ushak tolalari chctida, bcvosita sarkolcm m a ostida joylashganligiga 
c’tibor bering.
198

---

B o'ylam a va ko'ndalang kesm alarda hujayralar (15), tolalar (16) va qon 
tom irlar tutuvchi epim iziyni o'rganing.
E lektron m ikrofotografiyalarda miofibrillalarning (1) tuzilishini o'rganib, 
undagi qalin m iozin fibrillalar tutuvchi qora anizotrop A -disklarini (2), 
ingichka aktin fibrillalar (3) tutuvchi oqish izotrop I-disklarini (4) aniqlang. A- 
disklarida (5) m ezofragm ani toping. 1-disklarda sarkom erni (
6
) chcgaralab 
turuvchi Z-yo'lni (7) toping.
Fibrillalar 
orasidagi 
m itoxondriya 
(9), 
sarkoplazm alik 
to'r 
(10) 
ribosom alar (
1 1
), sarkoplazm ani (
1 2
) aniqlang
4.1.3. 
Y uraknim; ko'ndalanu taru'il m ushak to'qim asi (gcm -cozin va tcm ir 
gcm. bilan bo'yalgan).
Y urakning ko'ndalang targ'il m ushak to'qim asi (2 xil prcparatda 
o'rganiladi). 
K ichik 
ob'ycktivda 
cndom iziy 
(3) 
bilan 
o'ralgan 
kardiom iotsitlardan (
2
) tashkil topgan m ushak tolalarini (
1
) toping, ular 
silindrsim on shaklda bo'ladi.
K atta ob'ycktiv ostida m ushak tolalari bir-biridan qora yo'llar - oraliq 
disklar (4) bilan ajralib turadi. O raliq disklar yonm a-yon joylashgan 
kardiom iotsitlarning bir-biri bilan kontakt qiluvchi qism i bo'lib hisoblanadi. 
K ardiom iolsitlar m arkazida deyarli to'g'ri burcL .k yoki ovalsim on shakliga 
cga bo'lgan yadroni (5) toping. M ushak tolalarining (
6
) anastom oz hosil 
qiluvchi joyiga aham iyat bcring. K ardiom itsitlarda anizotrop A -disklar (
8
) va 
izotrop oq I-disklar tutuvchi bo'ylam a joylashgan miofibrillalarni (7) aniqlang.
M ushak tolalarini o'rab turuvchi endom iziyni (10) aniqlab oling. 
B iriktiruvchi to'qim a hujayralari (11), tolalari (12), qon tom irlarini (13) 
aniqlang. 
Elektronm ikrofotografiyalarda 
oraliq 
diskli 
kardiom iotsitlar 
sarkom er (
1
) bilan chegaralangan, yo'g'on m iozin fibril tutgan (
2
) anizotrop 
qora A -diskiam i (3) va A -disklarda M -yo'lni aniqlang. Izotrop oqish I- 
disklarda (4) aktinli m iotofibrillalarni va 1-disklarni ajratib turuvchi T-yo'lga
(5) ega telofragm ani (yoki Z chiziqni) aniqlang. O raliq disk (
6
) hosil qiluvchi 
tusiem alarga (7) aham iyat bcring. O raliq disklarning tuzilishini o'rganing, 
biriktiruvchi 
desm asom alam i, 
peksusni 
intcrdiditatsiyalarni 
(
8
) 
va 
m iotofibrillalarning (9) sitolcm m ada tutash qism ini toping, sarkoplazm a (10) 
miofibrilalarni orasida joylashgan m itoxondriyalarni (
1 1
) va sarkoplazm atik 
to'rni (
1 2
) aniqlang.
4.2 N am ovish etiluvchi preparatlar:
Silliq m ushak to'qim asi. 
M ushak hujayralari va 
ular atrofidagi 
biriktiruvchi to'qima.
K o'ndalang 
targ'il 
m ushak 
to'qim asi 
rcgeneratsiyasi 
(tem ir 
gcm atoksillinga bo'yalgan).
M ushak tolalaridagi glikogcn (SH IK reaksiyasi).
M ushakning paylarga bog'lanishi (M allori).
4.3 Elcktronm ikroftografivalar:
K o'ndalang targ'il m ushak tolasi

---

K o'ndalang targ'il m ushak tolalari m ikrofilam cnllarining ikki xil turi va 
ularning o'zaro bog'liqligi.
O raliq disklar lutgan kardiom iotsitlar.
N am oyish ctiluvchi prcparatlam i o'rganib, m ushakning a’zo sifatida 
tuzilishi bilan tanishing. K o'ndalang-larg'il m ushak rcgencratsiyasi, unda 
kcchadigan kim yoviy jarayonlarni o'rganing.