O‘ zbekiston respublikasi oliy va o‘ rta max sus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

 
3.2. Naqd pul va boyliklarni saqlash binolari va ularni  
q
o‘
riqlanish auditi 
 
Naqd 
pullar, 
boyliklar 
va 
ular 
bilan 
o‘
tkaziladigan 
operatsiyalarning  qonuniyligini  audit  qilish  bilan  bir  qatorda  pul  va 
boyliklar  ish  vaqtida,  hamda  ishdan  tashqari  vaqtda  but  saqlanishi 
ta’minlangani,  pul  omborlari  seyflarni  ochish,  yopish, 
muhrlash, 
q
o‘
riqlash  uchun  topshirish  va  qabul  qilish  qoidalariga  rioya  etilishi, 
ularning  holati  bank  muassasalari  binolaridagi  kassa  uzellarining 
loyihalanishi va qurilishiga doir texnik talablarga muvofiq tekshiriladi. 
Auditor tekshirilayotgan Bosh boshqarmaning rahbari yoki uning 
kassa ishiga rahbarlik qiluvchi muovini bilan hamkorlikda bank binosi 
eshiklarining  mustahkamligini,  ularda  ichki  tambalar,  eshik-derazalar, 
yert
o‘
la  va  boshqa  xonalarda  panjaralar  borligi  va  mustahkamligini 
k
o‘
zdan  kechirib  chiqadi.  Birinchi  qavatdagi  xonalarning  derazalari 
tunda ichki eshiklar yoki qalin darpardalar bilan yopilishini tekshiradi. 
Pul ombori k
o‘
zdan kechiriladi, zirhli eshiklar butunligi, yetarlicha 
jihozlangan javonlar borligi va zich yopilishi, ulardagi qulflar butunligi 
tekshiriladi.  Bank  muassasalarining  kassa  xonalaridagi  eshik, 
derazalarning  ichki  tambalari,  kassirlarning  boyliklar  saqlanadigan  ish 
stollarida  shaxsiy  qulflar  borligi  va  butunligi  ham  shu  tartibda 
tekshiriladi. Kassirlar va inkassatorlar zarur b
o‘
lgan pul omborlari bilan 
ta’minlangani,  omborlar  ularga  qo‘
yiladigan  talablarga  mos  kelishi 
tekshiruvdan 
o‘
tkaziladi. 
Auditor bank binosi, kassa xonalari eshiklari, kassa kabinalarining 
derazalari, pul omborlari joylashgan javonlarning eshiklari qulf (tamba) 
bilan berkilishiga ishonch hosil qilishi kerak. 
Aniqlangan  kamchiliklar  kassa  xodimlari  va  boshqa  xodimlarga 
boyliklar but saqlanishi uchun javobgar b
o‘
lgan mansabdor shaxslardan 

---

74 
 
biri (bank muassasasi rahbari, bosh buxgalteri yoki ularning kassa ishiga 
rahbarlik  qiluvchi 
o‘
rinbosarlari,  kassa  mudiri)ning  huzurida  k
o‘
rsatib 
o‘
tiladi. 
Pul  omborlarini  q
o‘
riqlash  xizmati  xodimlariga  topshirish  va 
ulardan  qabul  qilish  tartibi  ham  kuzatish  orqali,  hamda  har  bir  ombor 
b
o‘
yicha  post  daftarlaridagi  yozuvlar  b
o‘
yicha  tekshiriladi.  Bunda 
boyliklar but 
saqlanishi  uchun  javobgar  shaxslar  pul  omborlarini 
qabul  qilib  olishda  eshiklar,  qulflar,  tizimcha,  muhr  izlari  butunligini 
tekshirishi aniqlanadi. 
Ish  kunlari  pul  omborlari  k
o‘
zdan  kechirish  va  tekshirish  uchun 
albatta ochilishi ta’minlangani, shuningdek, davlat boyliklarini saqlash 
shart-sharoitlariga  rioya  qilinishi  post  daftaridagi  yozuvlarga  qarab 
tekshiriladi. 
Xavf-xatardan  darak  berish  vositalarining  ahvoli  bank  muassasa 
rahbari yoki uning boyliklar but saqlanishi uchun javobgarlik zimmasiga 
yuklatilgan  muovini  bilan  hamkorlikda  tekshirib  chiqiladi.  Pul 
omborlari,  deraza,  eshiklar,  pol  va  shiftlardagi  lyuklar,  boyliklar 
tashishda foydalaniladigan liftlar, kirish mumkin b
o‘
lgan boshqa joylar 
kodlashtirilgani  yoki  mustahkamlangani,  kassa  tarmo
g‘
i  (uzeli)  xavf- 
xatar va yon
g‘
indan darak beruvchi texnik vositalar bilan jihozlangani 
k
o‘
zdan kechiriladi. 
Ayni  paytda  pul  sanash  kassasi  mudiri,  oborot,  kechki,  kirim, 
chiqim  va  boshqa  xil  operatsiya  kassalari  kassirlarining,  shuningdek, 
muassasa  rahbari,  bosh  buxgalter  (yoki  ularning  zaxira  fondlarini 
saqlash vazifalari ishonib topshirilgan muovinlari), kassa mudirining ish 
o‘
rinlarida,  postlarda  hamda  boyliklar  b
o‘
lgan  boshqa  xonalarda 
tugmachali datchiklar borligi tekshiriladi. 
Audit  rahbarining  talabiga  k
o‘
ra,  xavf-xatardan  darak  berish 
vositalarining  t
o‘g‘
ri  ishlashi  va 
“
Xavf-xatar
ˮ
  degan  darak  berilishi 
bilanoq militsiya xodimlari 
o‘
z vaqtida yetib kelishi tekshirib qurilishi 
lozim.  Shuni  nazarda  tutish  lozimki,  banklarning  viloyat  (shahar) 
boshqarmalari 
boshliqlariga, 
kassa 
operatsiyalari 
b
o‘
limlari 
boshliqlariga,  bank  b
o‘
limlari  boshqaruvchilariga  ichki  ishlar  organi, 
idoraga  qarashli  b
o‘
lmagan  q
o‘
riqlash  xizmati  b
o‘
limi  (b
o‘
linmasi) 

---

75 
 
boshli
g‘
i yoki ularning muovinlari huzurida q
o‘
riqlanayotgan obyektda 
xavfli holat e’lon qilish huquqi beriladi.
 
Xavfli  holat  e’lon  qilingan  zah
otiyoq  bank  binosiga  kirib-
chiqiladigan barcha y
o‘
llar t
o‘
silishi, q
o‘
riqlanayotgdn obyektlar ustidan 
nazorat  kuchaytirilishi,  shuningdek,  bank  xodimlarining  xushyorligi 
oshirilishi va boyliklar bilan olib boriladigan ishlar t
o‘
xtatilishi (pul va 
boyliklar seyflar hamda javonlarga joylanishi) lozim. 
Xavfli  holatni  tekshirish  yakunlanganidan  keyin  auditor  bank 
muassasasi  rahbari  yoki  uning  muovini,  audit  qilish  rahbari,  zarurat 
tu
g‘
ilganda  esa  boshqa  auditorlarning  ishtirokida  xavf-xatardan  darak 
berish  pultiga  barcha  datchiklardan  birin-ketin  xabar  kelib  turgani, 
bevosita  militsiya  organiga  xabar  berayotgan  tugmachali  datchiklar 
boshqa postlar, shu jumladan bank hovlisidagi post bilan bo
g‘
langanini 
tekshiradi. 
Audit qilish jarayonida quyidagilar tekshirilishi shart: 

 
obyektlar  q
o‘
riqlanishi  qanday  tashkil  etilgani,  ruxsatnoma 
berish  tartibining  ahvoli,  bank  obyektini  q
o‘
riqlash  b
o‘
yicha 
o‘
rinlar 
amalda qanchalik t
o‘
ldirilgani, shuningdek
‚
 bu 
o‘
rinlardan belgilangan 
maqsadda foydalanilishi. 
Bu  masalalarni  tekshirishda  bank  muassasasi  b
o‘
yicha  quyidagi 
xizmat topshiriqlariga amal qilish lozim: 

 
bank muassasasini q
o‘
riqlash postida 
O‘
zbekiston Respublikasi 
Markaziy  banki  IIV  bilan  hamkorlikda  1992-yil  15-aprelda  chiqargan 
163/25-sonli  buyruqda  4-sonli  ilovada  k
o‘
zda  tutilgan  zarur  hujjatlar 
borligi, shuningdek, ruxsatnoma berish tartibi 
O‘
zbekiston Respublikasi 
Markaziy  bankining  1993-yil  23-iyuldagi  42-sonli  xatiga  muvofiq 
tashkil etilgani; 
•  bank  muassasasida  ruxsatnoma  berish  tartibining  o‘
ziga  xos 
jihatlari t
o‘g‘
risidagi buyruq, har bir postda ushbu y
o‘
riqnomaning 3.2-
bandiga muvofiq auditorlar bank binosiga va kassa xonalariga hech bir 
t
o‘
siqsiz  kirishi  t
o‘g‘
risidagi  k
o‘
rsatma  ham  b
o‘
lgan  zarur  xizmat 
hujjatlari borligi; 
• 
obyektda  yoki  postda  muassasa,  IIV  va  yon
g‘
indan  saqlash 
organlari  rahbari  va  boshqa  mas’ul  xodimlarining 
telefon  raqamlari, 

---

76 
 
texnik aloqa vositalari, ishlatishga tayyor holdagi 
o‘
t 
o‘
chirish vositalari 
borligi. 
Ruxsatnoma  berish  tartibini  tashkil  etish  masalalari  doirasida 
quyidagilar tekshirilishi shart: 
• doimiy, vaqtinchalik, bir martalik va moddiy tovarlar
 olish uchun 
beriladigan  ruxsatnomalarning  blankalari,  shuningdek,  joriy  ehtiyojlar 
uchun  bank  xodimlariga  maxsus  ajratilgan  blankalarning  zaxirasi 
saqlanishi  qoidalariga  rioya  etilishi  (blankalar  temir  javonlarda 
saqlanishi,  ularning  hisobi  belgilangan  shakldagi  daftarda  yuritilishi, 
ularni  olish  (berish)  tegishli  xodimlar  tomonidan  imzolanib 
rasmiylashtirilishi kerak); 
• ruxsatnomalar blankalarini muddatidan avval 
muhr va imzo bilan 
rasmiylashtirish  hollari  mavjudligi  (blankalarni  beruvchi  bevosita 
ijrochilarda amalda b
o‘
lgan blankalarni tekshirish orqali aniqlanadi); 
• qo‘
riqlash xizmati xodimlarida doimiy, vaqtinchalik, bir martalik 
va  moddiy  tovarlar  olish  uchun  beriladigan  ruxsatnomalarni  imzolash 
huquqiga ega b
o‘
lgan shaxslarning imzo namunalari k
o‘
rsatilgan r
o‘
yxat 
borligi,  lavozimidan  b
o‘
shagan  yoki  boshqa  ishga 
o‘
tgan  shaxslarning 
o‘
z kuchini y
o‘
qotgan imzo namunalari 
o‘
z vaqtida bekor 
qilinishi 
(almashtirilishi); 
•  qo‘
riqlash  xizmati  xodimlari  mijozlar  qaytargan  bir  martalik 
ruxsatnomalarni,  ularning  nazorat  talonlarini,  shuningdek,  moddiy 
tovarlar  olish  uchun  berilgan  ruxsatnomalarni 
o‘
z  vaqtida  (ertasidan 
kechiktirmay) topshirishi. Bu tekshiruvlar audit qilish mobaynida joriy 
ehtiyojlar  uchun  yoziladigan  ruxsatnomalarning  blankalari  berilgan 
mansabdor shaxslarda bir necha bor 
o‘
tkaziladi; 
•  bank  muassasalarining  pul  tushumini  topshiruvchi  savdo  va 
boshqa  xil  tashkilotlar  vakillariga  doimiy  ruxsatnomalar  berish 
t
o‘g‘
risidagi  k
o‘
rsatmalarga  rioya  etilishi  (savdo  va  boshqa  xil 
tashkilotlarning  iltimosnomalari  borligi  tekshiriladi,  keyin  esa  kechki 
kassaning ish paytida tekshiruv 
o‘
tkaziladi); 
•  bank  xodimlariga  va  mijozlarga  berilgan  doimiy  hamda 
vaqtinchalik  ruxsatnomalar  maxsus  shakldagi,  sahifalari  raqamlangan, 
rahbarning  imzosi  va  muhri  bilan  tasdiqlangan  daftarda  qayd  etish 
tartibiga rioya qilinishi; 
 

---

77 
 
-  doimiy  ruxsatnomalarni  yiliga  kamida  2  marta  (xodimlar  bank 
binosiga  kirishi  uchun  berilgan  ruxsatnomalarda  nazorat  shifr  belgilar 
borligiga  qarab,  audit  rahbarining  ixtiyoriga  k
o‘
ra  tanlab)  tekshiriladi, 
shuningdek, ruxsatnomalarning blankalari har yili 1 dekabrdagi holatga 
k
o‘
ra r
o‘
yxatga olinishi tekshiruvdan 
o‘
tkaziladi.