O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

1  Крылова  Л.А.,  Мосолова  JI.H.  Экзистенсиализм  в  Англия  и  США.  М .,  1976.

368

---

olamondan  ajralib  chiqishi  lozim.  Inson  o‘zini  o‘zi  anglay  bosh- 

lashi  bilan  begonalashuv  uning  orqasidan  ergashib  boradi1.

U.Kaufmanning  tushuntirishicha,  begonalashuvning  sodir 

bo'lishini  Yevklid  va  Sofokl,  Dante  va  Gyote  asarlarida  aniq 

ko‘rish  mumkin.  Ayniqsa,  «Shoh  Edip»  —  begonalashuvning 

yaqqol  namoyon  bo'lishidir.  Ushbu  asar  o‘z  zamondoshlarini 

hayratga  solishining  asosiy  sababi  —  unda  inson  ma’naviyati 

muammolari  chuqur  tahlil  qilingan  edi.  Inson  deb  nomlangan 

mavjudot  naqadar  cheksiz  imkoniyatlarga  ega  ekanligiga  qaramas- 

dan  tabiatdan,  jamiyatdan,  hatto  o‘zidan  o‘zi  begonalashib  bor- 

ganligi  tasvirlangan.

Kaufmanning  fikriga  asosan,  hozirgi  zamonda  begonalashuv­

ning  vujudga  kelishida  ikki  muhim  sabab  bor.  Birinchi  sabab  — 

demografik  portlash  bo‘lsa,  ikkinchi  sabab  —  fuqarolar  ma’lumot 

darajasining  uzluksiz  oshib  borayotganligidir.  Shuning  uchun  uning 

fikriga  ko‘ra,  inson  begonalashuvining  turli  ko'rinishlariga  qarshi 

kurash  bugunning  eng  muhim,  dolzarb  vazifalaridan  biridir. 

Begonalashuvning  oldini  olmoq  uchun  Kaufmanning  tushunti­

rishicha,  ta ’lim  tizimida  tub  sifatiy  o'zgarishlar  yasamoq  lozim. 

Xususan,  oliy  va  o‘rta  maxsus  o‘quv  yurtlarida  ta’lim  olayotgan 

talabalami  vijdonan  halol  mehnat  qilishga  tayyorlash,  bo‘sh 

vaqtdan  unumli,  oqilona  foydalanishni  tashkil  etish,  jamiyatda 

sodir  bo'layotgan  begonalashuv  jarayoniga  to'siq  vazifasini  ba­

jaradi.

Kaufmanning  e’tirof  etishicha,  begonalashuvning  sabablari- 

dan  yana  biri  ishlab  chiqarishni  tashkil  qilishdagi  jiddiy  nuq- 

sonlardir.  Demak,  begonalashuvning  oldini  olmoq  uchun  kishi- 

lar  tirikchiligining  manbai  bo‘lgan  ishlab  chiqarishni  oqilona 

tashkil  etishga  alohida  e’tibor  bermoq  zarur.

Shunday  qilib,  Uolter  Kaufmanning  fikriga  muvofiq,  bego­

nalashuv  —  ertami-kechmi,  albatta,  sodir  bo'lishi  zarur  bo‘lgan 

ijtimoiy  voqeadir.  Uning  vujudga  kelishi  bir  tomondan  texnika 

taraqqiyoti,  ikkinchi  tomondan  esa  inson  faoliyatining  xususi- 

yati  bilan  bog‘liq2.

Begonalashuv  jarayoni  XX  asrning  mashhur  ekzistensialist- 

laridan  biri,  angliyalik  Kolin  Uilsonning  «Begona»,  «Din  va 

e’tiroz»  (1957-y.),  «Mag‘lubiyat  asri»  (1959-y.),  «Tasawurning