O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

1  Аристотель.  Политика.  М .,1911,  12-bet.

53

---

rivojlantirildi1.  Stoiklar  falsafa  maktabining  asoschilari  Kitiylik 

Zenon  (eramizdan  awalgi  336—264-y.)  va Xrisipp  edilar.  Ular­

ning  fikricha  inson  ezgulik,  baxt-saodatga  asoslangan  farovon 

turmushni  yaratmog‘i  uchun,  eng  avvalo,  tashqi  olam,  ayniq­

sa,  siyosat  ta’siridan  xoli  bo‘lmog‘i  darkor.

Stoiklarning  inson  to‘g‘risidagi  fikr-mulohazalarini  ellinizm 

davrining  mashhur  faylasufi  Epikur  (eramizdan  awalgi  342— 

271-y.)2  qarashlarida  ham  ko‘rish  mumkin.  U  Platonning  jon 

haqidagi  fikrlarini  rad  etadi.  Uning  fikricha,  jon  moddiy  tana 

bilan  bog'liq,  tana  o'lishi  bilan  jon  ham  o‘ladi.  Inson  jon 

tufayli  sezadi,  his  qiladi.  His  qilish,  sezishning  manbai  ham 

jondir.  Jonning  mohiyati  tanadagi  atomlarning  harakati  bilan 

bog‘liq.  0 ‘lim  tananing  yangi,  sezgisiz  holatidir.  Aql  ham  atom- 

lardan  tashkil  topgan.  0 ‘limdan  hech  qachon  qo‘rqmaslik  darkor. 

Chunki,  biz  bor,  o‘lim  yo‘q,  o‘lim  kelgan  vaqtda  esa  biz 

bo‘lmaymiz.  Shuning  uchun  ham  o‘lim  tiriklar  uchun  ham, 

o'liklar  uchun  ham  mavjud  emasdir3.  Epikur  insonning  indi­

vidual  xislatlarini  o'rganishga  e’tiborini  qaratadi.  Chunki  jami- 

yatda  sodir  bo'ladigan  barcha  ijtimoiy  munosabatlar  alohida  olin- 

gan  kishining  subyektiv  xohish-irodasi,  foyda  ko‘rishi  va  rat- 

sional  fikr  yurita  olish  qobiliyati  bilan  bog‘liq.  Uning  tushun­

tirishicha,  insonning  yashashdan  maqsadi  —  baxt-saodatga  eri- 

shish,  o‘sha  baxt-saodatdan  qoniqish  hosil  qilishdir.  Lekin  chi- 

nakam  mamnuniyat  chegarasiz,  qo‘pol  hissiy  zavq  olish,  rohat 

qilish  degani  emas.  Oliy  darajadagi  qoniqish,  mamnuniyat  — 

jonning  osoyishtaligini  ta’minlashdir.  Bunday  osoyishtalik,  g‘ala- 

g'ovursizlikka  erishmoq  uchun  inson  o ‘z  jahlini  jilovlay  bilishi, 

jahlini  yuta  bilishi,  ko'proq  aqlga  erk  berishi  darkor.

Epikur  inson  farovon  yashamog‘i  uchun  moddiy  olam  sir- 

larini  ko‘proq  bilishi  zarur  ekanligini  ta’kidlaydi.  Chunki  inson 

moddiy  olam  sirlarini  qancha  ko‘proq  bilsa,’  shuncha  farovon, 

to ‘q  yashaydi,  deb  tushuntiradi.  Inson  doimo  huzur-halovatda 

yashashi,  qiynalmasligi  lozim.  Buning  uchun  esa,  u  hech  qa­

chon  qo'rqmasligi  darkor.  «Qo‘rqmaslik  —  baxtlilikdir,  baxtlilik 

bilimda,  ilmdadir»4,  degan  fikr-mulohazalarni  bayon  etadi.