O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

1  М ог  T.  Utopiya.  M,  1978,  276-bet.

110

---

terdamskiy  xristian  gumanizmi  va  Platonning  «Davlat»  asari 

beqiyos  ta’sir  ko‘rsatdi.

«Utopiya»  so‘zi  T.Mor  tomonidan  ilk  bor  qo‘llangan  bo‘lib, 

«yo‘q  joy»,  «hech  qayer»,  degan  ma’noni  anglatadi.  Ushbu  so‘z 

yordamida  ifodalangan  orolda  baxt-saodatli  kishilar  farovon  tur- 

mush  kechiradilar.  Bunday  turmush  qat’iy  antiindividualizmning 

joriy  etilishi  orqali  yo'lga  qo‘yilgan.  Antiindividualizm  xususiy 

mulkni  bekor  qilishni,  jamiyat  a’zolarining  mulkiy  va  iste’moliy 

tengligini  ta’minlashni  talab  etadi.  Bunday  fikrlami  bayon  etishda 

Tomas  Mor  xristiancha  gumanizm  g‘oyalariga  asoslanadi.

Tomas  Mor  Platon  va  Abu  Nasr  Forobiyning  adolatparvar 

shoh  haqidagi  mulohazalarini  davom  ettiradi.  Maksimal  tenglik 

joriy  etilgan  orolda  faqat  har  tomonlama  ilmli,  ma’rifatli,  turli 

illatlardan  xoli  zotgina  hukmdorlik  qilishi  mumkin.  «Hukmdor 

shunday  bir  manbaki,  undan  butun  xalqqa  ham  ezgulik  ham 

yovuzlik  yog‘ilib  turishi  mumkin»,  —  deb  yozadi  mutafakkir.1 

Asarda  bunday  afsonaviy  hukmdor  Utop  deb  ataladi.  U  maz- 

kur  orolni  kashf  etgach,  unda  o‘z  ijtimoiy,  siyosiy  va  axloqiy 

qonun-qoidalarini  joriy  etadi.  Hukmdor,  birinchi  navbatda,  na- 

faqat  xususiy  mulkning  batamom  bekor  qilinishiga,  balki  pul 

va  oltinga  bo'lgan  salbiy  munosabatning  shakllanishiga  muvaffaq 

bo‘ladi.  Orolda  pul  batamom  yo‘q  qilingan,  oltindan  esa  eng 

iflos  ishlar  uchun  ishlatiladigan  buyumlar  tayyorlanadi.  Buyuk 

gumanist  odamlar  boshiga  mislsiz  kulfatlar  keltirgan  oltin-u 

zarga

  bo‘lgan  nafratini  shunday  tarzda  ifodalaydi.

Albatta,  maksimal  tenglikni  saqlab  turish,  ijtimoiy  mulkchi- 

likning  mutlaq  ustuvorligini  ta ’minlash  uchun  Utopning  sa’y- 

harakatlari  kifoya  emas  edi.  Buning  uchun  orolda  yashovchilar 

mehnat  faoliyatida  ham  teng  ishtirok  etishlari  zarur.  Tabiiyki, 

bunda,  birinchi  navbatda,  jismoniy  mehnat  haqida  gap  boradi. 

Utopiyada  hunarmandlar  va  dehqonlarning  mehnati  har  qanday 

davlat  uchun  zarur  shart-sharoit  ekanligini  isbotlashga  harakat 

qiladi.  Afsuski,  ayrim  davlat  arboblari  mehnat  faoliyatidan  yi- 

roqlashib  ketganliklari  bois  hunarmand  va  dehqonlar  haqida 

qayg‘urmay  qo‘yadilar.

Utopiyada  odamlar  hunarmandchilik  va  qishloq  xo'jalik  ishlari 

bilan  shug‘ullanadilar.  Unda  ishtirok  etish  barcha  kishilar  uchun