O‘ zbekiston respublikasi oliy va o‘ rta max sus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

 
10-bob. AYDITORLIK RISKLARI VA AUDITORLIK 
XULOSALARI 
 
10.1. Auditorlik faoliyati bilan bo
g‘
liq risklar 
10.2. Auditorlik xulosalari va ularning turlari 
 
10.1. Auditorlik faoliyati bilan bo
g‘
liq risklar 
 
Ma’lumki,  respublikamizda  islohotlarning  chuqurlashtirilishi  va 
iqtisodiyotning 
erkinlashtirilishi 
natijasida 
moliyaviy 
hisobot 
axborotlaridan  foydalanuvchilarning  turlari  k
o‘
paymoqda,  moliyaviy 
hisobotning  haqqoniyligini  tasdiqlash  esa  auditorlik  tashkilotlarining 
asosiy  vazifasiga  kiradi.  Shu  bilan  birga,  qator  muammolar  va 
kamchiliklar auditorlik faoliyatining yanada rivojlanishiga va korporativ 
boshqaruv sifatini oshirish uchun auditorlik xizmatlarining ahamiyatini 
oshirishga  t
o‘
sqinlik  qilmoqda.  Bu  haqda  batafsil 
O‘
zbekiston 
Respublikasi  Prezidenti  Sh.M.Mirziyoyev  2018-yil  19-sentyabr  kuni 
“O‘
zbekiston Respublikasida auditorlik faoliyatini yanada rivojlantirish 
chora-tadbirlari  t
o‘g‘risida”gi  PQ
-
3946  qarorida  bayon  etgan:  “... 
auditorlik  tashkilotlarini  tan  olish  b
o‘
yicha  mavjud  cheklovlar  va 
tanlovlar 
o‘
tkazish amaliyoti k
o‘
p hollarda insofsiz, shu jumladan, narx 
borasida  insofsiz  raqobatni  keltirib  chiqaradi,  buning  oqibatida 
auditorlik  xizmatlari  sifati  va  auditorlik  xulosalarining  haqqoniyligi 
pasaymoqda”
36
.  
Shubhasiz,  hamma  vaqt  moliyaviy  hisobotdan  foydalanuv-
chilarning  xolisona  va  foydali  auditorlik  hisoboti  va  xulosasi  bilan 
ta’minlanishi professional risk kategoriyasiga kiruvchi auditorlik riski 
bilan  uzviy  bo
g‘
liq.  Bugungi  kunda  auditorlik  riskini  baholash 
muammosi  amaliyotda  xalqaro  audit  standartlarini  q
o‘
llash  zaruriyati 
munosabati bilan dolzarb ahamiyat kasb etmoqda. 
 
                                                           
36
 
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziѐev “O‘zbekiston Respublika
sida auditorlik faoliyatini yanada 
rivojlantirish chora- 
tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori. PQ
-3946, 2018-yil,19-sentyabr, www.minfin.uz 

---

233 
 
R.D
o‘
stmuratovning fikricha, u yoki bu riskning ahamiyatliligi va 
k
o‘
lamini  aniqlash  hamda  muayyan  auditorlik  tekshiruvlarini 
o‘
tkazishda uni pasaytirish y
o‘
llarini izlash va q
o‘
llash, auditorlarning 
mijozlariga qaraganda, ularning 
o‘
zlari uchun muhimroq hisoblanadi
37
. 
Audit  amaliyotida,  auditorlik  riski  k
o‘pincha “yo‘
l  q
o‘
yilishi  mumkin 
b
o‘lgan”  audit  riski  deb  ataladi.  Masalan,  A.Arensning  fikricha,  yo‘
l 
q
o‘
yilishi mumkin b
o‘
lgan auditorlik riski 
–
 audit yakunlanganidan va 
standart  auditorlik  fikri  bildirilganidan  s
o‘
ng  auditor  tomonidan 
moliyaviy hisobotda katta xatolar b
o‘
lishi  mumkinligini tan olinishiga 
tayyorligi darajasidir. 
Shuningdek,  xorijiy  olimlardan  A.Zaytsanu,  E.Xlatsius  va 
S.Lukanlarning fikricha, kompaniya duch keladigan auditorlik risklarini 
baholash  va  identifikatsiya  qilish  auditorlik  tekshiruvi  jarayonida  juda 
muhim qadam b
o‘
lib hisoblanadi. Risk aslida jamiyat uchun xavf sodir 
b
o‘
lishi  mumkin  b
o‘
lgan  spetsifik  hodisa  natijasidagi  tahdid  sifatida 
ta’rifl
anadi.  Auditorlar  tomonidan  foydalaniladigan  moliyaviy  hisobot 
auditida  risklarni  identifikatsiya  qilish  va  baholash  usullari  klassik 
b
o‘
lsa, ular keyingi bosqichga olib chiqishlari va darajalarini oshirishlari 
shart
38
.  Afsuski,  mavjud  adabiyotlarda  auditorlik  riskining  aniq  va  bir 
ma’nodagi  ta’rifi  yo‘
q,  k
o‘
pincha  uning  mohiyati  umumiy  holdagina 
tavsiflanadi. 9-AFMS 
“
Muhimlik va auditorlik riski
ˮ
 nomli standartga 
muvofiq,  auditorlik  riski  hisobotning  ishonchsizligida  ishonchliligi 
haqida fikr bildirishdagina emas, balki hisobot aslida ishonchli b
o‘
lgan 
paytda  unga  ishonchsiz  deb  fikr  bildirishda  ham  mavjud  b
o‘
ladi
39
. 
Shunga  asosan,  auditorlik  riski  birinchi  va  ikkinchi  turdagi  riskga 
b
o‘
linadi. Shunday qilib, 9-AFMS 
“
Muhimlik va auditorlik riski
ˮ
 nomli 
standartning  11-bandiga  muvofiq,  auditorlik  riski  tijorat  bankining 
moliyaviy  hisobotida  uning  ishonchliligi  tasdiqlangandan  s
o‘
ng 
aniqlanmagan  muhim  xatolar  va  (yoki) 
o‘
zgarishlar  b
o‘
lishi  yoki 
moliyaviy  hisobotida  bunday  xatoliklar  b
o‘
lmagan  holda  muhim 
                                                           
37
 
R.D.Dustmuratov Auditorlik faoliyati: nazariya, uslubiyot va amaliyot. T.: “Iqtisod
-
Moliya” nashri
yoti, 2007. 
–
 
85-bet. 
38
 
А
.
Зайцану
, 
Е
.
Хлациус
, 
С
.
Лукан
 
“Methods  for  Risk  Identification  and  Assessment  in  Financial  Auditing” 
volume 32, 2015 pages 595-602  https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2212567115014379 
39
  9-
sonli  AFMS  “Muhimlik  va  auditorlik  tavakkalchiligi”
- 
O‘zbekiston  Respublikasi  Adliya  Vazirligi, 
03.09.1999y, www.minfin.uz 

---

234 
 
xatoliklar  bor  deb  k
o‘
rsatilishi  ehtimolligini  anglatadi.  Boshqacha 
aytadigan b
o‘
lsak, standartga k
o‘
ra auditorlik riski, bu hisobotda jiddiy 
xatolar (not
o‘g‘
ri dalillar) mavjudligi nuqtayi nazaridan tijorat bankining 
moliyaviy  hisobotlari  ishonchliligi  b
o‘
yicha  auditorlik  firmasining 
not
o‘g‘
ri fikr bildirishi ehtimolligidir. 
Audit  va  moliyaga  oid  ayrim  manbalarda 
“
risk
ˮ
  atamasi  turlicha 
tarjima  qilib  q
o‘llanilmoqda  («tavakkalchilik»,  «xatarlilik»,  «xavf
- 
xatar», «tahlika», «g‘ov» va h. k). Auditorlik faoliyatiga nisbatan bunday 
tarjimalar 
“
risk
ˮ
 atamasining asl mohiyatini t
o‘
liq ochib bermaydi. Bu 
borada  biz  professor  T.  S.  Malikov  fikriga  q
o‘
shilamiz.  Umuman 
murakkab  ilmiy  atamalarni  ularning  mohiyatini  ifodalamaydigan 
tarjimalar  bilan  almashtirmasdan,  birinchi  marta  q
o‘
llanilganida 
izohlagan holda, keyinchalik aslini q
o‘
llash maqsadga muvofiq.  
№9 
- 
“
Muhimlik  va  auditorlik  riski
ˮ
  nomli  AFMS  ga  muvofiq: