O zbekiston badiiy akademiyasi kamoliddin behzod nomidagi milliy rassomchilik va dizayn instituti

“muzey” 
so‘zini qay- 
tardi va uni yangicha mazmun bilan boyitdi. Avval bu so‘z kollek­
siya so‘zining sinonimi sifatida qabul qilingan. 1492-yildan boshlab, 
“muzey” so‘zi alohida yozma ravishda ro‘yxatga olina boshlagan. 
Florensiyalik bankir va Lorenso Medichining qo'lyozmalar va gen- 
lar kolleksiyasi muzey deb atalgan. “Muzey” so‘zi grekcha muzalar 
uyi degan m a’noni bildiradi, tarixiy obidalami saqlash, ko‘rgazma qil- 
ish, o ‘rganish, yig‘ish bilan shug‘ullanuvchi muassasa hisoblanadi. 
Ke-yinchalik muzey deb kolleksiyani emas, u saqlanayotgan xonani 
ham atashgan. 1539-yilda italiyalik gumanist Pado Joto o‘zining yo- 
zuvlarida Komodagi villasida saqlanayotgan buyuk insonlar portretini 
to‘plamini ham 
muzey 
deb atagan. Ya’ni Javani muzeyi Museum Jo- 
vanu, shuningdek, Italiya tabiat tadqiqotchilari ham o ‘zlarini xonala- 
rini muzey deb atay boshlashgan. Shundan so‘ng Uyg‘onish davrida 
muzey so‘zi kolleksiyalar saqlanadigan xona sifatida yuritila boshla- 
di. XVI asming ikkinchi yarmidan boshlab Yevropa hovlilari ajoyib, 
chiroyli, nodir buyumlar namoyishi bilan ham ajralib tura boshlagan. 
Bunday to‘plam namunalari sifatida Uffitse galereyasi ham Markaziy 
Yevropadagi kunstkameralardan hisoblangan. Eng birinchi kollek­
siya to‘plami 1550-yil Venadagi imperator Ferdenant Gabsburgga te- 
gishli bo igan. XVI-XVIII asrlar ikkinchi yarmining eng boy va taniqli 
to‘plami Venger va Bagim imperatori Rudolfo II Gabsburgga tegishli 
boigan. Uning qiymati o ‘sha vaqtda juda katta baholangan.
XIX asrgacha muzey faqat tarixiy ilmiy san’at namunalari kolleksi­
yasi sifatida qabul qilingan bo‘lsa, XIX asrdan boshlab muzey ishida 
tadqiqotlar olib borish boshlangan va XX asming 60-yillardan bosh­
lab muzeylami tarbiyaviy faoliyati ishi ham boshlangan. 1946-yilda 
IKOM jahon muzeylar birlashmasi tashkil qilinib, muzeylami rivoj- 
lantirish bilan shug‘ullangani. Hozirda dunyoning 115 ta mamlakati 
o‘z ichiga olgan birlashmaning 27 ming 500 ishtirokchisi bor va ular 
YUNESKO Butunjahon tashkiloti bilan ish olib boradi.
IKOM har uch yilda bir mamlakatda o ‘zining yig‘ilishini

---

o ‘tkazadi. Qadimgi muzeylam ing biri Aleksandriyalik Ptolomey II 
tomonidan bizning eramizgacha b o ‘lgan 290-yilda tashkil topgan. 
Uning tarkibiga xonalar, ovqatlanish xonalari, kutubxonalar, botanik 
va zoologik bog‘lari kirgan. Keyinchalik bu yerga tibbiyot va as- 
tronomik uskunalar, hayvonlami qotirilgan nusxalari, haykallar va 
byustlar qo‘yilib, ulardan o ‘qitish uchun foydalanilgan. Bu muas- 
sasalar museonlar deb atalgan. M useon kutubxonasida 750 ming­
dan ortiq qo‘lyozmalar bo‘lib, museon direktori Ptolomey bo‘lgan. 
Antik Gretsiyada ham ibodatxonalarga haykallar, rasmlar, san’at 
namunalari qo‘yila boshlagan. Keyinchalik ular shahar bog‘lariga, 
hammomlarga, teatrlarga qo‘yilgan. Boylaming villadagi urush- 
lar natijasida olib kelingan san’at namunalarini ko‘rsatish udumga 
aylangan. Rim imperatori Adrean haykallarini va san’at namunalar- 
ining nusxalari tayyorlashni buyurdi va ular Gretsiya, Misrda katta 
qiziqish uyg‘otdi, bu villa hozirgi muzeylaming ilk qaldirg‘ochi 
hisoblanadi.
Shu jumladan, Osiyoda eramizning II ming yili boshlanishida Xi- 
toy va Yaponiya ibodatxonalarida mahalliy san’at namunalari yig‘ila 
boshlandi. Eng to‘la kolleksiya Shosomg nomi bilan atalib, Unara 
ibodatxonasida joylashadi. 0 ‘rta asr san’at namunalari (zargarlik na­
munalari, haykallar, monuskritlar) ibodatxonalar va cherkovlarda 
ko‘rsatish uchun belgilandi. VII asrdan boshlab urushlarda qo‘lga kirit- 
ilgan boyliklar ko‘rgazma qilina boshlagan. Umsh vaqtida bu boy- 
liklardan to‘lov sifatida foydalanilgan. Shunday qilib saqlanmalarda 
yo ko‘payib, yo kamayib turgan. Masalan, Fransiyadagi Reyms ibo- 
datxonasi xazinasining miqdori fransuzlaming harbiy g ‘alabalariga 
bog‘liq bo‘lgan. XVIII asrdan boshlab muzeylar Yevropadagi ko‘p 
mamlakatlarning ijtimoiy hayotida muzeylar ajralmas b o iib qoldi. 
1750-yilda Parijda Palas de Lyuksenburg saroyida haftada ikki kun 
rasmlar ko‘rgazmasi bo‘lib o ‘tardi. Birinchi navbatda buni ko‘rgani 
lalabalar va san’at namoyandalari kirar edilar. Keyinroq bu rasmlar
I .uvr kolleksiyasiga berilib, u yerda qirol Fransiskoning shaxsiy

---

kolleksiyasi bo‘lgan yangi tipdagi birinchi muzey 1753-yilda ochilgan 
bo‘lib, unga tashrif buyurish uchun yozma ro‘yxatdan o‘tish lozim 
boMgan. 1793-yilda Fransiya revolyutsiyasidan so‘ng, Luvr ham bi­
rinchi muzey b o iib ochilgan. XVIII asr muzeylariga quydagilar kiradi:
Renessans davrida buyuk grek va rim madaniyatining qaytarilishi 
bilan birga, antik davming ilmiy dam olish hayot tarzi ham o ‘rganila 
boshlagan. Rim intellektuallari villalarda turli yig‘in laro ‘tkazabosh- 
lagan. Italiya aslzodalari saroylarda va taniqli shaharliklar xonadon- 
larida alohida xonalar ajratib, bu yerda falsafiy mavzularda bahslar, 
qadimgi yozuvchilar kitoblarini o ‘qish udumga kira boshlagan. Bir- 
lamchi davrda bu kabinetlar