O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

1  M a’rifat,  2003-yil  18-yanvar.

2  Ilmiy,  ilm iy-om m abop  adabiyotlarda:  «Videvdat»  —  «Videvdot»,  «Visparad» 

esa  —  «Vispart»,  «Visparat»,  «Visparaxt»  deb  yozilmoqda.

30

---

kitobi  «Avesto»da  bayon  qilingan  olam  va  odam  munosabatlarini 

sharhlashga  intilish  ham   o ‘sib  bordi.  «Avesto»  qoidalarini  sharh- 

lashga  bag‘ishlangan  risolalar  paydo  bo‘la  boshladi1.  Ana  shunday 

risolalardan  biri,  milodiy  IX  asrning  boshlarida  Ozorbod  Im i- 

don  va  Ozorfarinj  Farrukzodonlar  tomonidan  yozilgan  «Din- 

kard»  («Din  sarguzashtlari»)  kitobidir.  «Dinkard»da  zardushtiy- 

likning  paydo  bo ‘lishi,  uning  ilk  davri  hamda  shakllanish  jara- 

yonlarining  o ‘ziga  xos  xususiyatlari,  «Avesto»ning  yozilish  ta- 

rixiga  oid  bir  talay  m a’lum otlar  berilgan.  Ushbu  asar  pahlaviy 

tilida  («Avesto»  yozilgan  tilda)  yaratilgan  mukammal  ilmiy 

manbadir.  Bizning  zamonamizga  «Dinkard»ning  bir  necha  nus- 

xasi  yetib  kelganligi  quvonchli  voqeadir2.

Zardushtiylik  ta ’limotining  markaziy  muammosi  olam  bilan 

odam   o‘rtasidagi  o‘zaro  aloqadorlik  jarayoni,  odamning  inson 

darajasiga  ko‘tarilganligini  ifodalovchi  ko‘rsatkichlar  tahliliga  qara- 

tilganligi  edi.  Bu  ta ’limotga  ko‘ra,  odam  borlig'i  olam  borlig‘i 

bilan  bevosita  aloqador.  Ushbu  ta ’limotga  muvofiq,  butun  olam 

borlig‘i  to ‘rt  unsurdan  (chor  unsur)3:  tuproq,  suv,  havo,  olovdan 

iborat.  Olam  borlig‘ining  eng  murakkab  shakllaridan  biri  bo ‘lgan 

odamning  tabiati  ham,  shubhasiz,  o ‘sha  to ‘rt  unsur  bilan  bog‘liq 

bo'ladi.  Shuning  uchun  ham,  ushbu  to ‘rt  unsur  hamisha  m u- 

qaddas  hisoblangan.  Zardushtiylik  ta ’limotiga  ko‘ra  inson  bilan 

tabiat  orasidagi  o ‘zaro  aloqadorlikka  putur  yetkazmaslik  darkor. 

Yer,  suv,  havoni  ifloslantirish  gunohi  a’zim  hisoblangan.  H atto 

suvga  tupurgan  kishiga  o ‘lim  jazosi  tayinlangan.  Zardushtiylik 

ta ’limotida  bayon  qilinishicha,  hatto  insonning  mijozi  ham  olam 

borlig‘i  tarkibidagi  chor  unsur  bilan  bevosita  bog‘liq.  Vazmin, 

bosiq  odamlarni  «hoksor»  deb  atash,  g‘ayratli,  harakatchan 

kishilarni  «jo‘shqin»,  «toshqin»,  «qaynoq  qon»,  deb  baholash 

yoki  beburd,  yengiltak  kishilarni  «havoyi»,  «bodiy»,  deb  atash 

ham   o ‘sha  zamonlardan  qolgan  udumlardir.

Odamzot  tuproqda  vujudga  kelib,  tuproqqa  qaytishi  lozim, 

degan  nuqtayi  nazar  zardushtiylik  ta ’limotidagi  eng  m uhim  

g‘oyalardan  biri  edi.  Odam  o ‘lgandan  so‘ng,  uni  muqaddas