O ’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti fiziologiya kafedrasi

Qalqon oldi bezlari (glandula parathyroidea), odatda, to‘rtta (ikkita yuqorigi va ikkita pastki) bo‘lib, qalqonsimon bez bo‘lakla- ri orqa yuzasida joylashgan yumaloq yoki cho‘zinchoq tanacha- lardan iborat. Bu bezlar qalqonsimon bezdan rangi bilan (bola- larda och pushti rang, kattalarda sarg‘imtir jigar rang) ajralib tu- radi. U tashqi tomondan fibroz kapsula bilan o‘ralgan bo‘lib, un- dan bez ichiga qatlamlar kiradi. Qalqon oldi bezlari har birining uzunligi 4–8 mm, kengligi 3–4 mm, qalinligi 2–3 mm, umu- miy og‘irligi 0,13–0,36 g bo‘ladi. Bezni hosil qiluvchi hujayralar follikulalar shaklida to‘plangan bo‘lib, ichida kolloid modda si bor.
Ayrisimon bez (thymus) immun tizimining markaziy a’zosi bo‘lib, bolalarda yaxshi rivojlangan (148-rasm). Uning asosiy va- zifasi limfositlarning takomillashuvini boshqarishdir. Ayrisimon bezda qonning o‘zak hujayralaridan T-limfositlar hosil bo‘ladi, undan tashqari, ularning takomillashuviga ta’sir qiluvchi timik omillarni ham ishlab chiqaradi. Ayrisimon bezning gormoni ti- mozin limfopoezni faollashtirib T-limfositlari hosil bo‘lishida ishtirok etadi, immun jarayonlarni kuchaytiradi, uglevod va kal- siy almashinuvini boshqaradi.
Ayrisimon bez yuqorigi ko‘ks oralig‘ining oldingi qismida joylashadi. U kattaligi bir xil bo‘lmagan, o‘zaro o‘rta qismida birikkan o‘ng va chap bo‘laklardan iborat. Bo‘laklarning yuqori qismi toraygan, pastki qismi esa keng.
Chap bo‘lagi o‘ngiga nisbatan uzun. Bezni tashqi tomoni- dan yupqa biriktiruvchi to‘qimali kapsula o‘ragan bo‘lib, undan bez ichiga bo‘laklararo to‘siqlar kirib, bez to‘qimasini o‘lchamlari 1–10 mm bo‘lgan bez bo‘laklariga ajratadi. Bez parenximasi bo‘laklar chekkasida joylashgan to‘q rangli po‘stloq modda va bo‘lak markazida joylashgan och rangli mag‘iz moddadan iborat. Mag‘iz qismida timus (gassal) tanachalari bor. Po‘stloq va mag‘iz modda o‘rtasidagi chegara har doim aniq emas.
Gipofiz (hypophysis) ponasimon suyakdagi turk egarining gipofiz chuqurchasida joylashgan. Uning og‘irligi erkaklarda 0,5 g, ayollarda 0,6 g, homiladorlik davrida 1 g gacha yetadi. Gipofiz tashqi tomondan g‘ilof bilan o‘ralgan. Gipofiz oldingi, orqa bo‘laklar va oraliq qismdan iborat.
Gipofizning oldingi bo‘lagi (lobus anterior) yoki adenogipofiz nisbatan katta bo‘lib, gipofiz massasining 70–80 %ini tashkil qiladi. Adenogipofizda oldingi, o‘rta yoki oraliq va do‘mboq qismlar tafovut qilinadi.