O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

И стория  ф и л ософ и и .  В  кратком  излож ении.  П еревод  с  чеш ского 

И.И.Богоута.  М .,  1991,  17-bet.

8

---

bilimlar,  gimnlar,  qo ‘shiqlar,  urf-odatlar  to ‘plamlarida  inson­

ning  insoniy  xususiyatlari  haqidagi  dastlabki  flkr-mulohazalarni 

uchratish  mumkin.  Lekin  shuni  alohida  ta ’kidlash  zarurki,  hind 

Vedalarida  bayon  qilingan  inson  to ‘g‘risidagi  falsafly  fikrlar 

mifologik-diniy  qarashlar  bilan  qo‘shilib-qorilib  ketgan  edi1.

Hind  Vedalari  o ‘z  zamonasi  ijtimoiy-iqtisodiy,  madaniy- 

m a’rifiy  hayotini  aks  ettiruvchi  yirik  m adaniy-m a’rifiy  merosdir. 

Ushbu  madaniy  boylik  bir  kunda  yoki  bir  yilda  shakllangan 

emas.  Uning  yaratilishi  uzoq  davom  etgan.  Xususan,  Hindiston- 

ga  qadimgi  oriy  qabilalari  bostirib  kirgan  paytlardan  boshlab 

mamlakat  hududida  yagona  davlat  shakllangunga  qadar  bo'lgan 

davrda  sodir  bo‘lgan  o ‘zgarishlarni  o ‘zida  aks  ettiradi.  Shubha- 

siz,  o‘sha  tarixiy  taraqqiyot  jarayonida  hind  jamiyati  hayotida, 

kishilarning  fikrlash  tarzida  m uhim   o ‘zgarishlar  sodir  bo ‘ldi. 

Jam iyat  a ’zolari  asosan  to ‘rtta  yirik  tabaqaga:  braxm anlar 

(xudojo‘ylar),  kshatriylar  (hukmdorlar,  harbiylar),  vayshalar  (yer 

egalari,  hunarm andlar,  savdogarlar)  va  shudralarga  (m ehnat- 

kashlar)  bo‘lindilar.  Tabaqalar  ichida  eng  farosatlisi  braxmanlar 

edi2.  Shuning  uchun  ham   braxmanlam ing  obro‘-e’tibori  uzluksiz 

oshib  bordi.

Vedalaming  yakunlovchi  qismi  upanishadlardir3.  Upanishad- 

larda  koinot  bilan  odam   orasidagi  o'zaro  aloqadorlik  haqida  bir 

talay  falsafly  fikr-mulohazalar  bayon  etilgan.  Xususan,  olam­

dagi  barcha  hodisalar,  voqealar,  shu  jum ladan,  inson  xulq- 

atvori,  xatti-harakati  ham   olam  bilan  bog‘liq,  doimo  o ‘zgarib 

turadi.  Olamdagi,  odamdagi  o ‘zgarishlaming  asosida  shaxssiz  vujud 

yotadi.  Shaxssiz  vujud  esa  dunyoviy  jo n   bilan  individual  jonning 

birligidan  iborat.  Dunyoviy  jon  nafaqat  olamning,  balki  odamning 

ham   ruhiy  asosini  tashkil  etadi.  Shuningdek,  upanishadlarda  jo n ­

ning  aylanma  harakati,  uning  o ‘lmasligi,  abadiyligi  haqidagi 

qarashlar  ham  bayon  qilingan.  Bunday  qarashlarga  muvofiq, 

odam   hayoti  doimo  o ‘zgarishda  b o ‘lgan  zanjirdan  iborat,  ya’ni 

bir  tug'ilish  holatidan  qayta  tug‘ilish  holatiga  o ‘tib  turadi.  Qayta 

tug‘ilish  o ‘tgan  zamondagi  odam   hayotining  natijasi,  yangi