O‘ zbekiston respublikasi oliy va o‘ rta max sus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

4-jadval 
Tijorat banklari faoliyatida ichki auditning bosqichlari, tasniflash 
belgilari va mezonlari
9
. 
Audit 
bosqichlari 
Tasniflash belgisi 
Tasniflash mezonlari 
I.Rejalashtirish 
1. Tekshiruv vaqti 
1.1. Rejaga k
o‘
ra 
1.2. Rejadan tashqari 
2. 
O‘
tkazish turi 
2.1. Hujjatli 
2.2. Vizual 
3. Tekshiruv turi 
3.1 Rejaga k
o‘
ra 
3.2 Rejadan tashqari 
4. Uslubiyotiga k
o‘
ra 
4.1 Moslik auditi 
4.2 Tahliliy tekshiruv 
5. Takroriyligiga k
o‘
ra 
5.1 Uzluksiz audit 
5.2 Davriy audit 
6. Tekshiruv y
o‘
nalishiga 
k
o‘
ra 
6.1 Moliyaviy audit 
6.2 Boshqaruv auditi 
6.3 X
o‘
jalik auditi 
6.4 Ijtimoiy audit 
II. Auditni 
olib borish 
1. Nazorat obyektiga k
o‘
ra 
tekshiruv y
o‘
nalishlari 
1.1 Buxgalteriya hisobi tizimi 
1.2 Ichki nazorat tizimi 
1.3 Boshqaruvning turli b
o‘g‘
inlari 
2.Auditorlik tekshiruvining 
maqsadi va hajmiga k
o‘
ra 
2.1 Tashkiliy audit 
2.2 Funksional audit 
2.3 Maxsus audit 
3.Auditning y
o‘
nalishlariga 
k
o‘
ra 
3.1 Tashkiliy-huquqiy audit 
3.2 Moliyaviy-tahliliy audit 
3.3 Kompyuter auditi 
4. Mulkdor manfaatlari 
b
o‘
yicha tekshiruvni tashkil 
etish shakllariga k
o‘
ra 
4.1Moliya-x
o‘
jalik faoliyati auditi 
4.2 Maxsus audit 
4.3 Mufassal auditorlik tekshiruvi 
4.4 Balansni hisob-tahliliy tekshirish 
4.5 
Asoslilik 
va 
haqqoniyligini 
tasdiqlovchi tekshiruv 
5.Hujjatlarni tekshirishni 
tashkil etish usuliga k
o‘
ra 
5.1 Kompleks audit 
5.2Tanlab tekshirishga asoslangan audit 
5.3 Oraliq audit 
5.4 Cheklangan audit 
5.5 Tizimli audit 
                                                           
9
 Karimov N.F. Tijorat banklarida ichki audit: Monogra
fiya. O‘zbekiston Respublikasi Bank
-moliya akademiyasi.-
T.: O‘zbekiston Respublikasi FA “Fan” nashriyoti, 2006. 
-262 b. 

---

36 
 
Audit 
bosqichlari 
Tasniflash belgisi 
Tasniflash mezonlari 
III. Xulosa 
Audit natijalarini 
rasmiylashtirish shakliga 
k
o‘
ra 
1.Oraliq 
dalolatnoma 
bilan 
rasmiylashtirilgan 
2.Xulosalar bilan rasmiylashtirilgan 
3.Maxsus 
xulosa 
bilan 
rasmiylashtirilgan 
4.Axborotnoma bilan rasmiylashtirilgan 
 
Audit xizmati xodimlarining vakolatlari va javobgarligi 
 Audit  xizmati  xodimlari  tekshiruv 
o‘
tkazish  jarayonida  quyidagi 
vakolatlarga egadirlar: 
- bank rahbariyati va xodimlaridan bank faoliyatiga bo
g‘
liq b
o‘
lgan 
barcha zarur hujjatlarni yoki audit predmeti hisoblangan hujjatlarni talab 
qilish;  
-  ichki  auditorlik  tekshiruvlarini 
o‘
tkazish  jarayonida  tu
g‘
ilgan 
savollar b
o‘
yicha bank rahbarlari va xodimlaridan tushuntirishlar olish. 
Audit xizmati xodimlari lozim b
o‘
lganda qiziqtirgan savollari b
o‘
yicha 
yozma ravishda tushuntirishlar olish huquqiga ega; 
- zarur hujjatlardan nusxalar olish; 
- zarur b
o‘
lganda bankda belgilangan tartibda (kelgusida saqlanishi 
gumon b
o‘
lgan) hujjatlarning asl nusxalarini olish; 
-  tekshirish  o
‘
tkazish  maqsadida  bankning  barcha  binolariga, 
shuningdek
‚
 elektron va qo
g‘
oz aktivlariga kirish; 
-  auditorlik  tekshiruvi 
o‘
tkazilgandan  s
o‘
ng  tekshirish  jarayonida 
aniqlangan  qoidabuzarliklarni  bartaraf  etish  b
o‘
yicha  chora-
tadbirlarning bajarilishini nazorat qilish. 
Audit xizmati xodimlari quyidagilar uchun javobgardirlar: 
- tekshirish natijalarini buzib k
o‘
rsatish; 
- qonun hujjatlariga muvofiq bank sirini tashkil etuvchi har qanday 
ma’lumotlarning ma
x
fiyligini ta’minlamaslik;
 
-  bankning  tegishli  b
o‘
limlaridan  olingan  hujjatlar  butunligini 
ta’minlamaslik va qaytarmaslik.
 
Ichki  audit  xizmati  xodimlari 
O‘
zbekiston  Respublikasining 
amaldagi qonunchiligi hamda ichki auditorlar javobgarligini belgilovchi 
bankning ichki nizomlariga binoan javobgar b
o‘
ladilar. 

---

37 
 
Audit xizmati xodimlariga nisbatan q
o‘
yilgan talablar. 
Auditorlar quyidagi talablarga javob berishlari kerak: 
- bajarayotgan vazifalari xarakteriga mos b
o‘lgan oliy ma’lumotga 
ega b
o‘
lishlari; 
-  bankning  pul  muomalasi,  kredit,  valyuta,  depozit  operatsiyalari 
yoki  buxgalteriya  hisobi  va  hisoboti  b
o‘
limlarida  kamida  bir  yil  ish 
stajiga ega b
o‘
lishlari kerak. Bosh auditor uchun bankning yuqoridagi 
b
o‘
limlarida  kamida  uch  yil  yoki  tijorat  bankida  rahbarlik  lavozimida 
kamida bir yil ish stajiga ega b
o‘
lish talab etiladi; 
-  bank  qonunchiligi  sohasida  bilimlarga  ega  b
o‘
lishlari,  shu 
jumladan Markaziy bankning me’yoriy hujjatlarini bilishlari;
 
- respublikada belgilangan buxgalteriya hisobi hamda umumqabul 
qilingan  buxgalteriya  hisobi  va  audit  xalqaro  standartlari  qoidalarini 
q
o‘
llash  b
o‘
yicha  bilimlarga  ega  b
o‘
lishlari,  shuningdek
‚
  xalqaro 
standartlardagi 
o‘
zgarishlarga  muvofiq  maxsus  kurslarda  muntazam 
o‘
qishni 
o‘
tkazishlari.  
Bank  Kengashi  va  Auditorlik  q
o‘
mitasi  bosh  auditor  bilan 
birgalikda  Audit  xizmatining  har  bir  xodimi  kasbiy  mahoratini  uning 
axborot  tanlash,  tekshiruvlar 
o‘
tkazish,  xulosalarni  baholash  va 
tayyorlash  jarayonidagi  kasbiy  mahorati  darajasini  e’tiborga  olib, 
baholab  borishlari  lozim.  Shu  munosabat  bilan  moliya  sektori 
rivojlanishi  natijasida  bank  faoliyati  murakkablashib  borayotganini 
hamda Audit xizmati bajarishi lozim b
o‘
lgan vazifalar ortib borayotgani 
hisobga olinishi lozim. 
 Audit xizmati xodimlarining kasbiy k
o‘
nikmalari ularni muntazam 
va  uzluksiz 
o‘
qitib  borish  orqali  oshirilishi  lozim.  Audit  xizmati 
xodimlari  tegishli  banklardan  bank  sohasini  kompyuterlashtirish 
sharoitida  audit 
o‘
tkazish  b
o‘
yicha  zaruriy  bilim  va  malakaga  ega 
b
o‘
lishlarida yordam olish imkoniyatiga ega b
o‘
lishlari lozim. 
Ichki  audit  bank  Kengashi  tomonidan  tasdiqlangan  Auditorlik 
tekshiruvi  rejasiga  muvofiq 
o‘
tkaziladi.  Auditorlik  tekshiruvi  rejasi 
asosida  batafsil  auditorlik  dasturi  tayyorlanadi.  Auditorlik  tekshiruvi 
rejasini  ishlab  chiqish  uchun  javobgarlik  Auditorlik  q
o‘
mitasiga, 
auditorlik  dasturini  ishlab  chiqish  va  bajarish  uchun  javobgarlik  esa 
bankning Bosh auditoriga yuklatiladi.  

---

38 
 
Audit  xizmati  ishining  samaradorligi  va  monandligini  ta’minlash 
maqsadida  auditorlik  tekshiruvi  rejasi  bank  Kengashi  tomonidan  bir 
yilda kamida bir marta tegishli yilning 1 yanvariga qadar qayta k
o‘
rib 
chiqilishi va tasdiqlanishi lozim. 
 Auditorlik  dasturi  auditorlik  tekshiruvi  maqsadini  aniq  belgilashi 
va izohlab berishi, shuningdek
‚
 batafsil ish rejasi, auditorlik tekshiruvini 
o‘
tkazish grafigi hamda k
o‘
rilayotgan har bir soha uchun zaruriy tartiblar 
izohini 
o‘
z ichiga olishi lozim. 
 Dastur  qamrov  doirasi  auditorlik  maqsadlariga  erishish  uchun 
yetarli b
o‘
lishi lozim. Har bir dastur talab qilinayotgan ishning aniq va 
qisqa tarzda izohlab berishi lozim hamda operatsiyalarning xususiyati va 
mukammalligiga qarab bir yoki bir nechta b
o‘
limlar faoliyatini qamrab 
olishi  mumkin.  Dasturga  kiritilgan  tartiblar  amalga  oshirilayotgan 
operatsiyalar  yoki  boshqa  omillar  hajmi  va  murakkabligiga  qarab 
o‘
zgartirilishi mumkin.  
Tijorat banklarida ichki audit bir yilda kamida bir marta 
o‘
tkazilishi 
lozim.  
 Ichki  auditorlik  tekshiruvini 
o‘
tkazish  davriyligi  audit 
o‘
tkazish 
lozim b
o‘
lgan har  bir sohaga bo
g‘
liq b
o‘
lgan tavakkalchilik darajasini 
baholashga asoslangan b
o‘
lishi lozim.  
Ichki audit hajmi  bank ichki nazorat tizimining yetarli b
o‘
lishi va 
samaradorligini  hamda  yuklatilgan  majburiyatlarni  bajarishdagi  ishlar 
sifatini tekshirish va baholashni 
o‘
z ichiga olishi lozim.  
Audit  xizmati  amaldagi  qonun  hujjatlariga  muvofiq  moliyaviy 
hisobotning ishonchliligi va t
o‘g‘
riligini tekshirishi lozim.  
 Ichki audit tekshiruvini 
o‘
tkazish jarayonida bank operatsiyalari va 
hisobotlarga sezilarli ta’sir ko‘
rsatishi mumkin b
o‘
lgan qoida, reja, tartib 
va  qonun  hujjatlariga  rioya  etilishi  tekshirilishi,  shuningdek
‚
  bank 
tomonidan ularga amal qilish darajasi aniqlanishi lozim. 
 Audit  xizmati  tekshiruv  vaqtida  kapitalning  yetarlilik  darajasini 
baholash,  aktivlarning  tasniflanishi,  tavakkalchilikni  boshqarishni  va 
likvidlilikni  baholash, 
o‘
tkazilgan  bank  operatsiyalarini  buxgalteriya 
hisobi va moliyaviy hisobotda 
o‘
z vaqtida, t
o‘
liq va aniq aks ettirilishini 
baholash kabi savollarga javob berishi lozim. 

---

39 
 
Audit  xizmati  aktivlarning  saqlash  usullarini  va  zarurat 
tu
g‘
ilganda ularning mavjudligini tekshirishi lozim.  
Ma’lumki amaliyotd
a  ichki  audit  xizmatining  pirovard  faoliyati 
faqat  amalga  oshirilgan  tekshiruvlar  soni,  aniqlangan  noqonuniy 
t
o‘
lovlar  va  talon-taroj  qilingan  mabla
g‘
larning  qiymatiga  k
o‘
ra 
baholanmoqda.  Shuningdek,  tekshiruvlarni 
o‘
tkazish  muddatlari  va 
aniqlangan  kamchiliklarni  bartaraf  etish  borasida  olib  borilgan  chora-
tadbirlarning qay darajada bajarilayotganligi haqidagi masalalariga ham 
yetarli
cha e’tibor berilmayapti.
 
Ushbularni bartaraf etish maqsadida, ichki audit faoliyati sifati va 
samaradorligini  baholashning  uch  bosqichidan  iborat  tizimini  yaratish 
zarur: 
Birinchi bosqichda auditni rejalashtirish darajasi, tekshiruvni olib 
borish  sifati  va  tekshirishning  belgilangan  muddatlariga  rioya  qilish 
nazorat qilinadi. 
Ikkinchi bosqich 
–
 b
o‘
linmalarning muayyan davrdagi faoliyati, 
ish  rejasining  bajarilishi  darajasi,  uni  rejalashtirish, 
o‘
tkazish  va  ichki 
auditorning bilim saviyasi attestatsiyasi natijalariga k
o‘
ra baholanadi. 
Uchinichi  bosqichda  umuman  ichki  audit  xizmati  sifati  va 
samaradorligining  umumiy  k
o‘
rsatkichi  quyidagi 
o‘
rta  geometrik 
formula asosida hisoblanadi: