shakllanadi. Dizayn sohasi alohida fan sifatida o'qitilayotgani bois
bu xususdagi mavzu “0 ‘zbek xalq amaliy san’ati” fani dasturiga
mavzu sifatida kiritilmagan. 0 ‘zbekiston amaliy san’ati boy tarixga
ega. Keyingi m a'ruzalarda uning har bir tarixiy bosqichi to ‘g ‘risida
maxsus m a’lumotlar va tahliliy sharhlar beriladi. 0 ‘zbek amaliy
san’ati tarixining o ‘ziga xosligi hududimizdagi xalqlarining uzoq
o ‘tmishdan to hozirgacha shakllangan turmush tarzi bilan bog‘liqdir.
Chunki, 0 ‘zbekiston hududida yashagan o ‘troq va ko‘chmanchi
xalqlar madaniyatining o ‘zaro munosabati amaliy san’atida
ifodasini
topgan.
0 ‘zbekistonda ham amaliy san’atning shakllanishida iqtisodiy,
siyosiy, diniy va ijtimoiy dunyoqarash tamoyillari jiddiy rol
o ‘ynagan. Masalan, islom dini hududimizga kirib kelishi bilan
mdhalliy amaliy san’atning badiiy uslubi tubdan o ‘zgargan ushbu
uslub naqsh estetikasi doirasida IX asrdan boshlab to XX asr
boshigacha rivojlanadi. Zamonaviy O ’zbekiston amaliy san'ati ham
ayni naqsh uslubi yo‘nalishida rivojlanib kelmoqda. 0 ‘zbek xalq
amaliy san’ati an’analarining uzoq asrlar davomida saqlanib,
avloddan
avlodga
o ‘tishida
badiiy
hunarmandchiligimizning
poydevori boMmish “ustoz-shogird” tizimi katta ahamiyatga ega.
XIX asrda xalq amaliy san’atining asosiy badiiy maktablari va
ularning o ‘ziga xos mahalliy xususiyatlari shakllandi.
XX asrdagi
ijtimoiy, iqtisodiy o‘zgarishlar xalq amaliy san’atining ijtimoiy
funksiyalarini ham keskin o ‘zgartirdi. 1950-80- yillarda o ‘zbekxalq
amaliy san’atining asl an ’analari va tarixiy tajribasi ko‘p hollarda
unutildi va uning barcha turlarini qayta tiklash masalasi dolzarb
m uam moga aylandi.
0 ‘zbek xalq amaliy san’atini ilmiy o ‘rganish jarayoni ancha
murakkab. 1990- yillarda yuzaga kelgan davlat chegaralari doirasida
m intaqa san’atlari tarixini qarab chiqish haqidagi masala ko‘tarilgan
edi. O 'shanda 1965 yilda “0 ‘zbekiston san’atlari tarixi” (mualliflar
T.A.Pugachenkova, L.I.Rempel) yirik asari nashr etilganidan keyin
butunittifoq matbuotida “0 ‘zbekiston san’ati tarixi” atamasini
qoMlash
borasida
bahs
qizg‘in
tus
oldi.
Moskvalik
olim
B.Ya.Staviskiy bunday yondashuv noto‘g ‘ri
deb chiqdi va buni
qadimda va o ‘rta asrlarda “0 ‘zbekiston” degan davlat boMmagani
bilan asoslashga urindi. “0 ‘rta Osiyo san’ati tarixi” atamasidan
«
foydalanish to ‘g ‘riroq bo‘lar edi, dedi u. L.I.Rempel o ‘sha jurnalda
tnaqola e ’lon qilib, B.Ya.Staviskiy bilan munozaraga kirishdi.
M oskvalik olim fikrini S.B.Pevzner yoqlab chiqdi va “0 ‘zbekiston
san’ati tarixi” va “Turkmaniston san’ati” kitoblari mualliflari
(G.A.Pugachenkova, L.I.Rempel)ni “ ...hozirgi siyosiy-m a’muriy
chegaralarda”
qamalib
qolgan
mintaqa
san’ati
taraqqiyotini
ko‘rsatishga
urinishda
aybladi.
0 ‘zbek
olimlari
mintaqaviy
yondashuv to‘g ‘riligini inkor etmagan liolda, XX asrda vujudga
kelgan davlat tuzilmalari doirasidagi badiiy madaniyat tarixi o ‘z
respublikalari
uchun
tegishli
ekanini
ta’kidlab
chiqdilar.
0 ‘zbekistonning va mintaqadagi boshqa respublikalarning davlat
mustaqilligini qo ‘Iga kiritishi bu bahsga nuqta q o ‘ygandek ko‘ringan
edi. Biroq 1990 - yillar o ‘rtalarida B.Ya.Staviskiy Markaziy Osiyo
san'atlarini, B.V.Veynmarn e ’tiroflariga
suyangan holda, hozirgi
davlat tuzilmalari doirasidagina qarab chiqish to ‘g ‘rili ekanligi
haqidagi oldingi fikrlarini yana takrorladi. G.A.Pugachenkova yangi
tarixiy voqelik - mintaqa davlatlarining mustaqillikka erishganini
hisobga olib, o ‘zining oldingi yondashuvlarini rivojlantirgan holda
javob berdi.
Amudaryo va Sirdaryo oralig'idagi tabiiy-iqlim shart-sharoiti bu
mintaqada o ‘troq-dehqonchilik madaniyati shakllanishi va ilk
tam addunlarning yuzaga kelishi uchun muhim omil bo‘lgan.
Qadimgi Xitoy, Hind va Misr singari eng qadimgi shahar madaniyati
ham aynan mana shunday sharoitda vujudga kelgan. 0 ‘zbekiston
hududida qadimgi davlatlarning paydo bo'lishi
va shunga muvofiq
tarzda ko‘p asrlik san’at tarixining yuzaga kelishi uchun ikki daryo
oralig‘idagi ilk tamadduniy taraqqiyotga asos b o iib xizm at qildi.
0 ‘zbekiston hududi Buyuk ipak yo'lining eng muhim qismi
hisoblanadi. Uning tarixiy chorrahasi aynan mana shu erda
joylashgan edi. Buyuk ipak y o ‘lidan turli-tuman yuklar ortilgan
karvonlar yurgan. Ayni vaqtda undan G ‘arbdan Sharqqa va
Sharqdan G ‘arbga madaniy g ‘oyalar va an’analar tarqalgan. Eron-
ahmoniylar, yunon-ellin,
hind-budda, xitoy, eron-sosoniy va arab-
musulmon madaniyati an'analari, keyinchalik esa Rossiya va Evropa
madaniyatining kirib kelishi k o 'p jihatdan amaliy san'atim izning
m
I
i i i i i
\illi(>iiii belgilab berdi.
0 ‘zbek xalq amaliy san’atida k o ‘chmanchi xalq madaniyatining
roli ham katta edi. Ammo XX asrga kelib bu omilning ta ’sirida
deyarli barham topdi. Qadimgi davrdan boshlab, shaharsozlik va
hunarmandchilikning jadal
rivojlanishi natijasida 0 ‘zbekiston
hududida davlatchilik taraqqiyotidagi yangi shaharsozlik yuzaga
keldi.
Do'stlaringiz bilan baham: