O `zbekiston Respublikasi Sog`liqni saqlash vazirligi Toshkent farmatsevtika instituti Farmatsevtik kimyo kafedrasi dori vositalarining instrumental tahlil usullari fanidan o`quv-uslubiy majmua

7-MA`RUZA.SPEKTROFOTOMETRIYA. SPEKTROFOTOMETRIKUSULDAQO‘LLANILADIGAN SPEKTROFOTOMETRLAR VA KYUVETALAR HAQIDA MA’LUMOT. NUR YUTISH SPEKTRI HAQIDA MA’LUMOT.
Ma'ruza rejasi:
1Spektrofotometriyausuliningnazariyasoslari.
2.Spektrofotometrqurilmasiningtuzilishsxemasi.
3.Detektorlar,nurmanbai,kyuvetalar, svetofiltrhaqidama’lumot
4.Nuryutishspektri.


Tayanch so`z va iboralar: SF,monoxromator,nurmanbai,kyuveta, detektor,nuryutishspektri


O‘tkazuvchimuhityutgannurningsolishtirmamiqdori, tushayotgannurningintensivligigabog‘liqemas. Birxilqalinlikdagixarbirqatlameritmaningkonsentratsiyasio‘zgarmasbo‘lgandatushayotganmonoxromatiknurnitengmiqdordayutadi.
Ma’lumbirqatlamdano‘tgannurningintensivligiikkibarobarkamayadidebfarazqilsaknuroqimiintensivliginio‘tganqatlamningqalinligigabog‘liqliginigrafikravishdako‘rsatishmumkin.
Bubog‘lanishquyidagichamatematiktenglamabilanifodalanadi.
I_Z=I₀ e^-ke
bundaI_z- qatlamdano‘tgannurningintensivligi
I₀- tushayotganyorug‘liknuriningintensivligi
k- yutilishkoeffitsienti. (jismningnuryutilishinivauningxossasigabog‘liqliginixarakterlovchikoeffitsient).
 - yutilishqatlami.
Utushayotgannurintensivligini 10 martakamaytirishuchunkerakbo‘lgannuryutuvchiqatlamningqiymatigato‘g‘rikeladi.
Farazqilaylik, eritmadano‘tgandayorug‘liknuriningintensivligi 10 baravarkamayganbo‘lsinya’ni

K - yutilishkoeffitsientifaqateritmadagimoddaningtabiatiga, tushayotgannurningto‘lqinuzunligivaharoratgabog‘liq.
Bereritmalardanurningyutilishinio‘rganib, 1852 yildayutilishkoeffitsientiKningnurniyutayotganmoddakonsentratsiyasigato‘g‘riproporsionalekanliginianiqladi.
K=Sbunda
- yutilishkoeffitsientivaukonsentratsiyagabog‘liqemas
Bukoeffitsientmolyarso‘ndirishkoeffitsientideyiladi.
S - moddaningkonsentratsiyasi.
Buger-Lambertqonunimoddakonsentratsiyasio‘zgarmasbo‘lgandanurningyutilishiyutuvchiqatlamningqalinligigabog‘liqekanliginiifodalasa, Berqonuninurningyutilishikonsentratsiyagabog‘liqliginiifodalaydi:
XarikkiqonunbirlashtirilibBuger-Lambert -Berqonunidebqabulqilindivaquyidagiformulabilanifodalanadi.

kattaliknuryutayotganmoddaningoptikzichligidebataladivaAharfibilanbelgilanadi.
BuerdaA - optikzichlik, nurningyutilganmiqdoriniifodalovchi, o‘lchoviyo‘qkattalik.
Buger-Lambert-Berningumumlashtirilganqonuniquyidagichata’riflanadi:
Eritmaningoptikzichligibirxilsharoitdamoddaningmolyarsindirishkoeffitsientivayutishqalinligibirhilbo‘lganda, konsentratsiyagato‘g‘riproporsional.
Spektrofotometriktahlilfotometriyausullaridanbirihisoblanadi. Biroqspektrofotometriyatahlilidaeritmalarningnuryutishko‘rsatkichlarinianiqlashdamonoxromatiknurorqalixamko‘rinuvchi, hamdaungayondoshspektrningUBvaIQsohalaridao‘lchanadi. Spektrofotometriyadanuryutilishiningto‘lqinuzunligigabog‘liqligimoddaningnuryutishspektrideyiladi.



1-rasm.Spektrofotometr – Agilent 8354 vauningkyuvetasi.

Nuryutilishinio‘lchashnita’minlaydiganasbobikkiasosiyvazifanibajarishikerak:

1) polixromatnurniparchalab, zarurbo‘lganto‘lqinuzunlikdaginurniajratibberishikerak.
2) moddaningnuryutishinio‘lchashimkoniniberishikerak.
Harqandayspektralasbobquyidagichabo‘limlarbilanta’minlanganbo‘ladi: nurmanbai, bizgakeraklibo‘lganto‘lqinuzunlikdaginurniajratibberadiganqurilmasi (monoxromatoryokinurfiltr), kyuvetalarjoylashtiriladiganbo‘limi), detektorvaindikatorjoylashganbo‘limibo‘ladi.
Quyidaabsorbsionasboblarningasosiyqismlarisoddaholdajoylashtirilganikeltirildi:

Nurningyutilishinio‘lchaydiganasbobningasosiybo‘limlari.

1. Nurmanbai
2. Monoxromatoryokinurfiltr
3. Kyuvetalar
4. Signalnitokkuchigaaylanturuvchiasbob (detektor)
5. indikator
To‘lqinuzunlikningqaysisohasidaishlashgaqarab, manba, monoxromatorvadetektortanlanadi.
Busxemadanurmanbai, monoxromatorvadetektorasosiyqismlarhisoblanadi.
Shuning uchunulargabatafsilroqto‘xtalamiz.

1.Nurmanbai.

Ma’lumspektralsohadaishlashuchunasbobtegishlispektralintervalgavaetarlichaintensivlikkaegabo‘lgannurmanbaibilanjihozlanganbo‘lishikerak.