O ’zbekiston respublikasi qishloq va suv xo

Mulokotning  kommunikativ  tomoni 

― shaxslararo axborotlar, bilimlar g`oyalar, fikrlar 

almashinuvi. Bu jarayonning asosiy vositasi ― bu til. 

  Yozma-ogzaki, monologik-dialogik nutq. 

         Diologik nutqning mazmuni, xarakteri, davomiyligi muloqotga kirishgan shaxslarning 

shaxsiy  qarashlariga,  qizikishlariga,  bir-birlariga  bulgan  munosabatlariga,maqsadlariga 

Muloqot murakkab 

jarayondir. Uning  

tuzilishi quyidagicha: 

Interaktiv

 

Perseptiv

 

Kommunikativ

 

---

 

66 

bevosita  bogliq  bo`ladi.  O`qituvchi-o`quvchi,  siyosiy  rahbarlarning,  diplomatlarning, 

dugonalarning suhbati bir-biridan farq qiladi.  

                    Monologik nutq bir ki

shining boshqa kishiga murojaati― fikrlarning mantiqan 

tugal  bo`lishi,  grammatik  qonun-qoidalarga  rioya  qilish  kerak.  Odamlarning  muloqot 

jarayonida  so`zlardan  tashqari  turli  xil  harakatlardan,  qiliqlardan,  holatlardan,  kulgu, 

ohanglardan  ham  foydalanadilar.  Mimika,  ko`z  qarashlar,  to`xtashlar  ifodalari  va  hokazo. 

Buyuk  rus  yozuvchisi  L.Tolstoy  odamlarda  97  xil  kulgu  turi,  85  xil  ko`z  qarashlar  turi 

borligini  kuzatgan.  Andreyevaning  yozishicha,  odam  yuz  ifodalari,  nigohlarining  2000  ga 

yaqin ko`rinishlari bor.                   

Bu  noverbal  muloqot  vositalarining  milliy  va  hududiy  xususiyatlari  bor.  Masalan    o`zbek 

xalqining  muloqot jarayoni boy, o`zaro  munosabatlarning bevosita xarakteri unda shunday 

vositalarning ko`proq ishlatilishi bilan bogliq. Bolgarlar biror fikrni tasdiklamoqli bo`lishsa, 

boshlarini chayqashadi, inkor etmokchi bo`lishsa, bosh siltashar ekan. 

 

Noverbal  muloqatda  suhbatdoshlarning  fazoviy  joylashuvlari  ham  ahamiyatga  ega: 

Masalan,  ayollar  hissiyotga  berilganligi  uchun  bir 

–  birlari  bilan  yaqin  turib  gaplashar 

ekanlar, erkaklar o`rtasida masofa bo`lar ekan. 

 

O`quvchilarni  partada  orqama 

– ketin o`tkazgandan ko`ra doira shaklida o`tkazilsa, 

ularda  javobgarlik  hissi  yuqoriroq  bo`lar  ekan,  emotsiyalar  almashgani  uchun  ham 

guruhdagi  psixologik  vaziyat  ijobiy  bo`lib,  bolalarning  predmetga  va  bir 

–  birlariga 

munosabatlari ancha yaxshi bo`lar ekan. 

 

Demak  ta

’lim  –  tarbiya  jarayonini  tashkil  etishda  muloqotning  barcha  vositalariga, 

ayniqsa, nutqqa e

’tibor berish kerak. Bolalarni ilk yoshlik choglaridanoq nutq madaniyatiga 

o`rgatish, nutqlarini o`stirish choralarini ko`rish zarur. Pedagog ham nutq madaniyatiga ega 

bo`lishi kerak.