O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol


  XVI-XIX  ASRNING  BIRINCHI  YARMIDA



Download 10,33 Mb.
Pdf ko'rish
bet269/412
Sana12.09.2021
Hajmi10,33 Mb.
#172143
1   ...   265   266   267   268   269   270   271   272   ...   412
Bog'liq
Inson falsafasi. Choriyev A

1. 

XVI-XIX  ASRNING  BIRINCHI  YARMIDA 

M USULMON  FALSAFASIDA  BARKAMOL  INSON 

G‘OYALARINING  TARG‘IBOT  VA  TASHVIQOT 

QILINISHI

XVI 


asrdan  e’tiboran,  Osiyo  va  Shimoliy  Afrikaning  ko‘p 

mamlakatlari  madaniy-ma’rifiy  hayotida  ratsionalizm  o‘rnini  din 

egallay  boshladi.  Dunyoviy  fan  namoyandalari  quvg'in  qilindi. 

Natijada,  jamiyat  turmush  tarzida  ilmiy-tabiiy  fanlarning  o'rni 

va  ahamiyati  kamayib  bordi.  Diniy  bilimlar,  diniy  taassubning 

roli  orta  boshladi.  Oqibatda,  islom  dinining  qoidalari  jamiyat 

hayotida  hal  qiluvchi  ahamiyatga  ega  bo'ldi.  O'rta  asrlar  musul­

mon  madaniyatining  ko‘rki  bo'lgan  tasawuf  falsafasining  odamlar 

fikrlash  tarzidagi  o‘rni  susayib  qoldi.  Odamlar  dunyoqarashida 

sunniylikning  ta’siri  ortib  bordi.  Bunday  holatni  o'sha  davrda 

ijod  qilgan  musulmon  faylasuflari  Yusuf  Qorabog‘iy,  Sharif 

Buxoriy,  Inoyatulla  Buxoriy,  Boborahim  Mashrab,  So‘fi  Ol- 

loyor,  Maxtumquli  Firog‘iy  asarlarida  yaqqol  ko‘rish  mumkin. 

Ayrim  musulmon  faylasuflari  esa  inson  borlig‘ini  ratsionaUzm  va 

sensualizm  g‘oyalariga  asoslanib  talqin  etar  edilar.  Xususan,  Mirza 

Bedil  va  uning  izdoshlari  Abdul  Hakim  Siyolkugiy  Muhibbullo



274


al-Hindi,  Qozi  Muboraklarning  inson  to‘g‘risidagi  qarashlari 

asosida  ratsionalizm  va  sensualizm  g‘oyalari  yotadi.

XVI—XVII  asrlar  musulmon  falsafasida  inson  borlig‘i  to‘g‘risidagi 

falsafiy  bilimlami  yangi  dalillar  bilan  boyitgan  faylasuflardan  biri 

Yusuf  Qorabog‘iy  edi1.  Uning  inson  to‘g‘risidagi  qarashlarining 

g‘oyaviy-nazariy  asosini  Muhammad  G ‘azzoliy  va  Muhyiddin  Ara­

biy  asos  solgan  «vahdati  vujud»  ta’limoti  tashkil  etadi.

Sharqning  buyuk  insonshunos  allomalari  Najmiddin  Kubro, 

Aziziddin  Nasafiyning  odam  va  olam  to‘g‘risidagi  qarashlarini 

har  tomonlama  rivojlantirgan  Yusuf  Qorabog‘iy  o'zining  «Yetti 

jannat  risolasi»da  inson  tanasida  koinotda  mavjud  bo'lgan  barcha 

narsalarning  zarralari  bor,  inson  tanasi  bilan  uni  o ‘rab  tuigan 

atrof-muhit  orasida  doimiy  aloqadorlik  mavjud,  deb  tushuntiradi. 

Shuning  uchun  katta  olamning  barcha  xususiyatlari  inson  tana­

sida  (kichik  olamda)  o ‘z  ifodasini  topadi.  Uning  fikriga  ko‘ra 

«Garchi  olam  jismlari  holati  va  uning  ajib  xususiyatlari  shu 

qadar  turli-tuman  o'laroq  tasawurda  xayoliy  bo‘lib  ko‘rinsada, 

darhaqiqat,  bu  jismlar  zehni  o‘tkir  ongli  odamlar  nazdida  katta 

olamning  aynan  nusxasidir,  ular  ba’zan  falaklar  va  unda  mavju- 

dotdan  iborat  boMgan  «universal  jonzot»,  deb  ataladi.  Universal 

jonzotda  Quyosh  —  yurak,  Oy  —  oshqozon,  Saturn  —  qora 

taloq,  Yupiter  —  jigar,  Mars  —  o‘t  xaltasi,  Venera  —  buyrak 

va  Merkuriy  —  miya»2,  deb  yuritiladi.  Shunday  qilib,  inson 

borlig'ida  butun  olam  o‘z  ifodasini  topadi.

Yusuf  Qorabog‘iy  inson  ruhiy  olamini  har  tomonlama 

o'rganganligi  bilan  o‘z  zamondosh  olimlaridan  ajralib  turadi. 

Qorabog'iy  inson  borlig‘i,  xususan,  insonning  ruhiy  holati, 

ruh  bilan  tananing  o‘zaro  aloqadorligi  haqida  fikr-mulohaza  yurit- 

ganda,  Sharq  perepatiklar  maktabining  buyuk  namoyandalari  —


Download 10,33 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   265   266   267   268   269   270   271   272   ...   412




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish