O `zbekiston Respublikasi Sog`liqni saqlash vazirligi Toshkent farmatsevtika instituti Farmatsevtik kimyo kafedrasi dori vositalarining instrumental tahlil usullari fanidan o`quv-uslubiy majmua

R – OH + HCl --> R – Cl + H₂O


AV-17 – anionitkuchliasosxossalihisoblanadi. Polimermoddalargaharxilaminogruppalarnikiritib, aktivgruppasidissotsialanishdarajasiturlibo‘lganionitlarolinadi.


AnionitlarAktivgruppalarxususiyati
AV-17 AV-20 - N – (R)₃ kuchli
AN-2F = NHkuchsiz
AN-1 - NH₂, N= kuchsiz
EDE-10P =NH =N – N (R)₃ judakuchsiz

Sorbsiyaprotsessiningnazariyasoslari

Sorbsiyastatika, kinetikavadinamikasigaega. Statikasorbsionjarayonningtenglikxolatinitadqiqetadiyokiboshqachaqilibaytgandama’lumbirharoratdavabosimdasorbenthajmiyokibirligitomonidanshimilganmoddamiqdorinianiqlaydi. Namunaningadsorbsionhajmimillimol/gramga, mg/ggayokimg/sm³tengliklarbilanizoxlanadi.
Sorbsiyakinetikasi – sorbsonjarayonningtezliginitadqiqetadi. Mazkurkinetiktadqiqotlarsorbentlituzilishinianiqlaydi, uningxossalarinivagruppalarnisorbsiyalanuvchimoddagaqanchalikyaqinliginiko‘rsatadi. Sorbsiyatezligiharoratgabog‘liq. Uqanchayuqoribo‘lsa, sarflanayotganmoddamolekulalarisorbentyuzasigashunchaliktezuriladi, shimilishtezligikattabo‘ladi. SHundayqilibsorbsiyatezligidiffuziyatezligigabog‘liq. CHunkisorbsiyaaktianiqbirlaxzadatezdayuzberadi. Diffuziyaningtezligiesamoddakonsentratsiyasiningichkiyuzasigategibturganqavativatashqieritmagaqaraganqavatidagio‘zgarishigabog‘liqdir.
Buholatmatematikifodasiquyidagichabo‘ladi.


C - C_o
- dm/dt = DS ------
O

-dm/dt – moddaningetkazilishtezligi,

D – difuziya - koeffitsenti
S – diffuziyaborayotgan (maydon) yuza
C - C_o– moddakonsentratsiyasiqavatiningqalinligiganisbatano‘zgarishi
O – qatlamqalinligi
S – eritmakonsentratsiyasi
S_o– sorbentniyuzadagikonsentratsiyasi
(-) – adsorbsiyajarayonidadiffuziyatezligitoborakamayibbarayotganiniko‘rsatadi.


Diffuziyanito‘xtatuvchifaktorlardanbiributashqidiffuziya, moddanitashqimuhitdaginegizigakirishishdeyiladi. Agarsorbentg‘avaklarigashimuvchimodda, ionvamolekulalarkirishsa, (ya’nidiffuziyanisekinlashtiruvchifaktor), ichkidiffuziyapaydobo‘ladi. Sarflanganmoddasorbentningaktivjoylarigajudamurakkabkapillyarvag‘avaklarsistemasiorqalikiribboradixamdadiffuziyasekinlashadivako‘pvaqtnitalabetadi.
Sorbsiyajarayonisorbentzarrasidauchbosqichdasodirbo‘ladi:

1. 
   tashqidiffuziya,
   
2. 
   ichkidiffuziya
   
3. 
   sorbsiyaningaynio‘zi, sorbsiyabirlaxzadayuzberadi.
   

Lekinbirinchiikkalabosqichsorbsionjarayoniningdinamikasidakattaahamiyatgaega.
Sorbsiyajarayoniniamalgaoshirishjudaoson. Gazsorbsiyasinisorbentninghajmiyusuliyordamidasorbsionxususiyatinio‘rganishdaqo‘llaniladiganasbobdao‘tkaziladi. Gazdaeritilganmoddaningsorbsiyasitadqiqetilayotganbo‘lsa, shishaidishgasorbentningma’lumbirmiqdorinieritmabilanqo‘shiladi, undaesasorflanganmoddama’lumkonsentratsiyadabo‘ladi. Ammosorbentningtagida, uningyuzasidagieritmadasorflanayotganmoddakamayibketadivajarayonjudasekino‘tadi. SHusababliuniaralashtiribturishzarur. Bubilanjarayonnitezlashtiriladi.
Dinamiksharoitdasorbsiyaniquyidagichatadqiqetiladi. Tikkaturgannayustuninisorbentzarrachalaribilanto‘ldiriladi. Ustunningtepaqismigagazxolatidagimoddayuborilib, uniustundagisorbentqavatidano‘tkaziladi. Gaznisorbentdano‘tishjarayonidasarflanayotganmoddaundaqoladivagaztashuvchitozaxoldaustundanchiqadi. Buxolatsorbentsarflanayotganmoddabilanto‘yinmagunchadavotetadi.
Sorbentningto‘lato‘yinganvaboshqaishlamayotganqavatiishlabbo‘lganqavatidir, halimoddasarflanayotganbo‘lsa, ishlayotganqavatdir. Ishlabbo‘lganqavatdashuharoratdavashimilayotganmoddaningshukonsentratsiyasidamoddabo‘lmaydi. Ishlayotganqavatningyuzasibo‘ylabsarflanayotganmoddaningkonsentratsiyasikamayibboraditoki-nolgacha.
Sorbsiyaningtezligichegaralangandir. Agarsorbsiyatezo‘tsa, uningegrichizig‘ikeskinto‘xtabqolaredi. Tajribaboshlanishidantoto‘xtagunchao‘tganvaqtximoyaharakatvaqtideyiladi. Ximoyaharakatvaqtivaqavatningqalinligiorasidabog‘liqlikbor. Bunitajribadako‘rishmumkin. Ustunlargaharxilbalandlikdasorbentlarsolib, buqavatlarniximoyaharakatvaqtinianiqlaymiz. Abssisso‘qidaqavatlariniqalinligibelgilanadi. Ordinatchizig‘igasorbsiyanito‘xtashvaqtiqo‘yiladivagrafiktuziladi.

Q = KL

K – ximoyaharakatikoeffitsentiyoki 1smqalinlikdagisorbentninghimoyaharakatvaqtidaqiqadauburchaktangenisigatengdir.

Sorbsiya

Sorbsiya – gaz, bug‘vaeritilganmoddalarniqattiqvasuyuqshimiluvchilarvashimilinishi.
Adsorbsiya –moddalarniqattiqyokisuyuqjismningustkiqatlamigashimilinishi. Ba’zmaxsustayrlanganserg‘ovakadsorbentlarningyuzasjudakattabo‘ladi (bundatekislikdayoyilganmaydag‘avakchalaryuzasiniko‘zodingizgakeltiring). Protivogazlardaqo‘llanadiganserg‘ovakko‘mirningyuzasi 600 – 1000m²gaetadi.
Absorbsiya– gaz, bug‘vaeritilganmoddalarniqattiqyokisuyuqfazaningbutunhajmigashimilinishi.
Qattiqjismningabsorbsiyasiniklassikmisolisifatidametallargagazningshimilinishinikeltirishimizmumkin. Qattiqpalladiymetaliningbirhajmi 400 hajmvodorodnishimadi. Qizdirgandaesayanatozaxoldashunchahajmvodorodniajratibolishmumkin. Gazlarnisuvdaeritilganxammaxolatlaridajumladangazlisuvdaham, absorbsiyakuzatiladi.
Xemosorbsiya– moddalarniqattiqyokisuyuqsorbentlarbilankimyoviybirikmalarinihosilqilib, shimilishi. Ma’lumkiso‘ndirilganoxakhavodanuglerodikkioksidinishimib, kalsiykarbonathosilqiladi.