O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

«Davlatpanoh»,  «Florensiya  tarixi»,  «Mondragara»  asarlarida  bayon  etilgan.

98

---

Davlat  hokimiyati  yordamida  kishilami  birlashtirishni  va  mil- 

latning  ezgu  niyatlarini  ro‘yobga  chiqarishni  o‘z  zimmasiga  ol- 

gan 

davlatpanoh, 

eng 

avvalo, 

taq d irn i 

o ‘z 

hukm iga 

bo‘ysundirmog‘i  lozim.  Taqdir  ishlarimizning  yarmigagina  hukm 

o‘tkazadi,  qolgan  yarmini  esa  biz  insonlarning  o‘ziga  qo‘yib 

beradi.  Men  taqdirni  junbushga  kelib,  qirg'oqdan  oshgan  va 

daraxtlarni  ag‘darayotgan,  uylarni  vayron  qilayotgan,  yerlarni 

yuvib  tashlayotgan  qahrli  daryoga  o‘xshataman,  uning  oldida  ojiz 

odamlar  dosh  bera  olmay,  to‘rt  tarafga  qochib  qoladilar,  — 

deydi  mutafakkir.  Irodali,  donishmand  davlatpanoh  esa  uni  o‘ziga 

bo‘ysundirishning  uddasidan  chiqadi,  zero  taqdir  ayolga 

o‘xshaydi:  ayol  bilan  murosaga  kelish  uchun  uni  urib,  tepib 

turish  kerak  —  u  sovuqqonlik  bilan  ish  tutadigan  erkaklardan 

ko‘ra  xuddi  shunaqa  erkaklarga  tezroq  bo‘ysunadi.  Demak,  davlat 

panohi  bo‘lmish  hukmdor  kezi  kelganda  hisob-kitob  va  mulo- 

hazalami  bir  chetga  yig‘ishtirib  qo'yib,  dadilroq,  tavakkaliga  ish 

ко‘rib  turishi  ham  kerak.

Biroq  tavakkalchilik  bilan  ish  tutish  hukmdorning  asosiy 

fazilati  bo‘lmasligi  lozim.  Chunki  davlatpanohning  asosiy  maqsadi 

Italiyada  qudratli  markazlashgan  davlatni  barpo  etish  bilan  bog‘liq 

ekan,  uning  xatti-harakati  aniq  hisob-kitob,  iroda,  sovuqqon 

mulohazaga  asoslanmog‘i  lozim.  Bunday  xatti-harakatlarsiz  Italiya 

taxtini  qo‘lga  kiritib,  ayniqsa,  uning  yaxlitligini  saqlab  qolib 

bo‘lmaydi.

Aslida  respublika  tarafdori  bo‘lgan  N.Makiavelli  Italiyada  bun­

day  davlat  tuzilishini  vujudga  keltirish  bir  kunlik  ish  emasligini 

yaxshi  tushunardi.  Mamlakatda  respublikani  shakllantirish  uchun, 

eng  avvalo,  hokimiyatni  qudratli  monarx  qo‘lida  jamlamoq  lo­

zim.  Binobarin,  monarxiya  maqsad  emas,  maqsadga  eltuvchi  bir 

vositadir,  xolos.

O ez  saltanatining  hududini  muntazam  kengaytirib  borish 

uchun  hukmdor  o‘z  quroliga  yoki  o‘zgalar  quroliga,  taqdir 

tuhfasiga  (ya’ni  qulay  sharoitga)  yoki  g‘ayrat-shijoatga  tayanmog‘i 

zarur.  Bunda  merosxo‘r  hukmdor  tomonidan  boshqarilgan  davlatga 

nisbatan  bir  uslubda,  respublikaga  nisbatan  ikkinchi  uslubda, 

aralash  davlatlarga  nisbatan  uchinchi  uslubda