|
Rostlash reflekslari. Tonik rostlash yoki to’g’rilash reflekslarini o’rta miya yuzaga chiqaradi va binobarin, bulbar hayvonlarda bunday reflekslar bo’lmaydi. Miyani to’rt tepalik yuqorisidan qirqib qo’yish operatsiyasidan keyin hayvon bir necha vaqt o’tgach boshini, so’ngra esa butun tanasini ham ko’tarib, oyoqqa turadi, ya’ni tabiiy vaziyatini oladi. Bunday reflekslar faqat o’rta miyasi butun hayvonlarda kuzatiladi. Bu reflekslarning yuzaga chiqishida labirintlar, bo’yin muskullari va gavdaning teri yuzasidagi retseptorlar ishtirok etadi.
Hayvon yondama yotgan bo’lsa, boshini ko’taradi va bosh tepasi yuqoriga qaragan tabiiy vaziyatni oladi. Og’irlik kuchining g’ayri tabiiy yo’nalishi tufayli vestibulyar apparat retseptorlarining ta’sirlanishi natijasida hayvon boshi refleks yo’li bilan ko’tarilib, tabiiy vaziyatni oladi. Ammo vestibulyar apparat yemirilgan taqdirda gavda biror qattiq yuzada yondama yotsa, bosh rostlanadi, ayni vaqtda faqat bir tomondagi teri retseptorlari ta’sirlanadi. Bu holda bir tomondagi ta’sirlanishiga javoban bosh refleks yo’li bilan rostlanadi. Bunda bir tomondagi teri nervlarining ta’sirlanishi quyidagicha isbot etiladi: yondama yotgan hayvon ustiga ozgina yukli taxta qo’yilsa, ikkala tomondagi teri nervlari simmetrik ravishda ta’sirlanib, bosh yana pastga tushadi. Taxta olib qo’yilgach va bir tomondagi teri yana ta’sirlangach bosh tag’in refleks yo’li bilan ko’tariladi.
Boshning ko’tarilishi rostlash reflekslarining faqat birinchi fazasini tashkil etadi. Ikkinchi fazasi boshdan keyin tananing refleks yo’li bilan rostlanishidan iborat. Bu refleks ham ikki tomonlama boshlanadi: bo’yin muskullaridagi proprioretseptorlarning va tana terisidagi retseptorlarning ta’siranishidan kelib chiqadi.
Detserebratsiyalangan hayvon yondama yotganda birinchi davr tufayli boshini ko’tarsa, bo’yin muskullarining proprioretseptorlari ta’sirlanadi va shunga javoban tanani rostlovchi muskullar qisqaradi. SHunday qilib, avval bosh ko’tariladi, keyin boshning ko’tarilishi oqibatida tana ko’tariladi va hayvon normal vaziyatni oladi.
Hayvon yotganicha boshini bog’lab, rostlanishiga imkon berilmasa, tanasi baribir rostlanaveradi, endi bo’yin muskullaridagi proprioretseptorlarning ta’sirlashidan qat’iy nazar, hayvon gavdasining qaysi tomonida yotgan bo’lsa, o’sha tomonidagi terining bir yoqlama ta’sirlanishi tufayli tana rostlanadi. Buni yuqorida aytilgan tajribaga o’xshash tajriba bilan isbot etish mumkin: hayvon ustiga taxta qo’yilsa, ikkala tomondagi terining ta’sirlanishi tufayli tanani rostlash refleksi yuzaga chiqmaydi.
Shunday qilib, boshni ham, tanani ham rostlaydigan ikkita mexanizm bor: birinchi mexanizmda vestibulyar apparat retseptorlari va teri retseptorlari ta’sirlansa, ikkinchi mexanizmda bo’yin muskullarining proprioretseptorlari va tana terisidagi retseptorlar ta’sirlanadi. Bu tonik reflekslarning markazlari o’rta miyada bo’lib, ularning yuzaga chiqishida qizil yadro faol ishtirok etadi.
Vestibulyar apparat retseptorlaridan va bo’yin muskullarining proprioretseptorlaridan keluvchi impulslar boshning turli vaziyatlarida ko’zning burilishiga ham sabab bo’ladi.
Stato-kinetik reflekslar. Gavda aylantirilganda yoki gavdaning ayrim a’zolari bir-biriga nisbatan siljiganda stato-kinetik reflekslar kelib chiqadi.
Gavda aylantirilganda boshning quyidagi harakatlari kuzatiladi: bosh avvalo gavdaning aylanayotgan tomoniga qarama-qarshi tomonga qarab mumkin qadar sekin-asta aylanadi, so’ngra tez harakatlanib, tanaga nisbatan normal vaziyatni oladi; shundan keyin bosh qarama-qarshi yo’nalishda tag’in sekin aylanadi va yana tez buriladi va hokazo. Boshning bunday harakatlari bosh nistagmi deb ataladi.
Gavda aylantirilganda ko’z shunga o’xshash reaktsiya ko’rsatadi, ya’ni gavda qarama-qarshi tomonga sekin-asta buriladi va tezlik bilan boshlang’ich vaziyatga keladi.
Gavda harakatlarida ayrim a’zolar vaziyati o’zgarib, tana va qo’l oyoqlardagi muskullar tonusi qayta taqsimlanadi. Masalan, it bir oyog’ini ko’tarsa, qolgan uch oyog’idagi tonus kuchayadi, shu tufayli it tikka turganda gavda vaziyati barqaror bo’lib qoladi.
Hayvonlarda stato-kinetik reflekslar o’rta miya yadrolarining muqarrar ishtiroki bilan yuzaga chiqadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
